Электронлă вулавăш

Ку сайтра эсир чăвашла çырнă хайлавсене тупма пултаратăр. Пур хайлава та авторĕ, çырнă çул тăрăх çăмăллăн тупма пулать. Ку архива ятарласа хатĕрленĕ — сире килĕшекен хайлавсене эсир ку сайтра та, уйрăммăн уçласа илсе те вулама пултаратăр.

Пӗлме: хайлавсем вырнаҫтармалли йӗрке.

Пĕр хăв пĕлме кăна:

художник ячĕпе

черчен юратăва

йĕнерлесе тухса

ăçта çул тытрăн эс? —

Парнас тăрне-и, тен...

Юратăву ăçта? —

Сул айккинче йĕрет.

Ирхи сулхăн çулпа

Хире тухрĕ бригада.

Çăмăл çил

Хирĕç çитрĕ таçтан аякран.

Аслă çĕр анаслать

Тĕтре витĕр хăватлăн,

Вăранать çĕр çапла

Çĕрлехи ыйхăран.

Вăранăть çĕр çапла.

Ялтан тухрĕ, ав, трактор.

Вăл васкать хирелле

Хĕвелпе ĕлкĕрме.

Ак эпир плугсене

Тĕрĕслетпĕр, лартатпăр,

Майлашсан,

Пулăшатпăр часрах пĕр-пĕрне.

Майлашсан,

Ĕçри çирĕп юлташлăх та пирĕн

Плуг тĕренĕ пек

Çивĕч те çутă, таса.

Аслă çĕр!

Эпир юрă пуçларăмăр вирлĕн,

Юра кайрĕ хир тăрăх

Çилпе выляса.

Юрă кайрĕ çилпе.

Трактор çитрĕ вăр-варрăн.

Вăл пуçларĕ

Çĕре хускатма тĕпĕнчен.

Çĕр вĕрет, хумханатъ

Сарлакан та пит тарăн.

Трактористка кулать,

Çут хĕвел — питĕнче.

Трактористка кулать.

Плугсем пирĕн те харăс

Тутăхми хурçăпа

Касса кĕчĕç çĕре.

Лашасем пĕр кавар

Тракторпа пĕрле кайрĕç,

Хурçăпа лаша пулчĕç

Пĕр вăй тĕнчере.

Малалла

Ватăр иккĕмĕш çул.

Кĕрхи çăлтăрсăр каç.

Кĕрхи тарăн çĕртме —

Парти лартнă задача.

Чĕмсĕр йывăç —

Вăрман хĕрринчи катăркас.

Трактор шавĕ.

Унта тракторист — шиксĕр каччă.

Хурçă ут

Хăй мехеллĕн кĕрлет, тулхăрать,

Кăкринче ун —

Хаяр вут-кăвар, чăрсăр çулăм.

Уй-хир урлă утать вăл,

Сулмаклăн пырать,

Каç сĕмне пăлхатать

Çĕнтерӳллĕн, хăюллăн.

Йĕп чиксен курăнми

Кĕрхи çăлтăрсăр каç.

Мотор шавĕ ӳсет,

Чĕтренет çĕр талккишĕ.

Анчах...

Лăпкă вăрман хĕрринчи катăркас

Вăрттăн тем пытарать —

Мĕн амак, мĕн шалчи-ши?

Пысăк фара çути

Инçете ывтăнать,

Тракторист кунта ним те,

Пĕр ним те сисмерĕ.

Катăркас

Çатăртатрĕ хайхи хыттăнах,

Çиксе тухрĕ унтан

Виçĕ йĕксĕк тискеррĕн.

Тракторист сисеймерĕ...

Ун пуçĕ çине,

Выçă кашкăр асавĕ пек тăрăнчĕ пуртă.

Тракторист çĕре ӳкрĕ.

Вара пĕчченех

Трактор кайрĕ утса

Малалла

Канашран Юхмана çитес чух сулахаялла пĕр Треньел ятлă ял юлать... Ялкор юлташăм! эхер те çав асăннă яла лекмешкĕн тĕл килсен тӳрех Антон Лапшин ăçта пурнать тесе ыйтăр. Вара сире çак маттур ачана наччасрах тупса парĕç, вăл сире мĕнпур кăмăлтан тарават кĕтсе илĕ. Хырăмăр выçă пулсан — çăкăр парĕ, канăç кирлĕ тăк — кантарĕ, çитменнине тата хăйĕн ял-йышĕ çинчен тĕлĕнмелле халапсем те ярса кăтартĕ.

