Иван Егоровӑн виҫӗ кӗнекеллӗ «Ҫут тӗнче» романӗ 2004 ҫултах пичетленнӗ-мӗн, анчах эпӗ ӑна халӗ тин тытса вулама пултартӑм. Вуларӑм та, хамӑн шухӑша ҫырсах хурас терӗм.
Иван Егоров (Пурис Иванӗ, 1943 ҫ.ҫ. ячӗ чӑваш литературине Сениэль ячӗпе пӗрле кӗрсе юлчӗ. Михаил Сениэль (1940-2014) поэт — унӑн пиччӗшӗ, илемлӗ сӑмахлӑх ҫулӗпе ертсе пыраканӗ. Вӗсем иккӗшӗ те пурнӑҫа сӑмах хӑватне ӗненсе, ӑна чунпа парӑнса ирттерчӗҫ. Самана пӑтранса кайнӑ хыҫҫӑн та тӑван сӑмахран сивӗнмерӗҫ, выҫӑллӑ-нушаллӑ пурӑнсан та ҫыру ӗҫӗнчен пӑрӑнмарӗҫ. Унтан та ытларах – хысна шалӑвне пӑрахсах, ҫунатлӑ ытарлатури пек каласан, литература анине тимлесе сухаларӗҫ. Канмасӑр сухаларӗҫ, акрӗҫ, ҫимӗҫ ӳстерчӗҫ. Авӑнне те ҫапса кӗртрӗҫ. Михаил Сениэлӗн вырӑсла ҫырнисен суйласа илнӗ пуххи виҫӗ томпа пичетленсе тухрӗ. Чӑвашлисем ку калӑпӑшран та ытларах ҫутӑ курчӗҫ. Пуриссен Иванӗн те пичетленни вунӑ кӗнекерен иртет.
Иван Егоровӑн ҫӗнӗ романӗ – тӑван кил-йышне, пиччӗшне тата вӗсен тавринчи чӑваш литература картине кӑтартакан хӑйне расна хайлав. Ҫемье хроники.
Таврапӗлӳ музейӗсем республикӑри чылай ял-хулара пур. Унашкалли Канашра та вырӑн тупнӑ. Чукун ҫул урамӗнчи 85-мӗш ҫуртра вырнаҫнӑ ҫак музей чӑваш хастарӗсене самай тӗлӗнтернӗ.
«Музей алкумӗ, картлашкисем хӑрушла арканса пӗтнӗ», — нумай пулмасть пӗлтернӗ вӗсем «Контактра» халӑх тетелӗнче. Чи тӗлӗнтернӗ япала вара — музея йыхравлакан кӳлепе. «Ice Age» (чӑв. «Пӑрлӑ тапхӑр», эсир ӑна вырӑсла «Ледниковый период» ятпа пӗлетӗр) мультфильмсен ярӑмӗнчи Сид кӳлепене хастарсем ҫапларах хак панӑ: «селӗп, пакӑлти, асар-писер, пурне те йӑлӑхтарнӑ ӳркенчӗк ленивец Сид». Халӑха шӑп ҫавнашкал сӑнар хапӑллани, музея йыхравлани чӑваш хастарӗсене килӗшмен те.
Раштав уйӑхӗн 16-мӗшӗнче Челепи хулинче чӑвашсен улахне пуҫтарӑннӑ. Унта Тӗмен тата Екатеринбург хулисенче пурӑнакан чӑваш диаспорин пайташӗсем хутшӑннӑ.
«Кӗркунне е хӗлле чӑвашсем улаха ирттернӗ. Вӗсем пӗрле савӑннӑ, ал ӗҫӗ тунӑ», – пӗлтернӗ Фейсбукра Тӗмен тӑрӑхӗнчи чӑвашсен «Тӑван» ассоциацийӗн ертӳҫи Ираида Маслова.
«Пирӗшӗн чи хакли вӑл – туслӑх тата чӑваш наци уявӗсене пӗрле ирттерни», — кӑмӑл-туйӑмне палӑртнӑ аякри чӑваш.
1974 ҫулхи ҫу уйӑхӗн 9-мӗшӗнче уҫӑлнӑ Шупашкарти В.И. Чапаев ячӗлӗ музей куракансемшӗн тата кӑсӑклӑрах пулӗ. Ӗнер унта «В.И.Чапаев музейӗн реэкспозицийӗ» проектӑн хӑтлавӗ иртнӗ.
Проекта Чӑваш Ен Элтеперӗ Михаил Игратьев республикӑри профессионал коллективсен пултарулӑх проекчӗсене аталантарма пӑхса хӑварнӑ укҫапа тунӑ. Тупрана Чӑваш Ен хыснинчен пӗлтӗр уйӑрнӑ. Ҫавӑнтанпа музейҫӑсем самай ӗҫ туса ирттерме пултарнӑ.
