Электронлă вулавăш

Ку сайтра эсир чăвашла çырнă хайлавсене тупма пултаратăр. Пур хайлава та авторĕ, çырнă çул тăрăх çăмăллăн тупма пулать. Ку архива ятарласа хатĕрленĕ — сире килĕшекен хайлавсене эсир ку сайтра та, уйрăммăн уçласа илсе те вулама пултаратăр.

Пӗлме: хайлавсем вырнаҫтармалли йӗрке.

Çулла. Çумăр çуманни пайтах пулать. Тӳпере пĕр пĕлĕт татăкĕ те çук. Шăрăх. Шăрăхран шыва кĕрсе çеç хăтăлма пулать. Ача-пăча кунĕпех пĕвере шăмпăлтатать. Урам пушах курăнать.

Эпир те Кĕркури пиччепе (кӳршĕпе) кăшт ĕçленĕ хыççăн уçăлас тесе шыв хĕрне антăмăр. Вăл ачасем шывра чăмса вылянине, çыранран сикнине пăхса ларчĕ те пуçларĕ калавне: «Ара, мĕн кăна пулса иртмен ача чухне. Эпир те вăрçă пĕтсен хиртен е утă тавăрса килсен тӳрех шыва чăматтăмăр. Пĕррехинче Куля чупса пычĕ те пуçхĕрлĕ сикрĕ. Пăхатпăр, шыв çинче унăн урисем пăлтăртатса тăраççĕ. Мĕн пулнă? Кăшт тăрсан, шывран кăвак тăм чăмăркки сиксе тухрĕ. Вăл пуçĕпе шыв тĕпĕнчи кăвак тăма тăрăннă иккен. Пичĕ тăрăх тăм юхса анать. Хăй аран сывлать. Макăрса яманни çеç.

Вăл вăхăтра пирĕн аялтан тăхăнмалли йĕм таврашĕ пулман. Хĕр ачасен те çавах. Çавăнпа та эпир пĕр енчен, хĕрсем тепĕр енчен кĕреттĕмĕр. Пĕр-пĕринчен вăтаннă. Халь авă пурте пĕрле шăмпăлтатаççĕ. Пĕрре çапла утă тавăрса килтĕмĕр те шыва кĕретпĕр. Хуларан килнĕ пĕр хитре кăна хĕр пурччĕ. Шыв айĕнчен кайса, çавăн урисене кăтăкласа пăхас-ха терĕм. Çитсе урисене тĕкĕнтĕм çеç – вăл ман пуçа урисемпе рак пек хĕстерчĕ те хучĕ. Эпĕ ни сывлаймастăп, ни кăшкăраймастăп, вăл хĕстерет те хĕстерет. Пĕтĕм вăя пухса çемçе çĕртен чĕпĕтрĕм. Вăл ман пуçа вĕçертрĕ. Эпĕ пуçа шывран кăлартăм кăна, вăл мана татах шыва чикет. Аран чăмса тухрăм, çерем çине кайса выртрăм. Турра асăнтăм – урăх ун пек нихăçан та хăтланмăп терĕм. Вăл: «Ну как, нормально?» – тесе кăшкăрать. Ăçта унта, аран сывласа выртатăп.

Малалла

Кăçал çапла Михала,

Така пуснă ятпала,

Чĕнсе килчĕ хăнана

Хайхи услап Ваççана,

Вĕçкĕн, мăран Мируна.

Анаткасри Антуна...

Эрех-сăра тăкăнать,

Урай кашти авăнать.

Чăн авалхи йĕркепе

Ваççа сыпать черккепе,

Мирун ĕçет куркапа,

Антун ярать алтăрпа...

Ĕçсен-ĕçсен, урмăшсан,

Ăса-пуçа çухатсан,

Хайхи туссем, пĕлĕшсем,

Намăс-симĕс çук çынсем,

Сикрĕç-тăчĕç çапăçма,

Пĕрне-пĕри çунтарма.

