Аçтахар Плотников: Сехмет

Аçтахар Плотников20.06.2018 11:3611122 хут пӑхнӑ

Юхма Мишши хатӗрленӗ «Ылтӑн ҫӳпҫе» кӗнекери статьясемпе малалла паллаштаратпӑр. Аса илтеретпӗр, кӗнекен иккӗмӗш ячӗ — «Чӑваш сӑмахӗсен вӑрттӑнлӑхӗ». Ӑна 1993 ҫулта кӑларнӑ («Вучах» библиотекинче).

Ашмарин словарӗнче ку сӑмаха ҫапла ӑнлантарнӑ: сехмет, беда... Сехмет ҫакӑнать (несчастье). Ҫын трук (скоропостижно) вилсен, ӑна: сехметпе вилнӗ, теҫҫӗ. Выльӑх-чӗрлӗх сасартӑк виле пуҫласан: «сехмет» пулчӗ пулӗ, теҫҫӗ. Сехмет — усал... Ӑна ҫине пырса тӑрсассӑн, тырӑ акма пуҫличчен, турра кӗлтуса илетӗн: торӑ папай, ырӑ сехмет тӗлне тутӑр, тетӗн... Вутлӑ сехмет, назв. духа... Ҫӗр сехмечӗ, назв. божества.

Ҫапах та мӗне пӗлтерет-ха вӑл Сехмет? Ӑҫтан тухса кайнӑ ҫак сӑмах?

М. Земская хӑйӗн 1963 ҫулта Мускавра «Советский писатель» издательствинче пичетленсе тухнӑ «Время в песках» кӗнекинче авалхи Египетри ҫынсен ӗненевӗнче чи аслӑ турӑ Ра тата унӑн хӗрӗ Сехмет ҫинчен ҫырса кӑтартать. Ра ятлӑ аслӑ турӑ хӑйӗн юратнӑ хӗрне, Сехмете, ҫӗр ҫине ҫынсене пӗтерме ярать. «Сехмет — богиня с телом женщины и львиной головой», — тенӗ. Ҫынсем ҫав хушӑра турӑсене итлеме пӑрахнӑ иккен. Ҫавӑнпа вара Ра ҫынсене пӗтерме шутланӑ иккен. Сехмет ҫынсене ан шеллетӗр тесе, турӑсем вара Сехмет ҫулӗ ҫине урпаран тунӑ сӑра лартаҫҫӗ, ӑна ҫав сӑрана улталаса ӗҫтереҫҫӗ те ухмахлантарса-уртарса яраҫҫӗ. Сӑрине вӗсем юн тӗсӗпе пӗветнӗ пулнӑ. Ҫавна ӗҫнӗ хыҫҫӑн Сехмет ҫынсене ним шеллемесӗр пӗтерме тытӑнать.

Ҫак миф кайран ытти халӑх хушшинче те сарӑлнӑ. Авалхи Хорезма тӗпчекенсем (сӑмахран, А. Толстов хӑйӗн «Древний Хорезм» кӗнекинче) ҫак миф унта сарӑлнине те палӑртаҫҫӗ. Пирӗн авалхи мифсенче те Сехмет —тӗнче хуҫи Танкӑр ятлӑ турӑ хӗрӗ пулса тухать. Ӑна, авалхи Египетра каланӑ пекех, ашшӗ ҫӗр ҫине ҫынсене пӗтерме янӑ. Акӑ мӗншӗн ӗнтӗ Сехмет сӑмах пирӗн чӗлхере — инкек, усал, кӗтмен ҫӗртен пӗтерекен япала пӗлтерӗшӗпе упранса юлнӑ. Авалхи Египетран Атӑл тӑрӑхне ҫити каравансен ҫулӗпе ҫитнӗ-ши ӗнтӗ ҫак ӗнену, миф? Е ӑна хамӑр аслаттейсем-аслапайсем тахҫан авал кӑнтӑрти ҫӗрте-шывра пурӑннӑ чухнех илтсе, хӑнсен ӑнлану йӗркине кӗртнӗ-ши?.. Мӗн чухле тӗлӗнмелли, мӗн чухлӗ тӗпчемелли!.. Такам валли те ҫитет: ӗҫле, тӗпче, вӗрен, ху пуҫ тавра шутласа тупнине юлташусене калама ан ӳркен…

Редакцирен: Статьяна вырнаҫтарни редакци автор шухӑшӗпе килӗшнине пӗлтермест.

