Электронлă вулавăш

Ку сайтра эсир чăвашла çырнă хайлавсене тупма пултаратăр. Пур хайлава та авторĕ, çырнă çул тăрăх çăмăллăн тупма пулать. Ку архива ятарласа хатĕрленĕ — сире килĕшекен хайлавсене эсир ку сайтра та, уйрăммăн уçласа илсе те вулама пултаратăр.

Пӗлме: хайлавсем вырнаҫтармалли йӗрке.

Хĕл хăй аллипех тыткалать, хăлхаран хыпалать, сăмсаран чĕпĕтет. Тепĕр чух пӳртре те ăшă мар, ирлĕ-каçлă тимĕр кăмака хутса яратпăр. Ларатпăр вара тимĕр кăмака ăшшипе киленсе.

Пĕррехинче манăн чип-чипер кăмака сасартăк ăвăс вутти хутнă хура мунча пек мăкăрланма тапратрĕ. Мĕн пулчĕ? Кăмака мăрйин кукрашки шăтса кайнă иккен.

— Ку — кивĕ калуш мар, сапланипе ĕç тухас çук, — систертĕм карчăка, — çĕнни туянмалла, — терĕм.

Тепĕр кунне лаша кӳлетĕп те Вăрманкассинелле тухса юрттаратăп. Унта Сĕнтĕрти промкомбинатăн филиалĕ вырнаçнă. Филиалта тимĕр-тăмăр цехĕ пур.

Çитрĕм хăйхискер çитес çĕре. Лашана юпаран кăкартăм та тимĕр-тăмăр ăстисене шырама тытăнтăм. Пĕрне шăпах алăк патĕнче хирĕç пултăм. Эп — кĕреп, вăл — тухать.

— Тимĕр кăмака мăрйи пур-ши сирĕн халь? Мана кукрашкалли кирлĕччĕ, — ыйтрăм.

— Сасартăках калаймастăп-ха, — терĕ те урамалла вирхĕнсе тухса кайрĕ çак. Пӳлĕме кĕрсен, чӳрече витер курах кайрăм: алăкра хирĕç пулнă тимĕр-тăмăр ăсти ман лав çинчи улăмă ӳпне-питне çавăрать. Эй, пăтратать, эй, куçарать! Унтан васкаса чупса кĕчĕ те:

— Шăллăм, кукрашка çукрах çав, тупаймастпăр пуль, — тесе хучĕ.

Малалла

Пĕр-пĕр путсĕр çынна тарăхсассăн

Ма калаççĕ-ши: «Йытă!» — тесе?

Эх, Мухтар, сан çумна тăратсассăн

Тивĕç мар вĕсем йытă ятне.

Куçунтаччĕ мĕн чухлĕ ыр шухăш,

Тӳрĕ кăмăллăхпа ăнлану.

«Çынсене çеç ялан кирлĕ тупăш.

Ун пек мар эп», — калатчĕ сăну.

Хăш чухне чунтанах хурланаттăм.

Чĕрене питĕ йывăр пулсан

Эп, Мухтарăм, сана ыталаттăм,

Калаçаттăм санпа кăмăлтан.

Хăв ятна илтсенех çĕкленеттĕн,

Пăлтăр-пăлтăр вылятчĕ хӳре.

Куçăмран пит шанса тинкереттĕн:

Мĕн пирки — ăнланаттăм тӳрех.

Сар чăхсем вăрçтарас тенĕ евĕр

Сан тавра кускалатчĕç ялан.

Эс вара вĕсене тĕкĕнмесĕр

Хăвалаттăн вĕрсе хăв патран.

Хăш чухне ытлашши хăтлансассăн

Ятлани те пулатчĕ, паллах.

Эсĕ айăплăн çеç пăрăнсассăн

Хисеплеттĕм сана ытларах.

Пĕчĕкскер, эсĕ пит кулăшлаччĕ.

Савăнаттăм кашни самантпа.

Сана кӳршĕ те пит юрататчĕ,

Юлташла вăл пуплетчĕ санпа.

