Муркаш районӗнче пурӑнакан 50 ҫулти арҫын ҫынна асӑрханмасӑр вӗлернӗ, ун тӗлӗшпе пуҫиле ӗҫ пуҫарнӑ. Анчах пуҫиле ӗҫе чарса лартнӑ, арҫын суд штрафне — 40 пин тенке — ҫеҫ тӳленӗ.
Следстви пӗлтернӗ тӑрӑх, кӑҫал кӑрлач уйӑхӗн 13-мӗшӗнче Муркаш районӗнчи Шетмӗпуҫ ялӗнче ҫак арҫын ҫырмара 12 метр ҫӳллӗш йывӑҫ каснӑ, анчах вӑл ӑҫталла ӳкессине шутласа илеймен — йывӑҫ 46 ҫулти арҫын ҫине персе аннӑ. Лешӗ ҫавӑнтах сывлама пӑрахнӑ. Ҫывӑхра ӗҫлекен ентешӗсем йывӑҫ ҫумӗнче ҫын пурри пирки асӑрхаттарнӑ, ку вара шута илмен.
50-ри арҫын хӑйӗн айӑпне йышӑннӑ. Вӑл унччен судпа айӑпланман, вилнӗ арҫыннӑн ывӑлне компенсаци тӳленӗ. Ҫавӑнпа пуҫиле ӗҫе чарса лартнӑ, ӑна суд штрафӗ кӑна тӳлеттернӗ.
Юхма Мишши хатӗрленӗ «Ылтӑн ҫӳпҫе» кӗнекери статьясемпе малалла паллаштаратпӑр. Аса илтеретпӗр, кӗнекен иккӗмӗш ячӗ — «Чӑваш сӑмахӗсен вӑрттӑнлӑхӗ». Ӑна 1993 ҫулта кӑларнӑ («Вучах» библиотекинче).
Чӑвашкасси — тӗне кӗмен чӑвашсен ялӗ. Кунта пурин те ячӗсем тӗп чӑвашла: Илепер, Ахмантей, Сарпинес, Пинеслу, Илемпи...
Эпир килхуҫи старикпе калаҫса ларатпӑр. Килхуҫи карчӑкӗ кӗлетрен туприне кӑларса хӗвел ҫине ҫакать.
— Э-э-эй, хальхи арча вӑл ячӗ кӑна ӗнтӗ! — ятлаҫать карчӑк. — Каллех кӗве тапӑннӑ! — Тахҫан хӗр чухне ҫӗленӗ кӗпине силле-силле калаҫать, — Чӑн-чан арчара пӗр кӗве те пулмасть те ҫав...
Чӑтаймарӑм, мучипе калаҫма чарӑнсах ун патне пытӑм та чӑн-чан арчара мӗншӗн кӗве пулманнине ыйтрӑм.
— Ара, хальхи арчана кам мӗнле йывӑҫа курать, ҫавӑнтан тӑвать те. Ӗлӗк арча тума ятарлӑ йывӑҫ шыранӑ. Ҫав йывӑҫ шӑршине кӗве чӑтаймасть.
— Мӗнле йывӑҫ вара вӑл?
— Арчине мар, ҫав йывӑҫне арча тесе каланӑ тет ӗлӗк.
— Мӗнлерех йывӑҫ пулнӑ-ши вара вӑл?
— Ара, урттӑш пекскер тетчӗҫ. Анчах урттӑш вӑл пӗчӗккӗ, леш йывӑҫӗ вара юман пекех сарӑлса ӳсет тет.
Чӑваш Енре вӑрман хуҫалӑхӗн участокӗн экс-мастерӗ тӗлӗшпе пуҫиле ӗҫ пуҫарнӑ. ЧР прокуратурин пресс-служби пӗлтернӗ тӑрӑх, хӗрарӑм саккуна пӑсса йывӑҫ каснӑ, вӗсене киле илсе кайнӑ.
Ку Сӗнтӗрвӑрри лесничествинче пулнӑ. Прокуратура тӗрӗслев ирттернӗ, унта хурӑнсемпе ӑвӑссене чӑнах та касни тӑрӑ шыв ҫине тухнӑ. Ҫак хӗрарӑм кӑҫал ака-юпа уйӑхӗсенче йывӑҫсене вӑрмантан тиесе тухнӑ, унӑн ҫакна тумашкӑн ирӗк пулман. Ҫапла майпа вӑл лесничествӑна 10 пин тенкӗ тӑкак кӳнӗ.
Прокуратура пӗлтернӗ тӑрӑх, йывӑҫ каснӑ хыҫҫӑн хӗрарӑмӑн ывӑлӗ лесничествӑн дирекцине амӑшӗн ячӗпе йывӑҫ касмалли суту-илӳ килӗшӗвӗн бланкне алӑ пусмашкӑн тӑратнӑ. Кун тӗлӗшпе пуҫиле ӗҫ пуҫарнӑ.
