Тин кӑна тенӗ пек Чӑваш патшалӑх гуманитари ӑслӑлӑхӗсен институчӗ хатӗрленӗ «Чӑваш чӗлхин ӑнлантаруллӑ сӑмах кӗнекин» 1-мӗш томӗ пичетрен тухрӗ. Нумай-нумай ҫул хатӗрленӗ ӑнлантару словарӗ вулакансем патне ҫитрӗ.
Нумай томпа кӑларма палӑртнӑ ӑнлантару словарӗн пӗрремӗш томӗ А — И саспаллисенчен пуҫланакан сӑмахсемпе паллаштарать. Авторсем чӑваш чӗлхин пуянлӑхӗпе илемне туллин кӑтартма тӑрӑшнӑ. Вулакан кашни сӑмахӑн пӗлтерӗшӗпе е пӗлтерӗш ярӑмӗпе, ҫирӗпленнӗ ҫыхӑнӑвӗсемпе тата стилистика уйрӑмлӑхӗпе паллашма пултарать. Тӑтӑш усӑ куракан сӑмахсемпе пӗрлех сайра тел пулаканнисем те, кивелнисемпе вӗр ҫӗннисем те ку словарьте вырӑн тупнӑ.
«Чӑваш чӗлхин ӑнлантаруллӑ сӑмах кӗнеки» тӑван чӗлхене хаклакан, ӑна тӗплӗрех пӗлме тӑрӑшакан кашни ҫыншӑн интереслӗ те усӑллӑ пулӗ. Ҫитес вӑхӑтра ӑна эсир «СУМ» лавккара туянма пултарӑтӑр — хакӗ 130 тенкӗ!
Нарӑс уйӑхӗн 8-9-мӗшӗсенче Чӑваш патшалӑх гумантари ӑслӑлахӗсен институтӗнче Раҫҫейри ӑслӑлӑх кунне халалланӑ пӗтемлетӳллӗ ӑслӑлӑх сессийӗ иртрӗ. Ҫулталӑк хушшинче пурнӑҫланӑ ӗҫсене пӗтӗмлетнӗ май чи малтан институт ертӳҫи Ю.Н. Исаев сӑмах илчӗ. Икӗ куна тӑсӑлнӑӑ сессире институтӑн ӑслӑлӑх сотрудникӗсем кӑсӑк докладсемпе тухса калаҫрӗҫ. Паллах, кашни доклад теми паянхи кун актуаллӑ проблемӑпа ҫыхӑннӑ. Чылайӑшне этнологипе антропологи пайӗн тӗп ӑслӑлӑх сотрудникӗ В.П. Иванов «Чувашский этнос в зеркале данных переписи 2010г.» (чӑв. Чӑваш халӑхӗ 2010 ҫулхи ҫырав даннӑйӗсен тӗкӗрӗ витӗр) темӑпа тухса калаҫни тавлаштарчӗ. Тӗпчевҫӗ палӑртнӑ тӑрӑх, 2002 ҫултан тытӑнса 2010 ҫулсем хушшинче пирӗн халӑх ҫуллен 25 пине яхӑн чакса пынӑ-мӗн. Ӗҫ-пуҫ малалла та каплах пырсан ҫак кӑтартусем татах ӳсес хӑрушлӑх пур. Паллах, ҫак лару-тӑру кашни чӑваша шухӑшлаттармалла.
Сессире хутшӑннӑ Испани ҫӗршывӗн тӗпчевҫи Эктор Алос и Фонт та интереслӗ доклад тунине палӑртмалла.
Юпан 25-мӗшпе 31-мӗшӗсенче Чӑваш халӑх сайчӗ шкул ачисем хушшинче тетел ҫыхӑнӑвне усӑ курса «Тупмалли юмахсем–2» вӑйӑ-ӑмӑрту ирттерчӗ. Малтанхи пӗтӗмлетӗве эпир вӑхӑтрах тунӑччӗ, пӗтӗмӗшлине пӗлтерме вара ниепле те вӑхӑт пулмарӗ. Сӑлтавӗ ытларах серверта пӑтӑрмах сиксе тухнинчен килет ӗнтӗ. Ҫавах та ҫулталӑк вӗҫлениччен парнесем кама лекесси пирки пӗлтересех терӗмӗр.
