ЧР Наци вулавӑшӗн Г.Айхи залӗ тӗлӗнмелле хаклӑ парнене тивӗҫнӗ. Геннадий Юмарт Айхин ҫуралнӑ кунӗнче вулавӑша тӑм чӳлмек парнеленӗ. Ӑна, Дагестанран илсе килнӗскере, хӑй вӑхӑтӗнче Айхи Юмарта панӑ. Чӳлмек ҫине поэт хӑйӗн аллипе экспромт сӑвӑ, эпиграфика ҫырнӑ.
Ку парне 45 ҫул каяллахи. Халӗ вӑл вулавӑшра вырӑн тупнӑ. Чӳлмек ҫине ҫапла ҫырнӑ:
Эп – пурнӑҫ япали. Эп – вилӗмӗн тупри.
Ман хӗрлӗ тӑмӑмра – аслаҫӑрсен тӑпри!
Чӑвашӑн ҫӗрӗнче юласчӗ, аркансан,
Сас-чӳсӗр салам пек! Эп – хамӑр Пӑлхартан.
Пӑлхар ялӗ, Тутартстан
1972, авӑн.
Чӳлмек 16,5 сантиметр тӑршшӗ. Ӑна йӑла-йӗркепе килӗшӳллӗн илемлетнӗ. Пӗррехинче вӑл ӳксен кӑштах катӑлнӑ. Анчах пайне тупса ҫыпӑҫтарнӑ. Чӳлмеке вулавӑша Геннадий Юмартӑн хӗрӗ Ирина Трофимова илсе килнӗ.
Вулавӑш тата Геннадий Юмарт Айхин ниҫта та пичетленмен хайлавӗсене уйрӑммӑн кӑларасшӑн. Ҫавӑнпа чӳлмек евӗр парнесем пур тӑк вӗсене вулавӑшра хаваспах йышӑнаҫҫӗ.
Чӑваш патшалӑх академи юрӑпа ташӑ ансамблӗ черетлӗ сезона юпа уйӑхӗн 26-мӗшӗнче уҫӗ. Паян вара труппа пухӑнса черетлӗ сезонти плансене сӳтсе явнӑ. Юрӑпа ташӑ ӑстисемпе Чӑваш Енӗн культура, наци ӗҫӗсен, тата архив ӗҫӗсен министрӗн ҫумӗ Вячеслав Оринов тӗл пулнӑ.
Министр ҫумӗ коллектива 92-мӗш сезонти ӗҫшӗн тав тунӑ май юрӑпа ташӑ ансамбльне халӑхра хисепленине тата паллине палӑртса хӑварнӑ.
Плансем пирки калаҫнӑ май ушкӑнӑн художество ертӳҫи Юрий Васильев ҫӗнетнӗ программӑсем, премьерӑсем, пултарулӑх каҫӗсем пулассине пӗлтернӗ.
Сӑмах май, ушкӑн ытти чухне те ҫулсерен 6—7 концерт программи йӗркеленӗ. Мероприятисен шучӗ 100-тен, куракансен шучӗ 40 пинрен иртет. Миҫе ҫӗршыва ҫак ҫулсенче ҫитнине каласа та пӗтереймӗн: списокра Африкӑри, Европӑри, Азири ҫӗршывсем тата Америкӑри Пӗрлешӳллӗ Штатсемпе Мексика та пур.
Куславкка тӑрӑхӗнче Монголи ҫынни юртӑсем тума тытӑннӑ. Куҫса ҫӳрекен халӑхсем пукрӑнакан ҫав ҫурт-йӗре Ҫӗнӗ Сала патӗнче хӑпартма шут тытнӑ. Пӑхсан вӑл вырӑна кирек епле художник та юратса пӑрахӗ: ял патӗнчен Атӑлӑн кивӗ варакӗ тата Энӗшӗн ҫырма кӑкӗ курӑнса ларать.
Юрта тума Монголи усламҫи туристсем валли база йӗркелес шухӑшпа пуҫӑннӑ. Ун валли вӑл ҫӗре тара илнӗ. Халӑхра "Птичий полет" (чӑв. Кайӑк вӗҫевӗ) текен вырӑна ҫӗнӗ хуҫа ҫав ятах парса тулли мар общество туса хунӑ.
