Электронлă вулавăш

Ку сайтра эсир чăвашла çырнă хайлавсене тупма пултаратăр. Пур хайлава та авторĕ, çырнă çул тăрăх çăмăллăн тупма пулать. Ку архива ятарласа хатĕрленĕ — сире килĕшекен хайлавсене эсир ку сайтра та, уйрăммăн уçласа илсе те вулама пултаратăр.

Пӗлме: хайлавсем вырнаҫтармалли йӗрке.

Ешĕл вăрман айккипе

Çырма юхать кĕрлесе,

Хĕвел çути шывĕпе

Вылять тĕрĕ тĕрлесе.

Таса çырма ăшĕнче

Кăвак пĕлĕт явăнать.

Мĕнпур, мĕнпур çут чĕнче

Ташлать, сикет, савăнать.

Ачаш кăна ачам пур,

Пĕртте хăпа пĕлмерĕ.

Апат çисе ларнă чух

Аран çилĕ килмерĕ.

«Çыру пĕлме, çын пулма

Ялти шкула яр-ха, — тет. —-

Çыру пĕлни мĕн тума

Кирлĕ çынна, атте?» тет.

— Ачам, ачам, ан йĕтет,

Илтес кунта ху илтĕн,

Хут вĕренни уссине,

Хут вĕренсен, ху пĕлĕн.

Çитес çула çитсессĕн,

Пăртак ăс-пуç кĕрсессĕн,

Ярăп акă сана та

Ялти шкула ăс пухма.

Турă хушсан, çын пулсан,

Курăн Чĕмпĕр хулине.

Ентĕ, ачам, самана

Елĕкхи мар кучуне.

Елĕкчĕ вăл, ĕлĕкчĕ,

Урăх тĕслĕ ĕмĕрччĕ.

Тырă-пулă пит пулнă,

Тырă акма çĕр пулнă.

Емĕр иртнĕ ĕç çинче,

Еç иртсессĕн — ĕçкĕре.

Анчах тĕрлĕ хуйхă та

Пайтах пулнă-çке тата.

Тухатмăш та тухатать,

Юмăçĕ те хăратать,

Aсамçăсем асаççĕ,

Ача-пăчана пăсаççĕ.

Вырăссем те вĕсене,

Ырă сунса, вĕрентме

Ачисене илеççĕ,

Ашшамăшне йĕртеççĕ.

Тарăхтарать таркăн та,

Вархурах та — вăрманта.

Тĕрлĕ усал-тĕселрен,

Тĕрлĕ усал чирсенчен

Малалла

Вăрçă хыççăнхи çулсенче выçăпа

вилнĕ Çĕньял ачисене асăнса

Паян, каçхи апат вăхăтĕнче, пирĕн каллех çăкăр çитмерĕ. Çакăншăн мана ӳпкевлĕ сăмах тиврĕ.

— Тĕлĕнетĕп санран, Еля, — терĕ манпа пĕрле пурăнакан юлташ хĕр. — Мĕнле йăла вăл: эсĕ апат хатĕрленĕ кун яланах çăкăр çитмест? Кулăшла этем, вунă пус укçуна шеллетĕн-и?

Çапла айăпланине хирĕç эпĕ нимĕн те чĕнеймерĕм. Ăнлантарса пама пултараттăм-ха...

Эпир хулара общежитире пурăнатпăр. Паллах, пирĕн выльăх таврашĕ çук, апат-çимĕç юлашкине кăларса пăрахатпăр. Çăкăра ытлашши илсен, вăл хытса каять, хытнă çăкăра çиекен çук. Çăкăра кăларса пăрахма ман алă çĕкленмест. Çавăнпа мана апат пĕçерме черет çитнĕ кун ытлашши çăкăр илесрен сыхланатăп эпĕ.

Çăкăрпа çыхăннă кунсем ман пурăнăçа хăйне уйрăм тапхăр пек кĕре-кĕре юлнă.

Сăмахран, акă...

* * *

Анне мана çуллахи пĕр ирхине кăвак çутăллах вăратрĕ те çапла каларĕ:

— Инвалидсене кăçал хăмăл айне çултараççĕ, тет. Пирĕн Лисукăн ялан пуçĕ çаврăнать. Райун пульницине çавăтса кай-ха ăна, тухтăрсене кăтарт. Тен, Лисука инвалид тăвĕç, вара эпир хăмăл çулăпăр, улăмлă пулăпăр. Ĕнесĕр пĕтетпĕр эпир.

