Республикӑра регион пӗлтерӗшлӗ ҫӗнӗ ҫутҫанталӑк палӑкӗн ятне «Куснарти ҫӑлкуҫ» тивӗҫнӗ. Хӑйне майлӑ ята Куславкка районӗнче вырнаҫнӑ ҫӑлкуҫ республика правительствин килешӗвӗпе паян, утӑн 10-мӗшӗнче, илнӗ.
Чӑваш Енӗн Ҫутҫанталӑк министерствин пуҫлӑхӗ Иван Исаев палӑртнӑ тӑрӑх ҫӗнӗ ҫутҫанталӑк палӑкне ҫӗнетсе илем кӳнӗ, ҫӑлкуҫри шыв дебичӗ — 0,5 л/с. 0,18 га лаптӑклӑ палӑка хута ярас тӗллевӗ — культура-истори, ӑслӑлӑх, ҫутлӑх пӗлтерӗшлӗ ҫутҫанталӑк объектне упраса хӑварассинче.
«Куснарти ҫӑлкуҫ» проекта Куславкка районӗнӗн администраци пуҫлӑхӗн тата Куснар ял тӑрӑхӗн пуҫарӑвӗпе пурнӑҫа кӗртнӗ.
Ҫутҫанталӑкминӗ утӑн 1-мӗшри кӑтартӑвӗсемпе килешӳллӗн республика тӗрлӗ лаптӑкӗнче регион пӗлтерӗшлӗ 9 ҫутҫанталӑк ӗскерне тата вырӑнти пӗлтерӗшлӗ 12 объекта (Канаш, Комсомольски, Муркаш тата Ҫӗрпӳ районӗсенче) хута янӑ.
Шывран вут пек хӑра, вутран шыв пек хӑра тенӗ чӑваш. Чӑн та, иккӗшӗ те шӳтлемелли япаласем мар ҫав. Тата вӑрӑран юлать, вутран юлмасть тенине шута илсен пушшех те шиклентерет. Шӑматкун, акӑ, Патӑрьел районӗнчи Ҫӗнӗ Ахпӳрт ялӗнче инкек пулса иртнӗ. Ҫав кунхи вӑйлӑ ҫумӑр вӑхӑтӗнче ҫиҫӗме пула 59 ҫулти арҫын сарайӗ тивсе илнӗ. Ҫулӑмпа кӗрешме пырса ҫитнӗ Инкеклӗ ӗҫсен министерствин ӗҫченӗсем, Турра шӗкӗр, вута алхасма паман — хӑвӑрт сӳнтернӗ. Ҫапах та хуралтӑн ҫивиттийӗ ҫунса кайма ӗлкӗрнӗ, вӑл хӑй те самай сиенленнӗ. Тӑкака 25 пин тенкӗпе хаклаҫҫӗ.
Шупашкар хулинчи пӗр хваттерте кӑсӑклӑ пулӑм асӑрханӑ. Хулара пурӑнакан Ильнара (вӑл пурӑнакан ҫурт Чернышевский урамӗнче вырнаҫнӑ) пӗлтернӗ тӑрӑх вӗсен хваттерне икӗ кун хушши ҫара ҫерҫи хӑнана пырса кайнӑ иккен.
— Вырсарникун, ҫӗртмен 23-мӗшӗнче эпӗ варени вӗрететтӗм, каҫ кӳлӗм ӑна сивӗнме лартас терӗм. Ирхине вара тӗрӗслесе пӑхнӑ хыҫҫӑн сасартӑк тазра ҫара ҫерҫи ишнине асӑрхарӑм. Ку ҫеҫ те мар, тепӗр кунхине вӗсем виҫҫӗн пырса кӗчӗҫ. Ҫӳрҫӗр иртнӗ 2 сехетре эпир ҫунат ҫапнӑ сасӑран вӑранса кайрӑмӑр. Ҫара ҫерҫисене курсан вара кусем варени тутанма килнӗ ӗнтӗ тесе пуҫа хыҫкаларӑмӑр. Чӑн та тӗлӗнтермӗш япала. Ытти кун та хӑнана кӗтмелле пулӗ-ши, — пӗлтерет Ильнара Аушева.
Чӗрчун пурнӑҫне ӑҫта пӗлекенсем ҫак ӗҫ-пуҫ хутран-ситрен ҫеҫ тӗл пулма пултарни ҫинчен палӑртаҫҫӗ.
— 15 ҫул каярах ҫара ҫерҫи йышӗ республикӑра пысӑкрахччӗ, халь вара сахалрах вӗсем. Хӗрлӗ кӗнекене те кӗртнӗ пулнӑ, ҫавӑнпа та сайра хутра ҫеҫ тӗл пулайӑн, — ҫапла хакланӑ «Сӑрҫум» заповедникӑн директор ҫумӗ Александр Димитриев.