Рита Кириллова журналист халӑх сечӗсенчен пӗринче ҫырнӑ тӑрӑх, вырӑнти хуҫасем лаптӑка апла та пулин усӑ курни аван тесе калаҫҫӗ иккен. Унччен ҫав вырӑна ялта пурӑнакансем ҫӳп-ҫап кӑна туха-туха пенӗ-мӗн. Ҫыранӑн пӗр пайне карта тытса ҫавӑрнӑран унта пырса ҫутҫанталӑкпа тӳлевсӗр киленме пӗр пайӗ кӑна уҫӑ юлать.
Шупашкар районӗнче тухса тӑракан «Тӑван Ен» хаҫат ҫитес ҫулхи утӑ уйӑхӗн 27-мӗшӗнче 85 ҫул тултарать. Ҫак куна унтисем халех хатӗрленме тытӑннӑ.
Юбилея халалланӑ мероприятисен шутне редакци ӗлӗкхи пичет машинисене пухнине кӗртмелле. Кивӗ, сайра тӗл пулакан ҫав япалана хаҫатҫӑсем хаваспах кӗтеҫҫӗ. Унсӑр пуҫне вӗсем тӗрлӗ ҫулта тӗрлӗ ятпа тухса тӑнӑ район хаҫачӗн («Ленин ҫулӗпе», «Колхозник хаҫачӗ», «Ленинец») иртнӗ ӗмӗрӗн 20-60-мӗш ҫулӗсенчи подшивкисене пухассине пӗлтереҫҫӗ. Хаҫат кун-ҫулӗпе ҫыхӑннӑ ытти япалана та унта кӑмӑлтан кӗтеҫҫӗ. Пухнӑ япаласенчен хаҫатҫӑсем музей кӗтесӗ йӗркелесшӗн.
«Хаҫат юбилейӗ умӗн» ят панӑ рубрикӑна вара хаҫатӑн тӗп редакторӗнче ӗҫленисене халалланӑ. Хальлӗхе Анатолий Семенов, Андрей Михайлов тата Василий Петров ҫинчен каласа кӑтартма ӗлкӗрнӗ. Ленинград тата Мускав тӑрӑхӗнче тухса тӑракан хаҫатҫӑсен опычӗпе паллашнӑ хыҫҫӑн Андрей Михайлов штатра тӑман корреспондентсен сетьне йӗркелесе янӑ. Вӑл пуҫарнӑ «Ятман Якур ятранах ятлать» рубрикӑна та аслӑрах ҫулхисем астӑваҫҫӗ пулӗ. Кайран, эп астӑвасса, вӑл рубрикӑра «ятранах» сӑмахӗ тухса ӳкнӗччӗ.
Шупашкар районӗнчи Атайкасси ялӗнчи Шкул урамӗ пуҫласа уяв ирттернӗ. Вырӑнти ял тӑрӑхӗ пӗлтернӗ тӑрӑх, ку мероприятие кӳршӗ-арша хисеплеттерме хӑнӑхтарас тӗллевпе йӗркеленӗ. Кунсӑр пуҫне кӑҫал Ӗҫ ҫыннин ҫулталӑкӗ пулнине те, панулми сӑпасӗ ҫитнине те асӑнса хӑварнӑ.
Уяв ирттерекен вырӑнта ӗлӗкхилле вӑрӑм сӗтел вырнаҫтарса лартнине те пӗлтереҫҫӗ. Хуранта вара... ҫук, шӳрпе мар, чашлама вӗренӗ. Кавказ кухни шутланакан ҫак апата ҫиме лариччен вырӑнти ял тӑрӑхӗн пуҫлӑхӗ Ю.В. Башкиров ҫынсене урама хӑтлӑх кӗртнишӗн тав тунӑ. Вӑл хӑйӗн ачалӑхӗпе ҫамрӑклӑхне те аса илнине пӗлтернӗ ял тӑрӑхӗн сайчӗн урам уявӗ пирки хыпарланинче. Ветерансен канашӗн ертӳҫи А.И. Николаева вара урамри чи ҫамрӑк пурӑнакана парне тыттарнӑ. Юбиляр-ӗҫ ветеранӗсене те ҫав ҫын саламланӑ. А.Н. Польков депутат тата староста та тухса калаҫнӑ. Вырӑнти юрӑ-ташӑ ӑстисем уяв сӗмӗ кӗртни урам ӗҫкине пухӑннисемшӗн чӑннипех те ырӑ кӗтменлӗх пулнине пӗлтереҫҫӗ.
