Тюркизмы получили широкое распространение по всей планете. Об этом свидетельствуют исследования ученых многих стран. В авангарде данного дела идут тюркские исследователи. И такой интерес с их стороны понятен и закономерен.
Тюркизмы заняли прочные позиции и в Западной Европе. Чтобы не быть голословным, обратимся к нескольким конкретным примерам. Так, широко распространенное слово «да» по-казахски и по-чувашски произносится как «ия», по-немецки – «ja» (произносится – «иа»), по-английски – «yes» (произносится – «ес»).
Малалла...
Прочитал на Чувашском народном сайте крик души Николая Плотникова после круглого стола с обсуждением подпрограммы «Сохранение, изучение и развитие чувашского языка Министерства культуры, по делам национальностей и архивного дела, нашел проект этой подпрограммы сравнил его с паспортом госпрограммы ЧР по сохранению, изучению и развитию чувашского языка (ответственный исполнитель Министерство образования и молодежной политики), полистал исправленную Конституцию РФ, вспомнил законы РФ и ЧР, Концепции, Мероприятия по сохранению родных языков, Всероссийские форумы, чувашские конференции Гуманитарного института и Чувашского конгресса, и стало не только грустно, стало горько, что правительство республики твердо стало на путь изживания чувашского этноса.
Юхма Мишши хатӗрленӗ «Ылтӑн ҫӳпҫе» кӗнекери статьясемпе малалла паллаштаратпӑр (ку ӗҫе тахҫантанпах тӑвайманччӗ-ха...). Аса илтеретпӗр, кӗнекен иккӗмӗш ячӗ — «Чӑваш сӑмахӗсен вӑрттӑнлӑхӗ». Ӑна 1993 ҫулта кӑларнӑ («Вучах» библиотекинче).
Тӗлӗнмелле: хӑшпӗр чухне хальхи чӗлхере нимле ӑнланӑва пӗлтермен сӑмах пирки шухӑшласа каятӑн та... тем чухлӗ шыранӑ-чакаланнӑ хыҫҫӑн ун пӗлтерӗшӗн тымарӗ епле тери тарӑннине куратӑн.
Ҫӗтӗк-ҫатӑк, тетпӗр эпир халь тум тата ытти ӑпӑр-тапӑрӑн татӑлса-таткаланса пӗтнӗ юлашкине.
Наци вулавӑшӗнче паян Чӑваш Республикин «Культурӑпа туризма аталантарасси» программӑн «Чӑваш чӗлхине упрасси, вӗрентесси тата аталантарасси» ҫумпрограммине халӑхпа сӳтсе яврӗҫ. Нумай ҫынна йыхравланӑ, ҫав шутра мана та. Тухса калакан ҫынсем чылай пулнӑран сӑмах калакансен черечӗ ман пата ҫитеймерӗ. Ҫавна май «Чӑваш халӑх сайчӗ» урлӑ та пулин пӗлтерес терӗм.
Чи малтанах ҫак ҫумпрограммӑна пӗтӗмӗшле хак парас тетӗп. Паллах, ҫавра сӗтеле йыхравланӑ ҫынсем пурте тенӗ пекех ӑна ыр сӑмахпа асӑнчӗҫ, ырларӗҫ.
Нумай пулмасть эпир «Ҫыравҫӑ тӑван чӗлхене хӳтӗленӗшӗн айӑпа кӗнӗ» хыпара вырнаҫтарнӑччӗ, унта «Московский комсомолец» сайт ҫак ыйту тавра хатӗрленӗ материала тишкернӗччӗ. Статьяна Ҫемен Элкер ҫырнӑ ҫырусене тӗпе хурса хатӗрленӗ, ҫавна май эпир ку икӗ ҫырупа сире те паллаштарас терӗмӗр. Хӑй ҫырӑвӗсене эсир Ҫемен Элкер ҫырнӑ хайлавсен пуххинче, «Хурапа шурӑ» ят панӑ кӗнекере (1994 ҫ.) тупма пултаратӑр (412–424 стр.).
«Вӑрман хӑртрӑм...» «Эх тур-тур, ҫав усал ҫын кашнинех сӑмахӗпе хӑртать ӗнте…»
Хӑртрӑм, хӑртать — пурте вӗсем хӑрт сӑмахран пулса кайнӑ.
Хӑрт — пысӑк пуртӑ, ҫар пуртти, унпа вӑрман касма та, йывӑҫ кӑклама та лайӑх пулнӑ.