Юлашки вӑхӑтра таврана шӑрӑх та хӗвеллӗ кунсем ҫавӑрса илчӗҫ. Ҫакна пула вӑрмансенче пушар сиксе тухас хӑрушлӑх пысӑк. Инкек-синкекрен сыхланас тӗлӗшпе Чӑваш Республикин ҫутҫанталӑк пурлӑхӗпе экологи министерстви ятарлӑ хушу кӑларнӑ, унпа килӗшӳллӗн ҫӗртмен 28-мӗшӗпе утӑн 18-мӗшсенче вӑрмана ҫӳреме чараҫҫӗ.
Министерство ӗҫченӗсем вӑрмана ҫӳремешкӗн тӑхтама ыйтаҫҫӗ, уҫӑлма кайсан та кӑвайт чӗртме хушмаҫҫӗ, пирус таврашне сӳнтермесӗр пӑрахма юраманни пирки асӑрхаттараҫҫӗ.
Ҫак канмалли кунсенче республкӑра ҫил-тӑвӑл алхасас хӑрушлӑх пур-мӗн. Кун пирки Чӑваш Енӗн Инкеклӗ ӗҫсен министерстви тата Чӑвашгидрометцентрӗ пӗлтерет. Синоптиксем аслати тата авӑк ҫил вӗрессине систереҫҫӗ. Улшӑнса тӑракан пӗлӗтлӗ ҫанталӑк тӑмалла иккен, вырӑн-вырӑнпа ҫумӑр кӑштах ҫӑвасса шантараҫҫӗ.
Сывлӑш температури каҫхине 16–23 градус пулмалла, кӑнтӑрла – 28–33 градус ӑшӑ. Ҫил ҫурҫӗр-хӗвелтухӑҫ енчен ҫеккунтра 3–8 метр хӑвӑртлӑхпа вӗрмелле, аслати вӑхӑтӗнче унӑн хӑвӑртлӑхӗ 20 метра ҫитмелле.
Ҫил-тӑвӑла пула ҫутӑ тата ҫыхӑну пӑралукӗсем татӑлас хӑрушлӑх пулӗ. Автотрнапсортӑн та ҫулта-йӗрте асӑрхануллӑ пулмалла. Тата ҫанталӑк шӑрӑх та типӗ тӑнине пула вӑрмансенче пушар тухас хӑрушлӑх пысӑк.
Ҫапла, ҫутҫанталӑкӑн хӑйӗн саккунӗ ҫав. Шупашкар енче юлашки вӑхӑтра ҫумӑр пулман мар-ха. Анчах кӑнтӑр енче ӑна теме кӗтнӗ пекех тӗмсӗлеҫҫӗ иккен. Патӑрьел районӗнче, сӑмахран, вӑйлӑ ҫумӑр ака уйӑхӗн 26-мӗшренпе ҫуман теҫҫӗ. Унтанпа вӗтӗ ҫумӑр икӗ хутчен шӑпӑртатса иртнӗ те тек пулман-мӗн.
Ял хуҫалӑх культурисене епле те пулин сыхласа хӑварас тесе хресчен тӗрлӗ меслет шырать. 4 хуҫалӑхра хирсене шӑвараҫҫӗ иккен. Ҫапах та мӗнпур уя шӑварса пӗтереймесси паллӑ ӗнтӗ. Ҫӗрулмине типсе каясран ятарлӑ препаратпа аталантараҫҫӗ-мӗн-ха. Анчах ку та йывӑрлӑхран тухмалли ҫул-йӗр тееймӗн. Ҫеҫке симӗс ларсан та ҫӗрулми ӳсесшӗн мар.
Акӑ, «Батыръ» хуҫалӑхра рапс пачах шӑтса тухманпа пӗрех иккен. Сухаласа пӑрахасси кӑна юлать тесе пӑшӑрханать имӗш агрофирма ертӳҫи Шейхулла Куликов.
Пӗтӗмӗшле илсен, Патӑрьел районӗнче ҫуртрисен пӗрре-виҫҫӗмӗш пайӗ пӗтнӗ теҫҫӗ. Пӗрчӗллӗ йышши культурӑсем кӑна 7 пин ытла гектар ҫинче типсе ларнӑ.
Синоптиксем те хресчене ҫумӑр ҫӑвать текен хыпарпа савӑнтараймаҫҫӗ.
Ҫулла ҫуна, хӗлле урапа хатӗрлеме хушать чӑваш. Ҫапла пулмалла та ӗнтӗ — патне ҫитсен хускалмалла мар, маларахах хатӗрленсе хумалла. Тӗп хуламӑр ҫавӑн пек тӑвать те теме юрать — Шупашкарта юр вырӑнӗсене халех хатӗрлеме тытӑннине шута илсен.
