Раҫҫейри Литература ҫулталӑкне тата Чӑваш Енри Константин Иванов ҫулталӑкне халалласа ЧР Культура министерстви, ЧР Наци вулавӑшӗ республика шайӗнче «Чӑваш Енӗн литература палитри: 100 кӗнеке — вуласа тухма» акци ирттереҫҫӗ.
Ӑна наци литературинчи чи лайӑх тӗслӗхсене тупса палӑртас тӗллевпе йӗркелеҫҫӗ. Акци пуш уйӑхӗн 25-мӗшӗнчен пуҫласа авӑнӑн 1-мӗшӗччен пулӗ.
Эксперт ушкӑнӗ сасӑлав валли кӗнекесене ака уйӑхӗн вӗҫӗччен суйлӗ. Ушкӑн йышне культура, ӑслӑлӑх, вӗренӳ ӗҫченӗсем, массӑллӑ информаци хатӗрӗсемпе общество организацийӗсен элчисем кӗрӗҫ.
Унтан ҫав списока ҫынсем сӳтсе явма, тӗнче тетелӗнче, ЧР Наци вулавӑш сайтӗнче, сасӑлама пултарӗҫ.
Сасӑлава кура ҫу уйӑхӗн 27-мӗшӗ тӗлне 100 кӗнеке списокне хатӗрлӗҫ. Авӑн уйӑхӗн 1-мӗшӗ тӗлне вара «Чӑваш Енӗн литература палитри: 100 кӗнеке — вуласа тухма» электрон коллекци хатӗрлеҫ. Ӑна ЧР Наци вулавӑшӗн сайтне вырнаҫтарӗҫ. Ҫапла майпа унпа кирек кам та паллашма пултарӗ.
Ӗнер Хӗрлӗ Чутайри ял тӑрӑхӗсен пӗрлехи вулавӑшӗнче районта ҫуралса ӳснӗ тата ку тӑрӑхра пурӑнакан ҫыравҫӑсемпе тӗлпулу ирттерчӗҫ. Ӑна хатӗрленсе вулавӑш ӗҫченӗсем Литература ҫулталӑкне тата Константин Иванова халалласа ку тӑрӑхран тухнӑ ҫыравҫӑсен тата Константин Ивановӑн кӗнекисен куравне йӗркеленӗ, «Хӗрлӗ Чутай ҫыравҫисем» хӑтлав (презентаци) хатӗрленӗ. Ҫыравҫӑсенчен ытларахӑшӗ районти тӗрлӗ ялтах пурӑнать, теприсем Шупашкарта тӗпленнӗ.
Ҫавра сӗтел хушшинче хӑнасем тӗрлӗ ыйту сӳтсе яврӗҫ: ҫырма пултаракансене тупса палӑртасси, вӗсене малалла аталанма пулӑшасси; Хӗрлӗ Чутай ҫыравҫисем ҫинчен кӗнеке кӑларасси; таврапӗлӳҫӗсемпе ытларах ҫыхӑну тытасси; Хӗрлӗ Чутай район энциклопедине кӑларнӑ ҫӗре хутшӑнса пулӑшасси.
Ҫыравҫӑсемпе тӗл пулма ялсенчи библиотекарьсемпе Хӗрлӗ Чутайри вӑтам шкулта вӗренекенсем те хастар хутшӑнчӗҫ. Тӗлпулӑва Елена Чубайкина йӗркелесе ертсе пычӗ.
Ҫыравҫӑсене администрацин вӗренӳ пайне ертсе пыракан Татьяна Шереметьева, культура пайӗн ертӳҫи Александр Самсонов саламларӗҫ, Литература ҫулталӑкӗнче пултарулӑхра татах та ытларах ҫитӗнӳсем тума ырлӑх-сывлӑх сунчӗҫ.
Кӑҫал «Чӑваш Ен литератури: ҫулталӑкри чи вуланакан кӗнеке» конкурс пур районта та ирттереҫҫӗ. Халӗ 2013 ҫулта кун ҫути курнӑ кӗнекесен хушшинче чи лайӑххине суйлаҫҫӗ.