«Хыпар» хаҫат редакцийӗ пуҫарнипе 1994 ҫултанпа ҫу уйӑхӗн 19-мӗшӗнче Муркаш районӗнчи Купӑрля ялне кашни ҫулах Николай Васильевичӑн тӑван-хурӑнташӗ, чӑваш журналисчӗсем, ӑслӑлӑх ӗҫченӗсем, тавра пӗлӳҫӗсем, ял-йыш пуҫтарӑнаҫҫӗ. Яланхи йӑлапа Никольский паркӗнчи унӑн бюсчӗ умне чӗрӗ чечексем хураҫҫӗ, унӑн пурнӑҫӗпе ӗҫ-хӗлне аса илеҫҫӗ... Шел, пурте пӗлекен сӑлтавпа – хамӑр ҫирӗплетнӗ йӗрке-тӑрӑма паян пӑсма тивет. Чӑваш халӑх сайчӗн вулаканӗсене вара Турци Республикинче пӗлтӗр тухнӑ кӗнекери (ӑна И.
(пӗчӗк тӗрленчӗк)
Куккук сасиллӗ тӑван яла шӑпчӑксемпе чӗкеҫсем вӗҫсе килнӗ вӑхӑтра эпӗ те ҫаврӑнса ҫитрӗм.
— Эсселем мегелейкум, ӗмпичче! Халсем мӗнле? — юриех авалхилле сӑмахлать ял мухтарӗ, кӳршӗри Чаптай.
Ман вара, паллах, ӑна «Вегалейкем эсселам!» тесе хуравламалла пулать. «Эсселам мегелейкум!» — тетӗп, тахҫанхине аса илсе, Урмаель тутарӗсем манерлӗ.
Чаптай вӑл Таврапӗлӳпе ҫулҫӳрев картинче ӗҫлет те, кӗтсе илмелли е ӑсатса ямалли сӑмахсене селӗм вӗреннӗ.
Ят сӑмахсем (терминсем) пирки халиччен эпӗ ятарласа «Чӑваш сӑмахлӗхӗн вӗрентӳ меслечӗсем» кӗнекере (2006, 51-55 тата 389-396 енсем), уйрӑм хӑтавсенче (тӗслӗхрен, «Кивви-ютти лайӑх-и е ҫӗнни те кирлӗ-и? 2009; «Ӗҫ ҫуртне палӑртакан ятармӑксем», 2012; «Чӗлхе ҫинчен шухӑшласан», 2020) ҫырнӑччӗ.
Ҫавсем ҫумне хушса, халӗ калаҫӑва малалла тӑсас кӑмӑл пур.
Кутемӗн вырӑс чӗлхине те, ытти чӗлхесене те интернет урлӑ виҫесӗр нумай мӑриккан сӑмахӗсем кӗрсе тулчӗҫ. Ни яшши, ни ватти вӗсем мӗне пӗлтернине пӗлмеҫҫӗ.
Чӑваш халӑх сайчӗн пуҫлӑхне Н.А. Плотникова
Хисеплӗ Николай Алексеевич!
Паян – Чӑваш чӗлхин кунӗ. Ӑна чӑваш халӑхӗн чи паллӑ кунӗсен календарьне кӗртмешкӗн В.П. Станьялпа, А.П. Хусанкайпа, П.С. Красновпа, ытти хастарпа пӗрле ҫак йӗркесен авторӗ те еплерех ӗҫлени ҫинчен пурӑна киле уйрӑммӑн калаҫӑпӑр. Паян вара ҫак уявпа сана та, сайт вулавҫисемпе тусӗсене те тулли кӑмӑлӑмпа, чунӑм-чӗремрен саламлатӑп.
Н.В. Никольский никӗсленӗ «Хыпар» хаҫатра тӗрлӗ ыйту йышӗнче чӗлхе ыйтӑвӗпе ҫырнӑ хайлавсем те сахал мар.
Шупашкарта ҫывӑх вӑхӑтра (21.08.2025 03:00) уяр ҫанталӑк, атмосфера пусӑмӗ 743 - 745 мм, 13 - 15 градус ӑшӑ пулӗ, ҫил 2-4 м/ҫ хӑвӑртлӑхпа кӑнтӑр енчен вӗрӗ.
Тюркский след в языке и истории древних германских племен
Вопрос стоит ребром: быть или не быть?
Ҫӗтӗк-ҫатӑк
+12.3 °C