Музейӗн ҫӗнетнӗ экспозицийӗ куракана Пӗрремӗш тӗнче тата граждан вӑрҫисен тапхӑрӗнчи экспонатсемпе паллаштарать. Унта «Мгебров-Изотта-Фраскини» броневика, 1902 ҫулхи проектпа тунӑ 76 миллиметрлӑ тупӑпа (ӑна
тепӗр майлӑ «виҫӗдюймовка» теҫҫӗ) тата 1910 ҫулхи проектпа ӑсталанӑ пулемета асӑнмалла.
Нумаях пулмасть искусствоведени кандидачӗн Илемпи Туркайӑн «Нарспиана» монографийӗ кун ҫути курнӑ. Ӑна Чӑваш патшалӑх гуманитари ӑслӑлӑхӗсен институчӗ кӑларнӑ.
Чӑваш Енӗн Культура министерствин сайтӗнче ҫырнӑ тӑрӑх, монографт вилӗмсӗр Константин Иванов поэт пултарулӑхне хаклакансемшӗн чӑннипех парне пулса тӑнӑ.
Кӗнекене хатӗрлессипе Илемпи Туркай вунӑ ҫул ӗҫленӗ. Монографи тӑватӑ пайран: «Искусство книги», «Станковая графика», «Живопись» тата «Скульптура» — ятлисенчен тӑрать. Вӗсем чӑваш тата тӗнче поэзийӗн шедеврӗ тесе йышӑннӑ «Нарспи» поэмӑна хакланӑ ӗҫсене пӗр ҫӗре пухнӑ. Кӗнеке вилӗмсӗр ӗҫе тивӗҫлипе хаклакан кирек епле ӳсӗмри ҫыншӑн та: ачасенчен пуҫласа ваттисем таранах — кӑсӑклӑ пуласса шанма пулать.
«Ҫак брошюрӑна вуласа тухма пурне те сӗнетпӗр. Ӑна Финлянди Вӗрентӳ министерстви кӑларнӑ! Кама? Иммигрантсем валли (хайхи вариант вырӑсла калаҫакансем валли). Мӗн каласшӑн вӗсем унта? Тархасшӑн, кил-йышра, тӑван чӗлхепе калаҫӑр тесе. Финн чӗлхине вара эпир сирӗнсӗр сирӗн ачасене вӗрентетпӗр! Тата мӗн ҫинчен: Тӑван чӗлхе вӑл — пуянлӑх, вӑл — пурнӑҫра пулӑшакан хатӗр, ӑна упрамалла! Финлянди Вӗрентӳ министерстви иммигрант ачисене тӑван чӗлхепе усӑ курма ыйтать, Европӑри чи лайӑх пӗлӳ паракан ҫӗршывра!
Брошюра вӑрӑм мар, анчах питӗ лайӑх мӗншӗннине ӑнлантарса парать...», — «Аталану» ассоциаци «Контактра» халӑх сетӗнче ҫырнине Алпарух (Александр) Блинов хӑйӗн страницинче репост тунӑ.
Вырӑс драма театрӗ 1922 ҫулхи раштав уйӑхӗн 14-мӗшӗнче А.Н. Островский пьеси тӑрӑх лартнӑ «Василиса Мелентьева» спектакльпе уҫӑлнӑ. Унччен маларах, юпа уйӑхӗн 27-мӗшӗнче, «Чувашский край» хаҫат театр сезонӗн репертуарне туллин пичетленӗ.
Ҫапла, театр йӗркеленнӗренпе кӑҫал 95 ҫул ҫитрӗ. Паллӑ пулӑма халалласа театр ӗҫченӗсем ӗнер савӑнӑҫлӑ мероприяти ирттернӗ. Унта Чӑваш Енӗн Патшалӑх Канашӗн комитет пуҫлӑхӗ Александр Федотов, культура министрӗ Константин Яковлев тата яланхи кураканӗсем хутшӑннӑ.
Чӑн сӑмахӑн суййи ҫук — 95 ҫул хушшинче артистсем халӑх килӗштернӗ вун-вун спектакль лартнӑ. «...Театр стенисем пултаруллӑ актерсемпе паллӑ режиссерсене манман-ха. Вӗсем — республика ят-сумӗпе мӑнаҫӗ... Тав сире пархатарлӑ ӗҫӗршӗн», — Чӑваш Ен Элтеперӗн Михаил Игнатьевӑн саламлӑ ҫырӑвне вуланӑ Константин Яковлев.
«Контактра» халӑх ушкӑнӗнче «Evil Sun ☼ Усал Хӗвел» страницӑра Эстонири Таллинти «Тарай» ансамбльпе паллаштарнӑ. Ушкӑн пирки Чӑваш халӑх сайчӗ 4 ҫул каяллах ҫырнӑччӗ.