Етӗрне районӗнче пурӑнакан икӗ арҫын Ильина Гора ялӗ ҫывӑхӗни ҫырмара хыр касса вутӑ хатӗрленӗ. Вӗсене ҫав вӑхӑтра участковӑй «поличнӑйпе» тытнӑ.
34 ҫулти тата 42-ри арҫынсене тытса чарнӑ. Вӗсем 20 хыр каснӑ. Полици кун тӗлӗшпе тӗрӗслев ирттерет. Арҫынсене вара уголовлӑ майпа явап тыттарма пултараҫҫӗ.
Пӗри унччен те судпа пӗрре кӑна мар айӑпланнӑ-мӗн. ЧР ШӖМӗ пӗлтернӗ тӑрӑх, халӗ ҫак ҫынсем хыр касса мӗн чухлӗ тӑкак кӳнине шутлаҫҫӗ. Йӗрке хуралҫисем йывӑҫсем камӑн лаптӑкӗ ҫинче ӳснине те тупса палӑртӗҫ.
Ҫӗнӗ ҫул ҫывхарать, ҫавна май хӑшӗ-пӗри чӑрӑш ӑҫта туянасси пирки те шутлама тытӑннӑ ахӑртнех. Чӑваш Енре уяв валли 328 чӑрӑш тата хыр касма палӑртнӑ. Ятарласа аукцион йӗркелӗҫ. Ӑна ЧР Ҫутҫанталӑк министерстви чӳк уйӑхӗн 20-мӗшӗнче ирттерӗ.
Аукциона Улатӑр, Сӑнав, Ҫӗмӗрле вӑрман хуҫалӑхӗсенчи йывӑҫсене тӑратнӑ. Ҫӗнтерӳҫӗ Улатӑр районӗнче 68 хыр тата 60 чӑрӑш (9993,25 тенкӗлӗх) хатӗрлӗ. Ҫӗмӗрле тата Сӑнав вӑрман хуҫалӑхӗсенче 100-шер чӑрӑш касӗҫ.
Аукционра ҫӗнтернисен ҫеҫ Ҫӗнӗ ҫул валли чӑрӑш хатӗрлеме ирӗк пулӗ. Кам хӑй тӗллӗн вӑрмана кайса чӑрӑш касать – ҫавна штраф кӗтет. Ахаль ҫынсен – 3-4 пин, должноҫри ҫынсен – 30-40 пин, юридици сӑпачӗсен 200-300 пин тенкӗ тӳлеме тивӗ. Икӗ е ытларах йывӑҫ каснӑшӑн пуҫиле ӗҫ пуҫарӗҫ.
| РАШ | 08 |
Ҫӗнӗ ҫул уявне республикӑн тӗп хуламӑр хатӗрленнине сӑнатӑп та пӗр ыйту ҫуралать: нивушлӗ конус евӗрлӗ япала чӑрӑша ылмаштарма пултарать? Ӑҫта пӑхмастӑн — таҫта та конус евӗрлӗ чӑрӑшсем лартса тухнӑ.
Паллах, чӑрӑш йывӑҫҫи конуса аса илтерет. Кӑна хуть те мӗнле вӑрмана кайсан та лайӑх курма пулать. Анчах та чӑрӑш йывӑҫҫин тураттисем пулмалла-ҫке. Унсӑрӑн ӑна йывӑҫ тесе мӗнле калӑн? Ак, сӑмахран, суту-илӳ ҫурчӗ умӗнчи искуственнӑй чӑрӑшах пӑхар. Конус евӗрле-ха ӗнтӗ, анчах та тураттисем курӑннӑран ку япала чӑрӑш мар тесен шухӑш пӗрре те ҫуралмасть.
Конусне чӑн та ӑсталама йӳнӗрех ларать пуль. Ҫавах та унашкал конуссен мӗнле те пулин хӑйнеевӗрлӗхӗ пулмаллах. Тӗслӗхрен, Республика тӳремӗнче вырнаҫтарнӑ тӗп чӑрӑша илме пулать. Кӳлепи енчен ним пахалӑхӗ те ҫук. Анчах та ӑна чӑваш ҫӑлтӑрӗсемпе ӑсталанӑран вӑл питӗ хӑйне май курӑнать, Шупашкарӑн тӗп чӑрӑшӗ пулма тивӗҫлӗ мар тесе калаймӑн.
Тата тепӗр япала — тӗп хуларан чӑн-чӑн чӑрӑшсем ҫухала пуҫларӗҫ. Маларах эп сӑнанӑ тӑрӑх чӑн-чӑн чӑрӑшсене ытларах лартатчӗҫ.
Ҫӗнӗ Шупашкар хулин ҫӗнӗ масарӗнче те виле пытармашкӑн вырӑн сахаллансах пырать иккен. Ҫакна шута илсе вырӑнти влаҫ унӑн лаптӑкне тата пысӑклатасшӑн. Патшалӑх туянӑвӗсен официаллӑ порталӗнче кун пирки паян, юпа уйӑхӗн 23-мӗшӗнче, хыпар вырнаҫтарнӑ.