Малалла

Хуп-хура каçăнне хуп-хура чаршавне

Тайăнне¹ çухатман çăлтăру çутипе

Шăтăрса тухнине асăрха, çĕр-анне:

Парăнмасть, пăрăнмасть — карăнсан та тӳпе

Хуп-хура сĕлкĕпе — пур-пĕрех тенĕ пек

Хĕсĕнсе-хирĕнсе тĕксĕме çĕнтерет:

Тĕллевпе тирĕнет. Курăнсан та кĕрмек²

Çĕнĕрен, тепĕр хут ĕмĕтне ĕмĕртет:

Сӳниччен çунасса, çутипе çурасса

Хуп-хура каçпала карнакан йăлхаха;

Аташса каясран çул-йĕре кăтартса

Кăкăру çийĕпе утакан халăхна.

Тăвăртан тулхăрса тăракан тăвăла

Кăкăрта кăкарса тăтăрха³ тăллама

Хăтланни кăлăхах!

Кăшласа кăшăла

Тухатех!

Талпăнса — таптаса: тавăрма!

Тавăрма!..

Тăварманшăн⁴ ăна: вăхăтра,

Хăвăртрах

Хатарта⁵ хастарла кастарса хăтарм.

Харамран халăха!..

Тăхтасам?..

Ку хутра

Аркатса тĕпретет: ан хăтланăр тарма.

Ятарлă сăлтав нихăçан та ан кĕтĕр… —

Ту — паян, ил — паян… Ăнлан: ыран мар…

Ыранăн ырри килмесен те пултарĕ…

Виçмине-и?.. Вăл пушшех те тĕтреллĕ… —

Тăхтамасăр… Паян… Итле: ыран мар…

Ятарлă сăлтав нихăçан та ан кĕтĕр…

Çи, тумлан, çавăрттар… — паян, ыран мар…

Ырана хăварсан ырă шухăш та ырĕ…

Ытала та ташла… Паян, кур, хĕвеллĕ… —

Ырана, тăванăм, кĕтсе ларар мар...

Ятарлă сăлтав нихăçан та ан кĕтĕр…

Пурăнатпăр пĕрре… Кун-çул вĕçсĕр мар…

Чун тумламне ватăлма ан парсамăр…

Йывăр пулсан та… Куççулĕ юхсан та… —

Лайăххи çинчен те, туссем, манар мар.

Ятарлă сăлтав нихăçан та ан кĕтĕр…

Мехел çитерсе пĕр-пĕрне каçарар…

Куна кулăпа, тăвансем, çутатсамăр…

Çумрах ырату-кӳренӳ тени пулсан та… —

Пуррипе, паянпа çырлахса пурăнар…

Ятарлă сăлтав нихăçан та ан кĕтĕр………………

Асфальт сарнă тикĕс çулпа автобус Етĕрне еннелле кăрлаттарать. Малта та, хыçалта та кузов тулли çын лартнă грузовиксем, çăмăл машинăсем вашлаттарса пыраççĕ.

— Ăçта хăпса тухнă çавăн чухлĕ халăх? — тĕлĕнет автобус шоферĕ.

— Çынсем Чемейри «Сеятель» колхоза çитсе курма васкаççĕ, — пĕлтерет пассажир-сенчен пĕри.

— Мĕн? Чемее зооцирк куçса килнĕ-им? — тăрăхласарах ыйтать шофер.

— Пирĕн Чемейре, ачам, чиркран та хытăрах тĕлĕнмеллисем пур, — хуравлать пĕр мучи, шурă сухалне мăнаçлăн шăлкаласа.

— Хе-ей, темех пур ĕнтĕ унта, — аллине сулать мучипе юнашар ларса пыракан йĕкĕт. — Ял ялах — Муркашран иртеймен, Мускава çитеймен. Ара хăвăрах: Чемей — мĕскĕн кинемей, тесе кулмастăр-и çав?