АСӐРХӐР: Чыслав 2012 ҫулхи кӑрлачӑн 12-мӗшӗнче Ҫӗрпӳре иртӗ! («Ӗмӗтсен ҫӑлкуҫӗ» литӑмӑрту ҫӗнтерӳҫисемпе пӗрле!) Тӗплӗнрех кунта.
1-мӗш вырӑн Вӑрмар районӗнчи Кавал тӗп шкулӗнче вӗренекен Иванова Лина Сергеевнӑна (14 ҫулта) лекет. Ӑна Н.И. Ашмарин хатӗрленӗ 17 томлӑ словарь лекет. Саламлатпӑр!
2-мӗш вырӑна эпир Ерицов Евгение парас терӗмӗр. Вӑл Канаш районӗнчи Шелттем тӗп шкулӗнче вӗренет. Ӑна пирӗнтен Чӑваш патшалӑх гуманитари ӑслӑлӑхӗсен институчӗ пухса кӑларнӑ кӗнекесем лекӗҫ: «Мифсем. Легендӑсем. Халапсем», «Ача-пӑча фольклорӗ», «Янавар юмахӗсем». Вӗсене вӑл тӑван шкулӗнче вӗренекен Ильина Дианӑпа тата Еврукова Иринӑпа пӗрле вулӗ тесе шутлатпӑр.
3-мӗш вырӑн Канаш районӗнчи Вӑтакас Кипечри шкулта 3 класра вӗренекенсене лекет. Алексеева Любовь, Чернова Юля, Ефимова Наташа уйрӑмах хастаррӑн хутшӑнчӗҫ. Вӗсене те Чӑваш патшалӑх гуманитари ӑслӑлӑхӗсен институчӗ пухса кӑларнӑ кӗнекесем парнелетпӗр. Виҫҫӗшне — пӗрер «Янавар юмахӗсем» кӗнеке.
4-мӗш вырӑна эпир Сӗнтӗрвӑрри районне кӗрекен Октябрьски ялӗнче пурӑнакан Настя Андреевӑна парас терӗмӗр. Ӑна Э. Патмар пухса хатӗрленӗ «Ӗнерхи вӗри яшка» юмахсен кӗнеки лекӗ.
5-мӗш вырӑн та пур пирӗн. Михаил Сунталӑн «Мӑнту вӑрттӑнлӑхӗ» кӗнеки Павлова Каринӑна лекет (Вӑрнар районӗ, Кӗҫӗн Кипек шкулӗ, 13 ҫулта).
Нумаях пулмасть Чӑваш патшалӑх гуманитари ӑслӑлӑхӗсен институтӗнче иртнӗ конференцире асӑннӑ институтӑн, ҫавӑн пекех К.В.Иванов ячӗллӗ историпе культурологи тӗпчевӗсен фончӗн, «Сувар» фондӑн тата Чӑваш Енри таврапӗлӳҫӗсен союзӗн ӗҫченӗсем Чӑваш Ен территорийӗнчи сувар-пӑлхар палӑкӗсене тӗпчес тата ҫӗнӗрен калӑплас ыйтӑва хускатрӗҫ.
Ҫакна палӑртса хӑварам: тухса калаҫакансем яланхи пек хут ҫине ҫырса хатӗрленине вуласа памарӗҫ, хӑйсен пуҫӗнче, чунӗнче пуррине уҫҫӑн пӗлтерчӗҫ.
Истори ӑслӑлӑхӗсен докторӗ, К.В.Иванов ячӗллӗ историпе культурологи тӗпчевӗсен фончӗн директорӗ Виталий Иванов Василий Николаев академикӑн чӑваш халӑхӗ пуҫланса кайнине тӗпченин паллӑрах уйрӑмлӑхӗсем пирки чарӑнса тӑчӗ. Виталий Петрович хӑй те, унпа юнашар вӑй хунӑскер, Василий Васильевичӑн ӗҫ мелне лайӑх пӗлнӗ. Ӑсчах комплекслӑ тӗпчеве, чӑваш пурнӑҫӗнчи «пушӑ вырӑнсене» «тултарас» меле тӗпе хунӑ-мӗн. Ҫав «тултармӑша» — халӑх кун-ҫулӗпе ҫыхӑннӑ материала — кунта ҫеҫ мар, тӗнче архивӗсенче шыранӑ.
