А. Г. Николаев ячӗллӗ паркра вырнаҫнӑ «Ковчег» зоокӗтес вӗренӳ ҫулӗ пуҫланнӑ ятпа ачасем валли парне хатӗрленӗ. Авӑнӑн 1-мӗшӗнче вӑл чӗрчунсен кӗтесне пырса курас шухӑшлӑ пӗрремӗш класс ачисене пурне те тӳлевсӗр кӗртет. Анчах аслисен кӗсьене кӗмех тивӗ. Вӗсене укҫалла кӗртеҫҫӗ.
Билет хакӗ — 50 тенкӗ. Зоокӗтес ирхи 10 сехетрен пуҫласа 19 сехетчен ӗҫлет. Канмалли кунсем унӑн — тунтикунпа ытларикун. Авӑнӑн 1-мӗшӗ тунтикуна лексен те ӗҫлеттерме йышӑннӑ.
Елчӗкри историпе тӑван тавралӑх халӑх музейӗнче асӑннӑ районти Аслӑ Пӑла Тимешре ҫуралса ỹснӗ, Шупашкарта пурӑнакан Валентина Васильева тӗрӗ ӑстин куравӗ уҫӑлнӑ.
Ҫирӗм-вӑтӑр ҫул каялла та ялта ӳссе ҫитӗнекен хӗр-упраҫа амӑшӗ шкул парти хушшине ларсанах ал ӗҫне вӗрентнӗ. Ӗлӗкрен пыракан чӑваш йӑли-йӗркипе хӗр ҫап-ҫамрӑклах качча кайма арча тулли тупра хатӗрленӗ. Турӑш ум, чӳрече карри, минтер пичӗ, простынь, алшӑлли тата ытти ӗрленӗ. Ытларах чух хӗреслӗ майпа тӗрленине пӗлтерет «Елчӗк ен» хаҫат.
Мӗн ачаран тӗрлеме юратнӑ Валентина Васильева хӑй аллипе сахал мар япала ӑсталанӑ. Анчах вӑхӑт иртнӗ май вӗсем «модӑран» тухнӑ та кил-ҫуртра усӑ курма пӑрахнӑ. Ҫапах Валентина уншӑн ӳпкелешмест, вӑхӑтӗнче тӗрлеме вӗреннӗшӗн хӗпӗртет-мӗн.
Валентина ача чухнехи юратнӑ ӗҫе тепӗр хут пуҫӑнни виҫҫӗмӗш ҫул ҫеҫ иккен-ха. Малтанах пӗчӗк ỹкерчӗксем тӗрленӗ, унтан хавхаланса — пысӑккисене. Хӗрарӑма мӗн пӗчӗкрен илемлӗх тӗнчи илӗртет, ҫавна май вӑл чечексене канва ҫине «куҫарнӑ». Валентина Витальевна тӑван тавралӑх илемне те ытараймасть теҫҫӗ: мӑшӑрлӑ чарлансем, ҫерҫисем.
Шупашкар хулин Мускав районӗн сучӗн йышӑнӑвӗпе республикӑн тӗп хулинчи шкулсенчен пӗринче класс ертӳҫинче ӗҫленӗ вӗрентекенӗн ирӗкне ҫулталӑк ҫурӑлӑха хӗсме йышӑннӑ. Вӗрентекене ача Атӑла шыва кайса вилнӗшӗн айӑплӑ тесе шухӑшлаҫҫӗ.
Ҫу уйӑхӗн 29-мӗшӗнче вӑл хӑй ертсе пыракан 6-мӗш класс ачисене Ҫӗнӗ салари пляжа илсе кайнӑ. Йӗркене пӑхӑнсан пӗрле тепӗр икӗ ҫынна илмелле пулнӑ. Вӗрентекен усал пуласса шухӑшламан ӗнтӗ — пӗчченех ертсе кайнӑ. Вӑл шкул ертӳҫисене те кун пирки пӗлтермен пулать. Ачасене шыва кӗме чарман вӑл. Ҫавсенчен пӗри, 12-ри арҫын ача, ишме пӗлмен иккен. Шывпа чыхланса каять те вилет.
Шупашкарти 3-мӗш тата 4-мӗш ача-пӑча пульницисене пӗрлештерме йышӑннӑ. Ку вӑл республикӑн патшалӑх укҫипе тухӑҫлӑ усӑ курас тӗллевпе ҫыхӑннӑ иккен.