Шупашкар районӗнчи Шемшер ялӗнче ҫуралса Китайра тӗпчев ӗҫӗпе тимлесе пурӑннӑ Иакинф Бичурин ҫуралнӑранпа килес ҫул 240 ҫул ҫитет. Кӳкеҫре вырнаҫнӑ «Бичурин тата хальхи самана» музейӑн попечительство канашӗн пайташӗсем «Н.Я. Бичурин йӗрӗпе» туристла ҫулҫӳрев йӗркеленӗ май Иакинф архимандрит пулнӑ вырӑнсенчен хӑшӗсене ҫитсе курнӑ.
Ҫулҫӳреве хастарсем Кӳкеҫри Бичурин пахчинчи ӑсчахӑн палӑкӗ умне чечек хунинчен пуҫланӑ. Унтан Никита Бичуринӑн тӑван кӗтесне, Типнере, кайнӑ. Унти асӑну чулӗ умне те чечек хунӑ. Ҫула тухнисем унтан Сӗве хулине кайнӑ. Шӑпах унта Никита Бичурин тӗн ӗҫне пуҫланӑ. Кайран Хусана ҫитнӗ. Ӑсчахӑн унти тапхӑрӗ 16 ҫула пынӑ: 13 ҫул (1786—1799 ҫулсенче) вӗреннӗ, 2 ҫул вӗрентнӗ, 1 ҫул мӑнастире ертсе пынӑ. Хусанта Пичуринский хушамата тата Иакинф манах ятне илнӗ.
Ҫапла вара кӳкеҫсем Никита Бичурин 1777 ҫултанпа 1802 ҫулччен пулнӑ вырӑнсене ҫитнӗ.
Чӑваш Республикинчи Патӑрьел ҫӗрӗ ҫинче ҫуралса ятне-сумне тӗнчене кӑларнӑ Геннадий Айхин ӗнер черетлӗ ҫуралнӑ кунӗ пулчӗ. Вулавӑшсем ку куна палӑртмасӑр хӑвармарӗҫех пулӗ. Анчах сӑмахӑм ятлӑ-сумлӑ ҫынсене асра камсем тытни, камсем манӑҫа кӑларни пирки мар. Ҫӗтӗк кӗнеке ҫинчен. Ҫӗтӗк кӗнеке малашлӑха ҫул уҫнипе уҫманни пирки.
«Геннадий Айхи ҫуралнӑ кун паян», — тесе ҫырнӑ ӗнер Фейсбукри хӑйӗн странцинче Марина Карягина тележурналист, драматург, сӑвӑҫ. «Ун сӑввисене кӗлӗ пек вулатӑп», — пысӑка хурса хаклать ентешне М. Карягина.
Ҫапла, тепӗр ҫыннӑн ӗҫӗсене кӗлӗ пек вулатӑн. Антӑхса каясла шӗкӗлченӗ май кашнинчех мӗн те пулин ҫӗннине тупатӑн. Ҫӗннине пулмасан та: «Ҫакӑн пек ҫавӑрттарса калайнӑ», — тесе тӗлӗнетӗн, чуна витернӗ вырӑнсене кӑранташпа паллӑ тӑватӑн е блокнота ҫырса хуратӑн.
Хам пирки каласан, хӑй вӑхӑтӗнче эпӗ Геннадий Волков этнопедагогӑн кӗнекисенчен пӗрне ҫавӑн пек чыхӑнса та антӑхса вуланӑччӗ. Ун чух, йӑнӑшмастӑп пулсан, вунпӗрмӗш класра вӗренеттӗм. (Ҫак самантра тем пекех шырарӑм пулин те, алла лекмерӗ ҫав кӗнеке.