Тарай тени чӑвашла шел тенине пӗлтерет-мӗн. Аса илтерер, ушкӑна Таллинта пурӑнакан Александр Айдаров ертсе пырать. Ача чухне вӑл чӑваш чӗлхине илтнӗ пулин те калаҫман. Тӑван чӗлхепе темиҫе ҫул каялла кӑна пуплеме хӑнӑхнӑ. Александр 2013 ҫулта каланӑ тӑрӑх, Эстонире 350 чӑваш пурӑнать.
Усал Хӗвел хӑйӗн ушкӑнӗнче постсен ҫӗн ярӑмне уҫнӑ. Унта вӑл «ыттисенчен уйрӑмрах тӑракан, хӑйнеевӗрлӗ, мусӑк ӗҫӗнче ҫӗн меслетсемпе ( е тата киввисемпех — ҫӗнӗлле) усӑ куракансемпе» паллаштарать.
«Тарай вӑл мӗн авалтанах хӗвеланӑҫ тата хӗвелтухӑҫ халӑхӗсене ҫыхӑнтарса тӑракан материал пулнӑ. Ушкӑнра яшсем тӑваттӑн Aleksandr Aidarov (сас, текст, гитара), Einar Muoni (басс), Serge Chekulajev and Andrea Patron (параппан). Тарай чӑваш халӑх пентатоникипе паянхи прогрессипе ритмсене кура эксперимент тӑвать...
Мусӑкҫӑсен хавхалану, чун хавал ҫӑлкуҫӗ — чӑваш халӑх йӑли-йӗрки, сӑвви-юрри, сӑмахлӑхӗ. Илемлӗ кӗвӗллӗ, ҫемӗллӗ, харизмӑсӑр мар, тата паллах, иртнӗ ӗмӗрти 90-мӗш ҫулсен поп мусӑкне евӗрленисӗр пулмалла чӑваш юрри-кӗвви тесе шутлаҫҫӗ пултаруллӑ каччӑсем.
Паян, раштав уйӑхӗн 14-мӗшӗнче, Чӑваш Ен Элтеперӗ Михаил Игнатьев «Чувашиякурорт» санатори ӗҫӗпе паллашнӑ. Учрежденийӗн хуҫипе, «Чӑвашкабель» савут гендиректорӗпе Игорь Кортуновпа тата санаторин тӗп врачӗпе Алла Самойловӑпа сывлӑх учрежденине малашнехи тапхӑрта юсаса ҫӗнетессине сӳтсе явнӑ, ҫӗнӗ инвестици проекчӗсене пурнӑҫа кӗртесси пирки те сӑмах пулнӑ.
2017-мӗш ҫулта ҫурла уйӑхӗнчен пуҫласа сиплев учрежденийӗнче кӑнтӑрлахи уйрӑм хута кайнӑ. Пурӗ 190 ҫын унта хӑйӗн сывлӑхне ҫирӗплетнӗ. Чӗмпӗи облаҫӗпе тата Мари Элпа килӗшӳ хучӗсене алӑ пуснӑ, унтан санаторие канма час-часах килсе ҫӳренӗ.
Михаил Игнатьев Элтепер санаторине канма пынисемпе тӗл пулса калаҫнӑ, вӗсен шухӑш-кӑмӑлӗпе паллашнӑ.
Мускавра ҫӗршыв правительствин «Раҫҫей кӑмӑлӗ» премипе чысланӑ. Ӑна халӑх пултарулӑхне аталантарас ӗҫе тӳпе хывнӑшӑн параҫҫӗ. 15 лауреат хушшинче Комсомольски районӗнчи «Каҫал» ансамбле йӗркеленӗ Владимир Павлов та пулнӑ.
Премипе РФ Президенчӗ Владимир Путин Петр Чайковский ячӗллӗ концерт залӗнче чысланӑ. Пирӗн ентеш «Йӑлари халӑх культури» категорире лауреат ятне тивӗҫнӗ.
Владимир Павлов хӑйӗн пурнӑҫне юрӑ-кӗвӗсӗр курмасть. Тӗлӗкре те вӑл ӑна тӗлленет. Владимир кунӗпех ӗҫре, каҫхине ҫеҫ киле, ҫемьене, таврӑнать.
16 ҫул каялла вӑл ялсем тӑрӑх ҫӳреме, чӑвашсен ӗлӗкхи юррисене ҫыртарма пуҫланӑ. Ансамбле те халӑх пултарулӑхне упраса хӑварас тӗллевпе йӗркеленӗ. Халӗ вӗсен репертуарӗнче – 100 ытла юрӑ, ташӑ, йӑла-йӗрке.
«Каҫал» Раҫҫейӗн чылай кӗтесӗнче пулнӑ. Чикӗ леш енче те вӑл хӑйӗн пултарулӑхӗпе паллаштарнӑ, фестивальсепн лауреачӗ пулса тӑнӑ. Паянхи кун ушкӑнра – 28 ҫын.
+14.3 °C