— Чемей-и? Чемей мĕскĕн кинемей-и? — сасартăк вирелле тăчĕ мучин шур сухалĕ. — Чемей вăл, ачамкă, мĕн ĕлĕкренех харсăр пулнă. Хура пӳртре хăйă çутса ларнă чух та пуçа усман. Вĕри чунлă Морев Иван йăхĕсем патшана хирĕç пуртă-чукмар, сенĕк-çава йăтнă. Ирĕке тухас тенĕ. Сире, шĕпĕнсене, çутă кун парас тенĕ, — чавсипе хытах халтлаттарать мучи юнашар ларакан йĕкĕте.

— Чăнах, чăнах! Чемей пăлхавĕ çинчен эпир хамăр та илтнĕ, — мучи майлă сасă параççĕ темиçен пĕр харăс.

Малалла

«Пĕрле» сăмах пĕлтерĕшĕ пит анлă.

Янрать вăл халь мăнаçлăн, уççăн, танлăн.

«Пĕрле» тенин мехелĕ те пит чунлă —

Эхер те пурнайсассăн килĕшӳллĕн.

Пĕрле пулсан ĕç-пуç кал-кал пырать.

Йывăрлăха пĕрле татса пама пулать.

Пĕрле уяв карти хаваслăн янăрать.

Пĕрле чухне инкек тени те пăрăнать.

Пĕрле пулсассăн — чун-чĕре те савăнать.

Кĕрекере чăваш юррийĕ шăранать.

«Аки-сухи» ĕмĕрсем урлă илтĕнет… —

Пĕрле йăх-несĕлĕн еткерĕ пурăнать.

Хушса юрламалли:

Эпир пĕрле, тусăмăрсем!

Ентешсемпе тăванăмсем!

Эпир — пĕрле! Пĕрле чунсем!

Пĕрле чухне хавас кунсем!

Пĕрле эпир — епле телей!

Ялан пĕрле — ан чактăр вăй!

15.03.2021

Тап-таса!

Тап-таса!

Таптасан та тусан

Çыпăçмасть,

Çулăхмасть:

Çылăхпа

Çыхланман!

Тăрăрах!

Тăрăрăрах!

Тăрăрах тăнăм ман:

Пăтранман

Пĕр тумлам

Пахматра⁶

Пулнăран.

Çыхăрах!

Çыхăрах!

Çыхăра çухалман

Сăмахсем:

Саланми

Сăвапа

Сыпнăран.

Сĕмлĕхре хывăнать йăрăс пӳллĕ Çурта...

Ăнсăртран чĕм кĕрет тусан витнĕ Çурта.

Халиччен шăплăхпа пуплесе ларнăран

Кунсемпе каçсене сыпăнтарнă аран...

Паянтан урăхла, урăхла паянтан.

Тап-таса, çап-çара — анраса каймалла

Кам валли шăратса янтăланă ăна?

Çурт та тупрĕ хевте çилсене шăнарма⁷,

Хыпăнсах çунмалла тупрĕ йӳтĕм⁸ Çурта.

Паянтан пуçласа, пуçласа паянтан.

Пĕрисем тăрăшсах шуратаççĕ

Çийĕмри çулсене именми,

Çемçерех тĕшшĕме сăхланаççĕ —

Култарать шăлĕсем витменни...

Ухмахсем!

Витерми хупăпа чĕркĕмлеттĕн -

Ирсерен хулăнрах кун уртса.

Çумăнта вăтануллăн чĕтреттĕм

Çитме çук ăс-тăнна ăмсанса...

Айвансем...

Тавтапуç, кăн-кăвак куçлăскерĕм,

Тăхăнтарнă çунат хунтăлать⁹:

Тӳпӳне тĕмсĕлсех йӳпсемерĕм¹⁰

Ыттисен сĕнĕвне — хăстарать.

Теприсем...

Çаплипех çулсене шуратасшăн

Теприсем тиркевпе тирĕнсе...

Тумлантар малашне те, тархасшăн —

Пытанас ятупа витĕнсе

Виличчен…