Авӑн уйӑхӗн 10–13-мӗшӗнсенче Чӑваш Енре Мускаври спектакльсене кӑтартӗҫ. «Большие гастроли 2016» (чӑв. Пысӑк гастроль – 2016) федераци проектне пурнӑҫа кӗртнӗ май ҫӗршывӑн тӗп хулинчен А.С. Пушкин ячӗллӗ драма театрӗ килсе ҫитӗ.
Асӑннӑ программӑна ытти театр та хутшӑннине палӑртмалла. Кӑҫалхи ака уйӑхӗнче пуҫланса чӳк уйӑхӗ таран тӑсӑлаканскере Мускаври, Питӗрти, Ярославльти драма, музыка тата пукане театрӗсене явӑҫтарнӑ.
Шупашкарти куракансем Чӑваш патшалӑх академи драма театрне ҫитсе «Тартюф» (авӑн уйӑхӗн 10-мӗшӗнче 18 сехет те 30 минутра), «Семейка Краузе» (авӑн уйӑхӗн 11 тата 12-мӗшӗсенче 18 сехет те 30 минутра) спектакльсене курайӗҫ, Улатӑрти культура ҫуртӗнче авӑн уйӑхӗн 11-мӗшӗнче кӑтартӗҫ, авӑн уйӑхӗн 13-мӗшӗнче Ҫӗнӗ Шупашкарти «Химик» культура керменӗнче Пушкин ячӗллӗ театр артисчӗсемпе тӗлпулу йӗркелӗҫ.
Ҫу кунӗсем ӑмӑрткайӑк хӑвӑртлӑхӗпе вӗҫеҫҫӗ. Ҫӗнӗ вӗренӳ ҫулӗ пуҫланиччен вӑхӑт нумаях юлмарӗ. Пӗлӳ кунӗ ячӗпе студентсем валли парне хатӗрлеме шухӑшланӑ.
Чӑваш патшалӑх оперӑпа балет театрӗ студентсене Пӗлӳ кунӗпе пуринчен те малтан саламласшӑн. Авӑн уйӑхӗн 3-мӗшӗнче Чӑваш Енри студентсем С.Прокофьевӑн «Ромео и Джульетта» балетне 300 тенкӗпе курма пултарӗҫ. Постановкӑна Мускаври Вырӑс балет театрӗ лартать.
Ҫамрӑксен балета лекес тесен Чӑваш патшалӑх оперӑпа балет театрӗн кассине пымалла, студент пулнине ӗнентерекен документ кӑтартмалла.
«Атӑл» киностуди ӗҫченӗсем ҫанӑ тавӑрсах тӑрӑшаҫҫӗ. Тин кӑна вӗсем «Хорло» фильм ӳкерсе пӗтерчӗҫ. Хастарсем тепӗр картина ӳкерме палӑртнӑ.
«Фуга» ятлӑ фильма та, «Хорло» пекех, Чӑваш Енре ӳкерӗҫ. Ку ӗҫе авӑн уйӑхӗнче пуҫӑнӗҫ. Чӑваш Енре пурӑнакансен массӑллӑ сценӑсене хутшӑнма май пур.
Матвей Безродных хӑюллӑ утӑм туса ӑнсӑртран пуриншӗн те тӗслӗх пулса тӑрать. Анчах унӑн пурнӑҫӗнчен хура йӗр пур, ун пирки вара никам та пӗлмест. Ҫакнашкал сюжет пулӗ. Ӑна сценари авторӗсем драма тесе палӑртнӑ.
«Фуга» — тӑнне ҫухатнӑ ҫын пирки, вӑл хӑйӗн пурнӑҫӗ ҫинчен ток-шоура пӗлет. Фильм тӑршшӗпех вӑрттӑнлӑх пытанни куракана тыткӑнлӗ. Фильм режиссерӗ — Ҫӗнӗ Шупашкарта ҫуралса ӳснӗ Марат Никитин.
Фильмри тӗп сӑнарӑн психологи ваййи выляма тивет. Актерсене суйланӑ ӗнтӗ. Унта Мускаври паллӑ актерсем те вылӗҫ. Ӳкерӳ Ҫӗнӗ Шупашкарта, Шупашкарта тата Етӗрнере иртӗ.
Сӑмах май, Марат Никитин кӗске метражлӑ «Никита» фильма та Чӑваш Енре ӳкернӗ.
+20.3 °C