Елчӗк районӗнчи Ҫӗнӗ Пӑва ялӗнчи вулавӑшра Ангелина Павловскаян «Вӗренӳ шывӗ те пылак» кӗнеке хӑтлавӗ иртнӗ. Унта аслӑ класра вӗренекенсем, хастар вулакансем хутшӑннӑ.
Чӑваш чӗлхипе литературин вӗрентекенӗ Светлана Павлова пухӑннисене кӗнеке авторӗпе паллаштарнӑ. Тивӗҫлӗ канӑва тухнӑ Тамара Михайловна Зайцева «Вӗрене шывӗ те пылак» кӗнеке пирки каласа кӑтартнӑ, унӑн шухӑш тӗшшине уҫнӑ. Ӑна сӳтсе явас ӗҫе аслӑ класра вӗренекенсем хастар хутшӑннӑ.
Вулавӑша ҫӳрекенсем Ангелина Павловскаян «Вӗрене шывӗ те пылак» романа 2013 ҫулта пичетленнӗ чӑваш кӗнекисен хушшинче чи вуланаканни тесе йышӑннӑ.
Ҫӗнӗ Пӑвари вулавӑшра «Халӑх юратса вулакан кӗнекесем» кӗнеке куравӗ те йӗркеленӗ.
Чӑваш Республикинчи Лев Толстой ячӗллӗ ятарлӑ вулавӑшра «Чӑваш ҫыравҫисем — куҫ курманнисем валли» проект ӑнӑҫлӑ пурнӑҫланса пырать. Литература ҫулталӑкӗпе килӗшӳллӗн ача-пӑча писателӗпе, фантастпа Дмитрий Суслинпа тӗлпулу иртнӗ.
Дмитрий Суслин хӑйӗн пултарулӑхне ача-пӑчана халаллать. Ҫамрӑк вулавҫӑсем, Шупашкарти тӳрленмелли интернат шкул вӗренекенӗсем, ҫыравҫа кӑсӑклансах итленӗ. Вӑл хӑйӗн пирки, кӗнекисем ҫинчен каласа кӑтартнӑ. Сӑнарсем пирки каланӑ чухне ачасен куҫӗсем савӑнӑҫпа ҫиҫнӗ.
Компьютер аталанать пулин те Дмитрий Суслин ачасене кӗнекесемпе интереслентерме пултарать. Вӑл ачасен ыйтӑвӗсене те хаваспах хуравланӑ.
Ҫыравҫӑ уйрӑмах «Юрӑпи» этнографи юмахӗ ҫинче чарӑнса тӑнӑ. Вӑл чӑвашла та, вырӑсла та тухнӑ, йӑх тымарӗсен йӑли-йӗрки пирки каласа кӑтартать. Ачасем хайлав сыпӑкне тимлесех итленӗ.
Тӗлпулура ачасем авторӑн хӑтлавӗпе те паллашнӑ. Пӗчӗкскерсем вулавӑша парнеленӗ аудиокӗнекесемшӗн те тем пекех савӑннӑ.
«Чӑваш Ен литератури: чи лайӑх вуланакан кӗнеке» конкурс республика шайӗнче ҫулсерен иртет. Кӑҫал вӑл нарӑс уйӑхӗнче пуҫланчӗ.
Конкурс халӑха кӗнекепе туслаштарма, унӑн сумне ӳстерме пулӑшать. Чӑваш кӗнеке издательстви вара ҫамрӑксем валли ҫулсерен 20 яхӑн кӗнеке пичетлесе кӑларать.
Кӑҫал конкурса 2013 ҫулта кун ҫути курнӑ кӗнекесем хутшӑнаҫҫӗ. Комсомольски районӗнчи Асанкасси ялӗнчи вулавӑшра «Чӑваш Ен литератури: чи лайӑх вуланакан кӗнеке» ятлӑ курав уҫӑлнӑ. Акцие халалласа унта тӗрлӗ конкурс ирттернӗ.
Пуш уйӑхӗн 16-мӗшӗнче «Солнышко» ача пахчине ҫӳрекен шӑпӑрлансем Лидия Саринен «Телейлӗ кӑмпа» пьеса-юмахне вуласа тишкернӗ. Ун хыҫҫӑн пӗчӗкскерсем «Йӑвари телей» ятлӑ пьесӑна вылянӑ. Полина Чижикова чӑпар чӑха, Андрей Калашников курака, Лера Никифорова шурӑ чӑха калӑпланӑ.