Республикӑн тӗп хулинчи 3-мӗш пульницӑна хальхи вӑхӑтри оборудованипе ытларах тивӗҫтернӗ иккен. Хулан Ҫӗнӗ Кӑнтӑр районӗнче вырнаҫнӑ ҫав ҫуртра ачасене стационарта сиплес тӗллевпе ытларах усӑ курасшӑн, 4-мӗш номерлинче вара, вӑл хулан Кӑнтӑр-Хӗвеланӑҫ районӗнче вырнаҫнӑ, амбулаторипе поликлиника пулӑшӑвӗ кӳрессине анлӑлатасшӑн иккен.
Республикӑн Сывлӑх сыхлавӗпе социаллӑ аталану министерстви пӗлетрнӗ тӑрӑх, пациентсемшӗн ним те улшӑнмалла мар. Ылмашу, тӗпрен илсен, сиплев учрежденийӗсен ертӳҫисене пырса тивмелле имӗш.
Атӑлта ишмелли тапхӑр вӗҫленнине кура ҫынсене шыв тӑрӑх «Шупашкар-пляж» маршрутпа турттарма пӑрахнӑ.
Чӑваш Енӗн Транспорт министерстви пӗлтернӗ тӑрӑх ку ҫулпа кӑҫал 22 пине яхӑн ҫынна каҫарнӑ.
Шыв ҫулне уҫнӑранпа трамвайсем «Куславкка – Волжск – Куславкка» маршрутпа ҫӳренӗ. Вӑл направленипе пассажирсене кунне виҫӗ хутчен: 7 сехетре, 12 сехет те 30 минутра, 17 сехет те 30 минутра — илсе ҫӳренӗ. Ҫурлан 25-мӗшӗ тӗлне 12 пине яхӑн пассажир ку ҫула суйланӑ.
Шупашкарти юханшыв портӗнчен уҫӑлса ҫӳремелли теплоходсем ҫӳретнӗ. Вӗсене кунне тӑватӑ хутчен ҫӳретнӗ. Теплоход пассажирсем 25 ҫынтан кая мар пуҫтарӑннӑ май ҫула тухнӑ.
Луганск облаҫӗнчен пӗр усламҫӑ хӑйӗн станокӗсемпе тата рабочийӗсемпе куҫса килнӗ. «Луганскри машиностроитель» уйрӑм ҫын компанийӗ хӑйӗн ӗҫне Шупашкарта пуҫарать иккен. Хирӗҫтӑру пыракан территорирен 23 ҫын ҫемйисене кӑна мар, станоксене те илсе тухнӑ.
Тимӗр тирпейлекен станока Луганск рабочийӗсем эрнекун ӗҫлеттерсе ярасшӑн иккен. 12 ҫул предприяти тӑван ҫӗршывӗнче кӑларнӑ продукцин ытларах пайне Раҫҫее сутса пурӑннӑ. Цех енне пеме тытӑнсан оборудование илсе тухма тивнӗ. Станоксенчен ҫурри Донецкри таможня складӗнче тӑрса юлнӑ иккен-ха. Вӗсене илсе килейсен тата тепӗр 50 ӗҫ вырӑнӗлӗх производство уҫма пулать-мӗн.
Предприятин техника консультанчӗ Николай Друзьев каланӑ тӑрӑх, малтан вӗсем Ростов облаҫӗнче чарӑннӑ. Унти 6 предприятире пулнӑ. Пуринче те вӗсенче Украинӑран тарса килнисем кура урӑх вырӑна куҫма шут тытнӑ. Чӑваш Енре, ҫитменнине, паллакансем пулнӑ.
«Луганскри машиностроитель» предприятире ӗҫленисене Раҫҫее куҫса килме тархаслама тивмен-мӗн — кӑмӑлпах куҫнӑ. Уйӑх каялла Шупашкара ҫитнӗскерсене валли предприяти ертӳҫисем хваттер тара илсе панӑ.
Ҫурлан 26-мӗшӗнче 21 сехет те 20 минутра Шупашкарта инкек пулнӑ. Ку Гладков урамӗнчи 28-мӗш ҫурта хирӗҫ пулса иртнӗ.