Малалла

Пилеш хуппи

Тăр çуллахи каçхине

Вĕри сывлăш уçăлчĕ,

Кунĕпеле ĕçлекен

Тĕнче шăпах лăпланчĕ.

Сайраран çеç катаран

Карăш сасси илтĕнет,

Вал та пăртак картлатсан,

Чарăнать те тĕлĕнет.

Пĕлĕт çинчен çăлтăрсем

Çынсем çине пăхаççĕ,

Хутран-ситрен вĕттисем

Пытанмалла выляççĕ.

Кăвак пĕлĕт чатăр пек

Çăлтăрсенчен çултерех.

Авăс çулçи майĕпе

Чĕтренкелет тӳлекре.

* * *

Çурçĕр енчен, инçетрен

Пĕлĕте çурса вутпуççи

Вĕçсе килет çиçтерсе,

Лапсар ятлă ял сине.

Вутпуççи мар, вут çĕлен,

Аскăнмашкăн тухнăскер,

Таса çутă тĕнчерен

Ылхан анчах илнĕскер.

Хаштик-хаштик хашлатса

Акă ĕнтĕ вăл вĕçет,

Пĕлĕт тăрăх ярăнса

Хĕрлĕ хĕлхем ӳкерет.

Лапсар тĕлне çитсессĕн

Пăччу! анса çухалать,

Каçхи таса сывлăшра

Сĕрĕм анчах хăварать.

* * *

Çав вăхăтра пӳртĕнчен

Тухать тăрать тухатмăш,

Икçĕр çулхи асамăç,

Малалла

П.Хусанкая

Кам тӳссе ирттерчĕ çынпа тан,

Кам ырра усал теме хăймарĕ,

Усала айваннăн пуç таймарĕ,

Çав калатăр пĕтĕм кăмăлтан:

Çамрăк ĕмĕр харăма каймарĕ!

Пултаруллă тусăм, Тав сана!

Эп кунта вун çичĕ çул пулмарăм,

Пуласса та, ахăртнех, сунмарăм,

Анчах сан тивлетлĕ сăнарна

Чĕрĕ хальлĕн чĕремре упрарăм.

Вăй параттăн — ывăнса çитсен,

Сас параттăн — шухăша кайсассăн,

Е хĕвеллĕ çумăр пек ачашшăн

Ислететтĕн чун типсе килсен...

Ахаль мар эп тайăлса каласшăн:

Чăвашсен пĕр лайăх сăмах пур —

Юлташ пултăр хăвăнтан маттур!

Сăвăç тарăн йĕр хăварнă

Хамăр халăх асĕнче,

Çук, манмастпăр вут-кăварлă

Çĕнĕ кун çынни çинчен.

Пĕрчĕн-пĕрчĕн пуçтараççĕ

Сăвăçăн еткерлĕхне,

Кĕл тăваççĕ, пуç таяççĕ

Аякри вил тăприне.

Пирĕн ĕмĕр васкаварлă

Манăçа тухни тем чуль,

Çав тери этем каварлă

Туслăха çухатнă чух.

Тепĕр чух, пурте пĕлетпĕр,

Пуçлăхсен турти кĕске,

Сăвăçăн ятне-сумне те

Варалама пăхаççĕ-çке.

Остерта текех ытарлăн

Вуламаççĕ Çеçпĕле,

Палăкне таçта пытарнă,

Шкулĕн ячĕ çĕнĕллĕ.

Теприсем, ав, куçарасшăн

Шăм-шакне Чăваш Ене.

Ан хускатăр-ха, тархасшăн,

Вилнĕ çыннăн канăçне!

Хура-шур анчах курмашкăн

Кам çуралса ӳснĕ?

Çут тĕнчере йăвăр хурлăх

Кам ытларах тӳснĕ?

Çут тĕнчере кам телейĕ

Çĕре ӳксе юлнă?

Авалтанпа кам кун-çулĕ

Тарçăри пек пулнă?

Камăн вăл? - Кун-çулĕ йăвăр,

Хурлăхлă кун-çулĕ?

Чăваш арăмĕн пулмасăр

Камăн тата пулĕ?

Чăваш арăмне асапшăн

Ашшĕ-амăш çуратнă,

Ачаранпах хурлăх чулĕ

Мăйĕ çине çакнă.

Хурт-кăпшанкă та çу кунĕ

Савăнса вĕçетчĕ,

Çутçанталăкшăн, хĕвелшĕн

Вăл та хĕпĕртетчĕ.

Сан чĕрӳ анчах хĕн витĕр

Савăнăç пĕлместчĕ,

Вучах умĕнче вăрахăн

Ĕмĕрӳ иртетчĕ.