Литература ҫулталӑкӗнче Ҫеҫпӗл Мишши ячӗллӗ Чӑваш патшалӑх ҫамрӑксен театрӗ ятарлӑ поэтика программи хатӗрленӗ. Кашни спектакль умӗн театр артисчӗсем, ҫамрӑккисем те, аслӑраххисем те, паллӑ ача-пӑча ҫыравҫисен сӑввисене вулаҫҫӗ. Кун валли вӗсем чӑваш поэчӗсен хайлавӗсене кӑна мар, ытти халӑхӑнне те суйласа илеҫҫӗ.
Вырӑсла программа валли вӗсем Анна Ахматова, Марина Цветаева, Михаил Лермонтов, Михаил Зощенко тата ытти авторӑнне суйланӑ. «Поэзи — Пурнӑҫ кӗвви» чӑвашла программӑна Любовь Мартьянова, Раиса Сарпи, Светлана Асамат, Петӗр Эйзин сӑввисем кӗнӗ.
Ӗнерпе паян театрта Агния Барто, Любовь Мартьянова тата Ҫеҫпӗл Мишши сӑввисем янӑранӑ. Вӗсене Чӑваш Енӗн тава тивӗҫлӗ артистки Раиса Полякова тата Алина Зайцева вуланӑ.
Тӑван ҫӗршывӑн аслӑ вӑрҫинче ҫӗнтернӗренпе 70 ҫул ҫитнине халалласа Чӑваш кӗнеке издательстви Мӗтри Кипекӗн «Паттӑрсем хыпарсӑр ҫухалмаҫҫӗ» романне ҫӗнӗрен кун ҫути кӑтартнӑ. Ку роман икӗ кӗнекерен тӑрать. Пӗрремӗшне пӗлтӗр кун ҫути кӑтартнӑ. Иккӗмӗшне вулакан патне халь 1000 экземплярпа ҫитернӗ.
Вӑрҫӑ пирки Мӗтри Кипек чӑн пурнӑҫри евӗр каласа кӑтартать. Салтаксем унта тавӑрушӑн хыпса ҫунакан паттӑрсем кӑна мар, кӑра вӑрҫӑра та вӗсем чун ҫепӗҫлӗхне ҫухатмаҫҫӗ. Унта совет, Польша тата Чехословаки партизанӗсен пӗрлехи паттӑрлӑхне ҫутатнӑ. Роман никӗсӗнче — 1944–1945 ҫулсенче Польшӑра, Чехословакире тата Австрире пулса иртнӗ чӑн пулӑмсем.
1963–1966 ҫулсенче ҫырнӑ хайлава ҫынсем паян та юратса вуланине палӑртать Чӑваш кӗнеке издательстви. Ку роман хӑй вӑхӑтӗнче В.И. Ленин ҫуралнӑранпа 100 ҫул ҫитнине халалланӑ республикӑри конкурсра та, Чӑваш АССРне 50 ҫул ҫитни ячӗпе йӗркеленинче те ҫӗнтернӗ, Чӑваш АССР Министрсен Канашӗн премине те тивӗҫнӗ.
Пӗтӗм тӗнчери Хӗрарӑмсен кунӗ умӗн К.В.Иванов ячӗллӗ Литература музейне хӗрарӑм ҫыравҫӑсем пухӑннӑ. Кунта яланхи пекех вӗсем ҫуркуннене халалланӑ сӑвӑсем вуланӑ.
Светлана Гордеева поэт ҫуркунне хавхалану кӳнине, туйӑмсене вӑратнине палӑртнӑ. Уяв каҫне Раиса Сарпи хӗрарӑма халалланӑ гимна вуласа уҫнӑ. Ытти поэтсем те — Альбина Юрату, Лидия Сарине, Валентина Маслова, Зоя Сывлӑмпи, Нина Пӑрчӑкан — ҫуркуннене, хӗрарӑмсене, юратӑва халалланӑ сӑвӑсем вуланӑ.
«Тарават» ансамбль вара хӑйӗн пултарулӑхӗпе савӑнтарнӑ. Ирина Понаморева темиҫе юра юрланӑ. Ҫав шутра Альбина Юрату сӑввисемпе хывнӑ юрӑсем те пулнӑ.