Пӑтӑрмаха курнӑ ҫынсем каланӑ тӑрӑх, 21-мӗш маршрутпа ҫӳрекен троллейбус «зебра» умӗнче чарӑнса тӑнӑ, ҫынсене ирттерсе янӑ та малалла кайма тытӑннӑ. Ҫав самантра троллейбус умӗнче тепӗр ҫын пулнӑ-мӗн.
Троллейбус малти урапипе 32 ҫулти хӗрарӑм урлӑ каҫса кайнӑ. Хӗрарӑм ҫавӑнтах вилнӗ.
ЧР ШӖМӗ пӗлтернӗ тӑрӑх, руль умӗнче 56 ҫулти хӗрарӑм пулнӑ. Вӑл каланӑ тӑрӑх, 32 ҫултискер ҫул урлӑ ятарлӑ вырӑнта каҫма тӑман.
Шупашкарта кашни шӑматкун хускану тума пуҫлӗҫ. Ҫав кунсенче ирхи 10 сехетре пурне те Лакрей вӑрманӗнче, «Шупашкар: 500 ҫул» паркра, «Низами» тата «Спартак» стодионсенче, ЧР Наци вулавӑшӗн, «Салют» тата Трактор тӑвакансен культура керменӗсем умӗнче кӗтеҫҫӗ.
Ҫавӑн пекех «Университет» микрорайонта, Шумилов урамӗнчи 17-мӗш шкул, 9-мӗш пилӗкҫуллӑх проспектӗнчи 37-мӗш шкул умӗсенче, Хӗрлӗ тӳремре, Атӑл леш енче те хускану тӑвӗҫ.
Лакрей вӑрманӗнче спорт уявӗпе килӗшӳллӗн ташӑ, фитнес-аэробика, йога енӗсемпе ӑсталӑх класӗсем ирттерӗҫ.
Хуласенче кӗркунне «Кӗр парни» уйӑхлӑх йӗркелесси ырӑ йӑлана кӗчӗ. Хальхи иртнӗ вырсарникун уҫӑлнӑ.
Кун пек уйӑхлӑх вӑхӑтӗнче хуласенчи суту-илӳ вырӑнӗсене ял хуҫалӑх таварне туса илекенсене ирӗклӗн усӑ курма май параҫҫӗ. Вӑл вӑхӑтра вырӑн укҫа ыйтмаҫҫӗ.
Шупашкара илсен, тӗп суту-илӳ вырӑнӗсене Ҫурҫӗр ярмӑрккӑра, «ДАР» тулли мар яваплӑ обществӑра тата «Николаевский» суту-илӳ комплексӗнче йӗркеленӗ. Тӗп хулара кӑна мар, республикӑри район центрӗсенче те «Кӗр парни» халӑха кӗтет. Канаш, Улатӑр, Ҫӗмӗрле хулисенче уйӑхлӑх ӗҫлеме тытӑннӑ ӗнтӗ. Ҫурлан 30-мӗшӗнче Ҫӗнӗ Шупашкарта уҫӗҫ.
Ҫӗнӗ вӗренӳ ҫулӗнчен тытӑнса Шупашкарти тепӗр ултӑ шкула сусӑр ачасем вӗренме ҫӳрейӗҫ. Тӗп хулари иккӗмӗш, ҫиччӗмӗш, вуннӑмӗш, хӗрӗхмӗш, аллӑмӗш тата аллӑ пиллӗкмӗш шкулсенче юсав ӗҫӗсем вӗҫленеҫҫӗ.
Пӗтӗмӗшле илсен, Шупашкарта 463 сусӑ ача шкулта вӗренет, вӗсенчен 103-шӗ килте пӗлӳ илет. «Ирӗклӗ тавралӑх» федераци программипе килӗшӳллӗн шкулсене ятарлӑ оборудованипе пуянлатма 10 миллиона яхӑн тенкӗ укҫа уйӑрса панӑ.
40-мӗш шкула илсен, сӑмахран, унта урапапа кӗме пандус туса панӑ, классене кӗмелли алӑк уратисене илнӗ, алӑксене сарнӑ. Сусӑр ачасем валли сенсор пӳлӗмӗ уҫнӑ. Туалета та сусӑрсене кӗрсе тухма меллӗ пултӑр тесе йӗркеленӗ.
+9.4 °C