Чӑваш патшалӑх гуманитари ӑслӑлӑхӗсен институтӗнче нумай пулмасть Яков Ухсай ҫуралнӑранпа 100 ҫул ҫитнине халалласа «Ҫӗр поэчӗ: Ухсай Яккӑвӗн пултарулӑхӗнчи хресчен тата ҫӗр шӑпи» регионсен пӗрлехи ӑслӑлӑхпа ӗҫлӗх конференцийӗ иртнӗччӗ. Ун тӗлне шкулсенче ятарласа ӳнер ӑмӑртӑвӗсем те ирттернӗччӗ. Ачасем ӑсталанӑ ӳкерчӗксене институтӑн курав залӗнче курма пулатчӗ — вӗсенче ҫамрӑк ӳнерҫӗсем Яков Ухсай пултарулӑхне епле курни, хӑйне евӗрлӗ сӑнарласа кӑтартни сисӗнетчӗ. Кӑранташ, тушь, гуашь, акварель сӑрӑ, киҫтӗк — вӗсемпе пӗлсе усӑ курсан чӑн та куҫа илӗртӳллӗ ӳкерчӗксем ӑсталама пулать.
Курав нумай вӑхӑт институтра вырнаҫнӑ хыҫҫӑн районсем тӑрӑх ҫулҫӳреве тухрӗ. Ӳкерчӗксемпе ҫапла май чылай ача-пӑча, ашшӗ-амӑшӗ паллашма пултарӗ.
Хӑш-пӗр ӳкерчӗксен илемлӗхне эсир тӗнче тетелӗнче те курма пултаратӑр — сире валли ятарласа институтра тунӑ сӑнӳкерчӗксене кунта вырнаҫтарнӑ.
Чӳкӗн 25-мӗшӗнче Чӑваш патшалӑх гуманитари ӑслӑлӑхӗсен институтӗнче «Чӑваш патшалӑхӗнчи сувар-пӑлхар палӑкӗсем: тӗпчемелли тата ҫӗнӗрен калӑпласа лартмалли ыйтусем» конференци иртӗ. Ӑна йӗркелекенсем: Чӑваш патшалӑх гуманитари ӑслӑлӑхӗсен институт, К.В. Иванов ячӗллӗ историпе культурологи тӗпчевӗсен фонд, «Сувар» фонд, Чӑваш Енӗн таврапӗлӳҫӗсен пӗрлешӗвӗ.
Конференци 14 сехетре пуҫланӗ.
Тунтикун, юпан 31-мӗш кунӗнче, Чӑваш патшалӑх гуманитари ӑслӑлӑхӗсен институтӗнче «Художник Анатолий Миттов. Дорога в гору» (чӑв. Анатолий Миттов ӳнерҫӗ. Тӑвалла ҫул) кӗнеке хӑтлавӗ иртӗ. Пуҫламӑшӗ 14 сехетре.
Ку кӑларӑм (208 стр.) паллӑ чӑваш ӳнерҫин пурнӑҫне тата унӑн пултарулӑхне сӑнласа кӑтартать. Статьясенче эсир хальхи куҫпа пӑхса унӑн ӗҫӗсене ҫыракансем епле хак панипе паллашайратӑр. Кӗнеке ӳкерчӗксемпе те пуян. Хӑшне-пӗрне пӗрремӗш хут пичетленӗ.
Анатолий Миттов — чӑвашсен паллӑ ӳнерҫи. 1932 ҫулхи раштавӑн 13-мӗшӗнче (тепӗр ҫул 80 ҫулхи юбилейне паллӑ тӑвӗҫ) Канаш районӗнчи Сиккасси ялӗнче ҫуралнӑ. 1971 ҫулхи юпан 31-мӗшӗнче Шупашкарта вилнӗ.
1952 ҫулта Шупашкарти ӳнер училищине вӗренсе пӗтернӗ. 1961 ҫулта И. Е. Репин ячӗллӗ живопись, скульптура тата архитектура институтӗнче пӗлӗвне ӳстернӗ.