Хула администрацийӗ хыпарланӑ тӑрӑх, хӗллехи вӑхӑтра юра Б. Хмельницкий урамӗнчи тата Трактор тӑвакансен проспектӗнчи икӗ лаптӑка турттарнӑ. Тем чухлӗ купаланса кайнӑ вырӑнсем паян юртан тасалса пӗтнӗ, ҫӗр те унта типнӗ. Халӗ вара хулана хӑтлӑх кӗртессипе тӑрӑшакансем ҫав вырӑна пуҫтарма тытӑннӑ. Ку енпе 25 рабочи тата ятарлӑ 7 техника ӗҫлет иккен.
Паян, ҫӗртмен 7-мӗшӗнче, республикӑра пурӑнакан Татьяна Викторова ҫул ҫинче кӑсӑклӑ пулӑм асӑрханӑ имӗш. Ирхи 6 сехетре вӑл маршрутлӑ «ГАЗелпе» Красноармейскинчен Шупашкара килнӗ пулнӑ. Сасартӑк ҫул урлӑ пӑши, кайран хир сысни чупса иртнӗ.
— Пикшик ялне ҫитсе пынӑ чухне пире хирӗҫ пӑши сиксе тухрӗ. Вӑрманта пурӑнакан чӗрчун асфальт ҫине тухма хӑяймарӗ. Хӑнӑхманнине пула пӗр вӑхӑт пӑшин урисем асфальт ҫинче шума пуҫларӗҫ. Ҫавах та вӑрманти чӗрчун ҫул урлӑ каҫса кайма ӗлкӗрчех. Инҫех мар пӑши ҫурине те курма май лекрӗ.
«Присурский» заповедник пуҫлӑхӗн ҫумӗ Александр Дмитриев ҫак пулӑма вӑрмансенче вӑрӑмтуна йышлӑн ӗрченипе ҫыхӑнтарать. Вӗсенчен хӑтӑлас тесе чӗрчунсем урапасем чупакан ҫул-йӗр ҫине те чупса тухаҫҫӗ иккен.
Хӗллехи шартлатма сивӗ самантсенче эпир ҫуллахи шӑрӑх кунсене чӑтӑмсӑр кӗтетпӗр. Ҫу кунӗсем ҫитсессӗн вара «эх, хӗллехи кунсемех аптрамасчӗҫ-ҫке» тесе ӑмсанатпӑр. Ӑмсаннин вара вӑл вӑрӑмтуна хурт-кӑпшанкӑ амакӗшӗн пуҫланать. Ҫуллахи кунсем хуҫаланма ӗлкерсе те ҫитеймерӗҫ, вӑрӑм тунисем вара пиншӗрен тухса ҫынсене апла та капла та «тустараҫҫӗ».
Шупашкарта пурӑнакансем те «чун илли» вӗҫен хуртран канӑҫ шыраса тӗрлерен меслетсемпе усӑ курма хӑтланкалаҫҫӗ. Анчах ҫынсем сиснӗ тӑрӑх вӑрӑмтунасемпе кӗрешме аптекӑра сутакан ятарлӑ спрейсемпе кремсем те пулӑшсах каймаҫҫӗ.
Ҫӑвӗн 20–24-мӗш кунсенче вӑрӑмтунасене хирӗҫ ҫынсем йышлӑн ҫӳрекен вырӑнсенче ятарлӑ дезинсекци те тунӑччӗ. Анчах та ҫанталӑк малтан сивӗ, кайран сасартӑк ӑшӑтса янипе вӑрӑмтунасем самаях ӗрчесе кайнӑ.
Хула администрацийӗнче ку лару-тӑрӑ хальлӗххе татса параймаҫҫӗ-ха. Асӑннӑ ӗҫ валли укҫа-тенкӗ уйӑрас ыйту та ҫивӗч тӑрать. Ҫапла вара паянлӑха ҫынсен вӑрӑмтунасемпе хӑйсен тӗлленӗх кӗрешме лекет.
Ак, кӗҫӗх ҫуллахи кунсем те таврана пырса кӗчӗҫ. Хӗвелле, шӑрӑх кунсепе пӗрлех ҫу кунӗсем аслатиллӗ ҫумӑрсем те час-часах илсе килет.
Ҫапла вара ҫӗртмен пӗрремӗш кунхине Элӗк районӗнчи Тавӑт ялӗнче каҫ-кӳлӗм тӗлнелле 56 ҫулхи хуҫан мунчи вут-ҫулӑмпа хыпса илнӗ пулнӑ. Пушар мунчана аслати ҫапнипе тухнӑ-мӗн. Вут-ҫулӑмпа кӗрешекенсем вӑхӑтра килсе ҫитнине пулах мунча тӗпипех ҫунса кайман, ӑна 12 минут хушшинче сӳнтерме пултарнӑ. Шел пулин те мунча шал енчӗн хытах ҫуннӑ, ҫак ӗҫ-пуҫ асӑннӑ ҫурт-йӗрӗн хуҫине 10 пин текӗлӗх шырлӑх кӳнӗ.
+29.3 °C