Антун хамăр çын, эпĕ ăна мĕн ачаранах паллатăн. Халĕ вăл вăтам пӳ-силлĕ вун çичĕ çулхи йĕкĕт. Акă ун çине пăхса илетĕн те — мĕнпур йăвашлăх, мĕнпур пек лăпкă кăмăл çак çамрăк ачана вырнаçнă пулĕ тетĕн. Ни пĕвĕ-сийĕнче, ни сарă çаврарах питĕнче — ниçта та ытлашши «çĕвĕ-çакă», кăмăла тавăрса тăракан кăльтим-мальтимлăх çук, — ун кашни пусăмĕ шайлашăннă майăн, ун кашни сулăмĕ — вăхăтлă, вырăнлă. Ăçтан-ха çак ем-ешĕл çамрăк ачан хăйне хăй кун евĕр тытмашкăн пĕлни? Кам вĕрентнĕ ăна, ăçта вăл ӳснĕ? Тинкеререх пăхсассăн анчах çак çамрăкăн чӳхенми лăпкă кăвак куçĕсенче аякра-аякра, инçетри шевле пек, çиçĕнсе тăракан вăрттăн кăвара куратăн. Ку кăвар вăл те çамрăклăх çути, те тин çех аталанма пикеннĕ чĕри хĕлхемĕ. Çак кăвар — çутă хĕлхем — Антун калаçнă майăн е пĕр çывхарса килет, вара пĕтĕм çамрăк сăна çутатса ярать, е каллех аяккалла тарса вăрттăн çех йăмăхса тăрать.

Малалла

Çуркунне çитмен-ха вăрмана,

Вăранман-ха юр хĕл ыйхинчен.

Малтанхи кăвак чечек кăна

Тухнă шăтарса юр айĕнчен.

Çеçпĕл ятлă çав кăвак чечек,

Вут çĕмрен пек тухнă ирĕке,

Тиенсен те ун çине инкек —

Инкекре те вăл çурать çеçке.

Килĕштернĕ çеçпĕл Мишшана,

Хăй валли вăл илнĕ ун ятне.

Пурнăçра Илем пулсан кăна

Ырлăх килĕ, тенĕ, тенчене.

Ырлăх килес çук вăл самантрах,

Уншăн кĕрешес пулать вăрах.

Хĕрхенмесĕр хăвăн сывлăхна,

Хĕрхенмесĕр хăвăн пурнăçна.

Сан шăпу та, сăвăç, çавнашкал.

Тĕп тăвасшăн пулчĕ те усал

Парăнтараймарĕ пурпĕрех,

Ĕмĕре эс юлтăн çеçкере.

Турат çинчен тумламăн татăлать

çур уйăхчен апрель яланхилле.

Пăр пьедестал çинчи юр Атăлта

хăварĕччĕ ялан-ялан хĕлле.

Хăравçă пек тӳрккес,

çак ĕмĕтпе

юр тумламсем тумланине тăнлать.

Вăл халлĕхе тĕреклĕ,

пĕтĕмпех

асал курса вилес Лаокоонла¹.

Хĕвел хĕртме,

тумлам ӳкме васкать.

Тен, çавăнпах художник Атăлтан

шур чĕмсĕрлĕх халь-халь çухаласла

çине-çинех вăрттăнлăхсем вăлтать.

1

Кăтра пепке, ман пиллĕкри ачам,

тетрадь тытса санпа пĕрле ларуçăн,

чечек çеç ӳкересчĕ ман, анчах

вăл пултăрччĕ сан евĕр çутă куçлă.

Чечекĕм, сан шухăшусем — питре:

хаваслă туртăну пур чух — пĕр тĕслĕ,

ун пек чухне эс канăçсăр-хитре,

лăплантăн та, ак, ютшăнтăн йĕреслĕн.

Каятăн та, сан пиншаку юлать, —

пăта çинче йăл çулăм тĕслĕ куртка.

Тенкел çинче сан пуканӳ кулать.

Çавах эп пĕччен мар, вĕсем халь пур-тăк.

Ирпе килсе каçпа каятăн эс.

Ялйыш тек тĕлĕнмест ĕнтĕ, пĕлеççĕ,

Йышран килcе йыша каятăн теç.

Маттур, чечек: ан пул эсĕ пĕчченçĕ.

Эс мар-çке, хĕрĕм, чунăм ман йĕрет.