Турчăка-мĕлкерен урăх

Нимĕн те курман эс

Çут тĕнче курма тухасшăн

Тăрăшман айван ăс.

«Хĕрарăмăн çӳçĕ вăрăм,

Ăсĕ кĕске, - тетчĕç, -

Уншăн çут тĕнче курмашкăн

Мĕне кирлĕ? - тетчĕç, -

Кил терĕш тирпе[й]лесессĕн

Тата ĕне-сурăх

Пăхса усрама пĕлсессĕн,

Мĕне кирлĕ урăх?»

Малалла

Пĕлтер мана, тăван çĕршывăм:

Хăçан кăтартăн халăхна

Ху чĕлхӳне хăват кĕртмешкĕн

Тĕнчене килнĕ ывăлна?

Кăвар чĕре! Кăвар чĕлхеллĕ

Чăваш ачи, сассуна пар!

Тухсам кунта. Сана кĕтеççĕ.

Килсем! Килсем!

Эс пур, - çук мар.

Часрах килсе хăватлăх кĕртчĕ

Чăвашăн капăр чĕлхине.

Çунтартăр çулăмлă, кăварлă

Чĕлхӳ çынсен чĕрисене.

Ĕмĕрлĕхе яту сан юлĕ.

Шупашкартан Кавал таран,

Çĕрпӳ, Чикме, Етĕрне урлă

Юрру сассийĕ кайĕ сан.

Чăваш чĕлхи ăсти! Кăварлă

Чĕрӳ сан сисĕ чĕннине.

Шанатăп. Ĕмĕте усратăп:

Эс килĕн. Килĕн тĕнчене!

1920, чӳк, Шупашкар

Тĕнчене тасатрĕ ирĕк вут-кăварĕ,

Çут тĕнче çӳралчĕ, иртрĕ авалхи.

Тĕттĕмĕ тĕп пулчĕ, мăшкăл иртсе кайрĕ –

Тин ирĕке тухрăн, тĕп чăваш чĕлхи!

Миçе ĕмĕр витĕр асаппа тухмарăн,

Миçĕ çичĕ ютăн мăшкăлĕ пулса…

Çапах паттăр юлтăн, вăйна çухатмарăн,

Халь те пулиен çивĕч, кăвартан таса.

Йывăр асапран та, тимĕр сăнчăртан та

Эсĕ парăнмасăр хăтăлтăн пулсан, –

Пулас пурнăçра та çивĕчпе хăватлăх

Ют чĕлхесенчен кая пулме сан.

Кăмăллă çĕршывăн кăмăллă чĕлхиçĕм!

Иртнĕ хурлăхушăн çитĕ ырлăху:

Хĕрлĕ хĕрнĕ хурçă, çунтаракан çиçĕм,

Вĕри вутлă çулăм эсĕ пулăн ху.

Аслă Атăл урлă, __Атăл__ шывĕ майĕ,

Вăрман витĕр кайĕ мухтавлă яту;

Кĕсле кĕвви саслă янраттарса кайĕ,

Уйăхăн-хĕвелĕн çунĕ хăвату.

Атăл хумĕсенĕн шавланисене те,

Хăвна та ӳстернĕ ват Шупашкара,

Ирĕклĕ çĕршывăн ырă ирĕкне те

Юра хывса мухтăн асăнса вара.

Сана шанаканĕ, çакна çыраканĕ

Çĕр айĕнче выртĕ тăлăххăн ун чух,

Малалла

Эп вилсен — мана пытарăр

Çӳллĕ ту çине.

Йăмрасем лартса хăварăр

Ман тăпра çине.

Ман çирен пĕтĕм çĕршывăм

Курăнтăр вара,

Тăпрам çинчен курма пултăр

Ват Шупашкара...

...Чăвашра çĕн(ĕнрен) сăвăç

Çуралмассерен

Ман тăпра çине саркайăк

Пытăр ир çинчен.

Йăмрасем çине ларайтăр

Хĕвел ăшшине

Янра юрăпа мухтатăр

Чăваш чĕлхине

Тăван çĕршыв çырулăхĕн

Илемĕ çинчен,

Çамрăксем тăван чĕлхешĕн

Тăрăшни çинчен

Саркайăк юрласа патăр

Йăмра тăрринчен...

Çĕршывăма тăван халăх

Хавасламасан,

Чун савнă чăваш чĕлхийĕ

Пĕтмелле пулсан, —

Усал курăк та ан шăттăр

Ман тăпра çине:

Çĕр çурăлтăр та çĕр çăттăр

Вил шăммăмсене.