Хальхи вӑхӑтра — тӗнче тетелӗ, нанотехнологисем, компьютер таврашӗ вӑйлӑ аталаннӑ май — ҫынсем алӑпа сахалтарах та сахалтарах ҫыраҫҫӗ. Алла кӑранташ е калем тытни кулленхи пурнӑҫра сахал тӗл пулать.

Оклендри (Ҫӗнӗ Зеланди) ӑсчахсен тӗпчевӗ вара ҫак йӑла сиенлӗ пулнине палӑртнӑ — хут ҫине алӑпа ҫырни ҫыннӑн хавшанӑ ӑс-хакӑлне те, кӗлеткине те хӑвӑртрах сыватма пулӑшать иккен. Чи кирли — кӑмӑл- туйӑма кӑранташпа е ручкӑпа хут ҫинче ҫырса хурасси.

Ӑсчахсен тӗпчевне 50 ҫын хутшӑннӑ пулать, вӗсен кашнин мӗнле те пулин суран пулнӑ. Пӗтӗмлетнӗ хыҫҫӑн, ҫын хӑйӗн кӑмӑлне, чунри туйӑмне хут ҫине ҫырса пыни сыватӑва икӗ хут хӑвӑртлатнине кӑтартнӑ иккен. Эксперимента хутшӑннӑ пӗр ушкӑнра — хайхисем туйӑм-кӑмӑла ҫырса пынӑ — чирлӗ ҫынсен 76% вунпӗр кун хушшинче сывалма пултарнӑ. Тепӗр ушкӑнӗ ҫырса пыман, ҫавӑнпа та 11 кунран вӗсен йышри 42% ҫеҫ сывалса ҫитнӗ.

Ҫавӑнпа та, ал айӗнче компьютерӑн пускӑч хӑмийӗ е карас телефонӗ ҫеҫ пулсан та хӑвӑрпа пӗрле хутпа кӑранташ илсе ҫӳреме ан манӑр. Пӑсӑк кӑмӑл та вара сире нихҫан хуҫмӗ.

Авалхи календарӗн шӑтӑксен схеми

Шотландире чи авалхи календарь тупнӑ иккен, ӑна шӑтӑк алтса хатӗрленӗ пулать. Ӑсчахсен шухӑшӗпе календаре 10 пин ҫул каялла авалхи сунарҫӑсем ӑсталанӑ иккен. Месопотаминче тупнӑ календарьсемпе танлаштарсан — унччен чи авалхисем шутланнӑ — вӗсем темиҫе пин ҫул авалтарах пулаҫҫӗ.

Британи археологӗсем Крейзес замокӗ ҫумӗнче 12 шӑтӑк тупнӑ — вӗсем тӑрӑх ӗлӗк уйӑх тӑхрине (фазине) пӗлме пултарнӑ имӗш. Ӑсчахсен шухӑшӗпе шӑтӑксене авалхи сунарҫӑсем йывӑҫ юпасем лартнӑ пулнӑ. Хӑш-пӗр путӑка унсӑр пуҫне хӗллехи кун таврӑннӑ вӑхӑтри хӗвел тухӑҫнелле тунӑ — ҫапла май вӗсем календаре йӑнӑшсӑр шутласа пынине тӗрӗслеме пултарнӑ.

Крейзес замокӗ патӗнче археологсем 2004 ҫултанпа чаваҫҫӗ, анчах мӗн тупнине нумай пулмасть ҫеҫ пичетлеме пултарнӑ имӗш — 4 университетри темиҫе ӑсчах ҫак вӑхӑт хушшинче хӑйсен тӗпчевне ҫырнӑ, фактсене тӗрӗсленӗ.