Начар та эпĕ, лайăх та. Мĕн тăвăн?

Аннӳ сана пит тĕрĕс ӳстерет.

Аннӳ ăстăнĕ пулĕ тăрĕ хăвăн.

Ялйыш ăстăнĕ пулĕ тăрĕ сан.

Аван ку питĕ. Тĕрĕс ку. Чечĕкĕм,

ан ютщан та ан макăр, татăлса.

Чечекĕм.

2

Ман пата эс пурнăç пек килен,

ман телей каять санпа пĕрле.

Малалла

Май каçĕ — чĕлтĕр симĕс фейерверк.

Ман уçă чӳрече курăмĕнче

акаци тĕмĕсем, лере — тирек,

яш-кĕрĕм — уçайман клуб умĕнче.

Эс тухрăн.

Упăшкаллă çын.

Пĕччен.

Кино курма килетĕн курăнать.

Яш чух санпа эп пулнăччĕ чечен.

Халь çĕнĕ туйăм хĕсрĕ ман чуна.

Хыпса илсе, çапла шутлатăп зп:

эпир пĕри теприншĕн ют пулман,

çул иртнĕçем манăçманни те шеп —

çулна пӳлсе тухам-и сан умна?

Шӳтлер-кулар та, ырнăн ал сулар.

Анчах эс — арлă, эп текех яш мар.

Вăрçă пуçланнăранпа виççĕмĕш çул ĕнтĕ авăн хĕле юлать. Тырпула çуллахи уяр кунсенче çапса пуçтарма вăй çитеймест. Кĕлтене ирĕксĕрех капана хывма лекет. Анчах капан тума пĕлекенни ялта пĕр Хрисан мучи кăна юлнă. Нăкă хывать вăл капансене, вунă çул ларсан та шыв каяс çук. Çĕрĕн-кунĕн тĕрмешет мучи йĕтем çинче, тепĕр чух çавăнтах выртса тăрать.

Акă ĕнтĕ ултă ураллă капан чылай çӳле кайнă, Хрисан мучи, çаврăм хыççăн çаврăм хывса, капана майĕпен тăрласа пырать. Ун патнелле машинăпа вырнă шултра кĕлтесем сулмаклăн вăркăнаççĕ. Кĕлте ывăтаканни курăнмасть. Аялтан кĕскен те çăмăллăн эхлетнĕ сасă кăна илтĕнет. Çав сасăран ĕнтĕ, аялти çыннине хăйне курмасан та, унта кам тăрмашнине пĕлме пулать.

— Кĕх!.. Кĕх!.. Кĕх!..

Çине-çинех вăркăнаççĕ кĕлтесем. Çӳлте вĕсене Хрисан мучи тӳрех хăй мар, ăна капан тунă çĕрте пулăшаканĕ — ыраш кĕлтинчен кăшт кăна пысăкрах Алюш йышăнать. Хрисан мучипе Алюш çакăнпа ĕнтĕ тăваттăмĕш капан хываççĕ. Мучи Алюша «кĕçĕн маçтăрăн аслă помощникĕ» тесе ят панă.

— Тавай, тавай, аслă помощникĕм, конвейер чарăнса ларать пирĕн, — хавхалантарать вăл Алюша час-часах. — Конвейер тенине илтнĕ-и эсĕ, ачам?

Малалла

Карлăк урлă кармашса

Илтĕм Алтăр çăлтăрне.

Савăк юрă янратса,

Утрăм Атăл хĕррине.

Çĕмерт урлă чĕвенсе,

Илтĕм уйăх витрине.

Ылтăн витре тĕпĕнче

Куртăм тусăм хитрине.

Алтăр çăлтăр — пĕр алра,

Ылтăн витре — тепринче.

Шурăмпуçне хураллап

Аслă Атăл хĕрринче.

Аслă Атăл — умăмра,

Кĕмĕл алтăр — аллăмра,

Çурхи шурă çĕмĕрт пек

Чунăм тулать ĕмĕтпе.

Ĕмĕт, ĕмĕт ирĕлсе

Вĕриленчĕ чунăмра.

Тухать, хитре хĕрелсе,

Шурăмпуçĕ ман умра.

Шурăмпуçне, хĕрелсен,

Эп тултарап алтăра.

Мана колхоз хĕрĕсем

Кĕтсе илĕç хапхара.

Хĕрсем курĕç витрере

Шурăмпуçĕн шевлине.

Çакăнтан та хитререх

Мĕнех пур-ши ирхине?