Унти информаци тӑрӑх контракт мӗн хака кайса ларасси те паллӑ. Ҫӗнӗ Шупашкар администрацийӗн хула хуҫалӑхӗн управленийӗн саккасӗпе килӗшӳллӗн конкурсра ҫӗнтерекен предприятин ҫак ӗҫе 1 879 695 тенкӗпе пурнӑҫламалла пулӗ.
Палӑртса хӑварни вырӑнлӑ, пысӑклатнӑ масар тавра икӗ метр ҫӳллӗш тата 600 ытла метр тӑршшӗ карта тытса ҫавӑрӗҫ, шала юлнӑ лаптӑкри йывӑҫсене йӑлтах касса тирпейлӗҫ, тымарӗсене кӑларса илсе кайӗҫ, ҫӑва территорийӗнче тирпей-илем кӗртӗҫ.
Ыран, ака уйӑхӗн 28-мӗшӗнче» Шупашкарта «Ҫӗнтерӳ тирекне», пурнӑҫ палли пулса тӑнӑскере, лартӗҫ. Йывӑҫ «Ҫӗнтерӳ» асӑну паркӗнче ӳсӗ.
Мероприяти 9 сехет ҫурӑра пуҫланӗ. Унта хисеплӗ хӑнана, Сталинград ҫапӑҫӑвне хутшӑннӑ, Тӑван ҫӗршывӑн Аслӑ вӑрҫине ветеранне, танкиста Алексей Алексеевич Яковлева чӗннӗ.
Аса илтерер: Сталинградри тирек вӑрҫӑ вӑхӑтӗнче те пӗтмен, ҫавна май вӑл пурнӑҫ палли пулса тӑнӑ. Специалистсем каланӑ тӑрӑх, йывӑҫ 100 ҫула яхӑн ӳсет. Унӑн хунавӗсене ӗрчетнӗ, халӗ вӗсем 2 метр ҫӳллӗш ӗнтӗ. Хунавсене Раҫҫейри тӗрлӗ регионта лартаҫҫӗ.
Канаш хулинче чӗрӗ тирекрен кӳлепе ӑсталаҫҫӗ.
Пӗрре пӑхсан, тем мар тейӗн: илемлӗ йывӑҫ палӑк. Анчах хулара пурӑнакансен пӗр пайӗ вырӑнти пуҫлӑхсен ку пуҫарӑвне хӑйне евӗр йышӑннӑ. Ҫутҫанталӑкран мӑшкӑллани евӗрех туяҫҫӗ вӗсем.
Палӑка ҫавӑрма вырӑнтисем ватӑ, анчах чӗрӗ тирексене шут тытнӑ. Хула ҫыннисем ҫав йывӑҫсем мамӑк вӗҫтерсе лараҫҫӗ тесе маларах пӑшӑрханнӑ-мӗн-ха. Тен, ҫавӑнпах пулӗ ӗнтӗ хуларисем йывӑҫӑн турачӗсене иртсе пӑрахнӑ. Хитре мар курӑнса лараканскерсене каярах палӑка ҫавӑрма тытӑннӑ. Шучӗпе кашни йывӑҫ пӗрер уйӑха палӑртмалла.
Касса скульптура тунӑ йывӑҫ хальлӗхе чиперех курӑнать-ха. Анчах тымарӗ хӑрса типмен тирекрен ӑсталанӑ йывӑҫ палӑк ҫуркунне епле пулассине вӑхӑт кӑна кӑтартса парайӗ.
Шупашкар хули 550 ҫул тултарнӑ тӗле 5500 кедр лартма палӑртнӑ. Пӗрремӗш йывӑҫсене кӑҫалах лартӗҫ. Вӗсем хулан тӗрлӗ кӗтесӗнче пулӗҫ.
Ака уйӑхӗн 25-мӗшӗнче Шупашкарти Университет урамӗнчи 38-мӗш ҫурт ҫывӑхӗнче 50 кедр лартӗҫ. Ҫаксем ӗнтӗ плана кӗртнӗ пӗрремӗш йывӑҫсем пулӗҫ те.
Валерий Петров ку пӗлтерӗшлӗ пулӑм пулнине палӑртать. Ара, хулан таса пулмалла-ҫке. Ку кедрсем Шупашкар 550 ҫул тултарнӑ ҫӗре халӑхшӑн парне те пулӗ.
Палӑртмалла: кунашкал нумай йывӑҫ кашни хуларах ҫук. Кедр сиплӗ те шутланать. Проектпа килӗшӳллӗн, кедр рашчи тума палӑртнӑ. Унта халӑх уҫӑлса ҫӳрӗ, илемпе киленӗ, сиплӗ сывлӑшпа сывлӗ.
Анчах кедра ӳстерме ҫӑмӑл мар. Ӑна пӑхсах тӑмалла. Ҫавӑнпа тӑпрана та Атӑл леш енчен кӳрсе килнӗ. Кедрсене лартмашкӑн пулӑшма кашниех пултарать.
+6.3 °C