Чӑваш кӗнеке издательствинче нумай пулмасть ҫӗнӗ кӗнеке, «Янавар юмахӗсем», пичетрен тухнӑ. Ку вӑл — Чӑваш патшалӑх гуманитари ӑслӑлӑхӗсен институчӗ хатӗрлекен нумай кӗнекеллӗ «Чӑваш халӑх пултарулӑхӗ» ярӑмӑн 8-мӗш томӗ.
«Янавар юмахӗсем» кӗнекере, ятӗнчен паллӑ ӗнтӗ, чӗрчунсемпе ҫыхӑннӑ юмахсем вырнаҫнӑ. Вӗсенче пирӗн ума тискер кайӑксен — тилӗ, упа, кашкӑр, килти выльӑхсен — качака, сурӑх, кушак, йытӑ, тата ытти сӑнарсем тухса тӑраҫҫӗ. Пурӗ 250 яхӑн юмах. Ку таранччен янавар юмахӗсене ыттисемпе пӗрле пухса кӑларнӑ пулсан, хальхинче вӗсене уйрӑм кӗнекен хатӗрленӗ.
Тӗпрен илсен, юмахсене пухма Чӑваш патшалӑх гуманитари ӑслӑлӑхӗсен институтӗнчи ӑслӑлӑх архивӗнче упранакан алҫырусемпе усӑ курнӑ. Кӗнекене 1000 экземплярпа кӑларнӑ.
Туянас текенсем ӑна СУМ лавккара илейреҫҫӗ — хакӗ 170 тенкӗ.
Чӑваш патшалӑх гуманитари ӑслӑлӑхӗсен институтӗнче паян, ҫӗртмен 17-мӗшӗнче, «Чӑваш ҫырулӑхӗ: иртнипе хальхи» ятпа тӗнчери ӑслӑлӑхпа ӗҫлӗх конференцийӗ иртрӗ. Ӑна Е.И. Рожанский ҫуралнӑранпа 270 ҫул, В.П. Вишневский ҫуралнӑранпа 175 ҫул тата ҫӗнӗ чӑваш ҫырулӑхӗ йӗркеленӗренпе 140 ҫул ҫитнине халалласа хатӗрленӗ.
Конференцие институт дирекорӗ Исаев Юрий Николаевич уҫрӗ. Пленарлӑ ларура (вӑл 10 сехетре пуҫланчӗ) Родионов Виталий Григорьевич (тӗп шухӑшӗ: Вишневскийпе Рожанскийсем пулмасан пирӗн ҫак ҫӗнӗ ҫыруллӑх та пулмӗччӗ, вӗсен тӳпине те шута илмелле), Егоров Николай Иванович тата Мукина Ираида Васильевна доклад каларӗҫ. Николай Иванович хӑйӗн сӑмахӗнче карт ҫырулӑхӗ пирки каласа пачӗ — унӑн тӗсӗсем, аталанӑвӗ, ыйтӑвӗсем.
Ҫу уйӑхӗн 16-мӗшӗнче, тунтикун, Чӑваш патшалӑх гуманитари ӑслӑлӑхӗсен институчӗн вулав халӗнче пӗрремӗш чӑваш поэчӗ Николай Иванович Полоруссов-Шелепи ҫуралнӑранпа 130 ҫул ҫитнине халалласа институтӑн литература пӗлӗвӗпе фольклористика пайӗ анлӑ лару ирттерет. Пуҫламӑшӗ 15 сехетре.
Ларӑва институт директорӗ Юрий Николаевич Исаев уҫӗ, ҫавӑн пекех Леонид Порфирьевич Петров, Алексей Александрович Трофимов (ӳнер пӗлӗвӗн докторӗ) сӑмах калӗҫ. Докладҫӑсен шутӗнче Ирина Софронова (ЧПУ доценчӗ), Владимир Нагорнов (ӳнерҫӗ), Валерий Мартынов (таврапӗлӳҫӗ, Тутарстанран) пулӗҫ — вӗсем сӑвӑҫӑ пултарулӑхне тишкерӗҫ.
ЧПГӐИ адресӗ: Шупашкар, Мускав пр., 29 ҫ., 1 корпус. 3, 4, 7, 12, 21 троллейбуссемпе, 1, 15, 18, 22, 23 автобуссемпе ҫитме пулать, «Студентсем хули» чарӑнура анса юлмалла.
+12.3 °C