Ҫав кун «Чечекӗсем — хӗрарӑмсене» курав уҫӑлнӑ. Хӗрарӑм ҫыравҫӑсене Чӑваш эстрада артисчӗсен союзӗ ятӗнчен Андрей Кузнецов, Алексей Московский, Андрей Думилин чӗрӗ тюльпансем парнеленӗ.
Пӗтӗм тӗнчери ҫыравҫӑсен кунӗнче Ҫӗнӗ Шупашкарта пурӑнакан 2000 яхӑн ҫын хӑйсем ӗҫӗ пирки шӑп та лӑп 2015 ҫеккунтлӑха маннӑ. Вӗсем 33 минут та 57 ҫеккунт кӗнеке вуланӑ. Хулара «Чи лайӑххине вулатпӑр: 2015 ҫеккунт — вулав» акци иртнӗ.
Акцие Ю.Гагарин ячӗллӗ тӗп вулавӑш ирттернӗ. Унта ача пахчисем, шкулсем хутшӑннӑ. Чи хастаррисем «Березка», «Ласточка» ача пахчисем, 2, 9, 14, 19, 20-мӗш шкулсем пулнӑ.
Акцире вырӑс ҫыравҫисен хайлавӗсене вуланӑ: Л.Толстой, А.Чехов, П.Бажов, А.Пушкин, В.Короленко тата ыттисем. Аслӑрах класрисем И.Крылов, А.Куприн, В.Распутин, Б.Пастернак, А.Блок хайлавӗсемпе паллашнӑ.
Чӑваш чӗлхипе литературин вӗрентекенӗсем вара чӑваш ҫыравҫисен хайлавӗсене вулама сӗннӗ. Вӗсен йышне К.Иванов, Х.Уяр, Е.Лисина, Н.Сидоров, Г.Луч кӗнӗ. Ача пахинчи шӑпӑрлансем вырӑс халӑх юмахӗсемпе паллашнӑ.
Акципе килӗшӳллӗн, хайлавсене сасӑпа вуланӑ, вырӑс классикӗсен хайлавӗсем тӑрӑх ӳкернӗ фильмсемпе мультфильмсем курнӑ. Акци ачасемпе ҫамрӑксене кӗнекепе тата ҫывӑхрах паллаштарма май панӑ.
Чӑваш кӗнеке издательствинче чӑваш халӑх юмахӗсен пуххи вырӑсла тухнӑ.
Ӳкерчӗксемпе илемлетнӗ кӗнекене халӑх пултарулӑхӗн ӗмӗрсем витӗр тухнӑ хайлавӗсем кӗнӗ. Кӑларӑм виҫӗ пайран тӑрать: чӗрчунсем пирки ҫырнӑ юмахсем, килти йӑла юмахӗсем, асамлӑ юмахсем.
Чӗрчунсем пирки ҫырнисенче тарӑн шухӑш пытаннӑ. «Лиса-плясунья», «Сармантей», «Как Собака подружилась с человеком», «Разборчивая невеста» юмахсене вуласан кашниех хӑйӗн валли пӗтӗмлетӳ тума пултарать.
Килти йӑла юмахӗсенче ҫыннӑн айванлӑхне, хыткукарлӑхне, наянлӑхне уҫса кӑтартнӑ. Унти тӗп сӑнар — ахаль ҫын. Ку пая «Барин и Черт», «Смышленый Иван», «Мудрая девочка», «Как ловили луну», «Гордей и Артемий», «Что сильнее всего на свете?» тата ытти юмахсем кӗнӗ.
Асамлӑ юмахсем те хӑйне евӗр кӑсӑклӑ. Вӗсенче — халӑх философийӗ, поэзийӗ. Кӗнекене пӗтӗмпе 41 юмах кӗнӗ. Кӑларӑма Г.А.Матвеева хатӗрленӗ, юмахсене С.И.Шуртаков, С.Г.Григорьев куҫарнӑ. Ӳнерҫи — В.Г.Бритвин. Кӗнеке 2000 экземплярпа тухнӑ.
Кӗнекене «СУМ» лавкка урлӑ туянма пулать. Хакӗ 320 тенкӗ.
+21.3 °C