[Комментариле (6)]

Ҫавӑн пекех пӑхӑр

2025.09.21

Комментари:

Agabazar // 3432.77.0853 2018.06.20 13:44
	Сехмет — палач.
Шыравçă 32 // 4182.68.4835 2018.06.20 14:31
	Кунта фантази тума питĕ çăмăл, анчах Египет çумне тÿррĕн кăкарса лартма май çук. Ку мадуров тата ыттисене хавхалантаракан пĕрпек янракан сăмах кăна. Сехмет вăл - ытти тĕрĕк чĕлхисенче те (тĕсл. турккăлла Zahmet) усă куракан арабизм - زحمة - захмат "пусмăр, хупăрлани". Чăвашра пĕр хушă сарăлнă Сехмет, Асахмат, Самат, Самет пек ятсем урăх арабизмран пулнă пулмала: صمد / الصمد А-с^хамад / с^хамад. Арапла культурăсенче вăл ят - Самед. Перс араб еврей культурисем сийĕн-сийĕн тарăн тата свежăй йĕр хăварнă.
Аскольд Де Герсо // 4212.11.6457 2018.06.20 14:48
	О сколько нам открытий чудных, тесе Александр Сергеевич Пушкин ытахальтенех çырман ĕнтĕ. Тĕпчекене тĕнче ы.йту
Владимир Изачак // 3051.33.4555 2018.06.20 17:39
	После убийства Киреметя и его воскрешения (отрывки из поэмы Киреметь) Он кротко к сестренке, к Сехметь обратился, С людьми бы помягче, Эсрель успокоить; А то уж Эсрель чересчур распустился, Так можно и всех на земле уничтожить… Сехметь возражала: - «Жалеть их не надо, Ты брат мой, они на тебя напустились!» - Но люди в толпе – бестолковое стадо, Не ведали многие то, что творили… Не сами они ведь придумали это, Шуйтан их настраивал, он был за ними. Наивные люди поддались советам – Такое могло бы случиться со всеми». Сехметь согласилась – есть разные люди, Подход к ним уместен, конечно же, разный; Есть те, кому «тамак» заслуженным будет, Но много и тех, кто безвинно наказан. Решили в дальнейшем Сехметь с Киреметем: Нельзя без разбора с людьми расправляться… А есть же «сятмах» для безгрешных - об этом, Забыли как будто. Нельзя увлекаться. * * *
Agabazar // 1988.38.6935 2018.06.20 20:56
	Шыравçă 32 // 4182.68.4835 2018-06-20 14:31 Кунта фантази тума питĕ çăмăл, анчах Египет çумне тÿррĕн кăкарса лартма май çук. Ку мадуров тата ыттисене хавхалантаракан пĕрпек янракан сăмах кăна. Сехмет вăл - ытти тĕрĕк чĕлхисенче те (тĕсл. турккăлла Zahmet) усă куракан арабизм - زحمة - захмат "пусмăр, хупăрлани". Чăвашра пĕр хушă сарăлнă Сехмет, Асахмат, Самат, Самет пек ятсем урăх арабизмран пулнă пулмала: صمد / الصمد А-схамад / схамад. Арапла культурăсенче вăл ят - Самед. Перс араб еврей культурисем сийĕн-сийĕн тарăн тата свежăй йĕр хăварнă. ========================================= Тавтапуç тăнлантарнăшăн.
атика // 3250.52.3557 2018.10.20 17:32
	арсем пурте сехметпе тăраççĕ