Хайхи ӳсĕр çиллипе

Ваççа çапать черккепе,

Мирун парать куркапа,

Антун ярать алтăрпа.

Ак тамаша, япала,

Мĕскер ĕнтĕ тумалла, —

Мĕкĕреççĕ вăкăрла,

Çухăраççĕ сысналла...

— Така ĕçки пит хакла

ларчĕ, — тет халь Михала.

Ваççан хăлхи янăрать,

Мирунăн мăй ыратать,

Антун аран уткалать,

Çаплах укол тутарать.

Ирĕк парăр калама:

Вăхăт ĕнтĕ ăнланма —

Çитет ĕçсе ашкăнма,

Çын сăнарне çухатма.

Ах, Шупашкарăм, савнă Шупашкарăм!

Ĕмĕтĕмре çеç мар-çке - пурнăçра

Сана куратăп, сассуна тăнлатăп,

Анчах та темшĕн лăпкă мар чунра...

Çӳретĕп аслă, çутă урамра

Ĕмĕлкесем ташланă вăхăтра.

Черченкĕ сăвă хайласа ĕшеннĕ

Поэт пекех фонтанĕ. Шăп ларать.

Çул урлă - Ленин. Кунĕпех ĕçленĕ

Çын хушшине канма-курма тухать.

Пединститут хăй çутине сӳнтернĕ.

Чун кĕнĕ площадьри яш-кĕрĕме.

Каçхи сăнсем-ютсем. Çăвар вылявĕ!

Ман ĕмĕлкем машин айне пулать.

Пуçран çапать суккăр çăка турачĕ,

Ура шăвать. Кĕрхи хула асфльчĕ

Пĕр йĕлпĕрет, пĕр тип куçпа пăхать.

Каçхи хунар çути хуплу хывать.

Мĕн-ши вăл, туссем, чăвашлăх?

Тен, вăл тĕрĕллĕ кĕпе.

Тен, вăл кунĕлĕх, йăвашлăх,

Чăвашла сенкер тӳпе.

Тен, "Аки-сухи" юрри вăл,

Тен, "Уçланкăри палан".

Ăнланать таçти хĕр-ывăл

Ентеше унпа ялан.

Вăл та пулĕ, ку та пулĕ,

Тусăмсем, ман шутпалан,

Пирĕнпе чăвашлăх юлĕ

Чăвашла сăмахпалан.

Пин те пин сăмах чăвашăн,

Чăн чăвашлăх — çавăнта.

Каçăхса кайса калаçăн

Ентешпе Сахалинта.

Пекинра-и, Прагăра-и,

Берлинта е Лондонра —

Тĕп чĕлхемĕр вăй парайĕ

Чи йывăр, кичем кунра.

Çавăнпа атте-аннемĕр

Чĕлхинче курар малаш,

Пулăпăр вара, туссемĕр,

Ĕмĕр-ĕмĕр чăн чăваш!

Çак çулсем хушшинче Ирина отпускра çеç мар, пысăк уявсенче те тăван яла васканă. Пĕчченех пурăнакан амăшĕпе чуна уçса калаçас, кил хушшинче пулăшас тĕллевпе çул тытнă вăл çуралнă кĕтесе. Кашнинчех пĕр касра выляса-кулса ӳснĕ, пĕрле çăлтăрсене шутланă Владимира тĕл пулса калаçас ĕмĕтпе çунатланнă. Çак тĕлпулăва куç умне пĕрре мар кăларса тăратнă Ирина.

– Ай-ай, кама куратăп эпĕ? – терĕ Ирина салоналла утнă май.

– Салам, салам! Миçе çул курман сана, Ирина! – терĕ Владимир та тĕлпулупа хавасланнăскер.

– Калаçса татăлсан та пĕр-пĕрне çакăн пек тĕл пулма çук. Ку шăпа пулĕ? – терĕç иккĕшĕ те.

– Санпа тĕл пулассине миçе хутчен куç умне кăларса тăратман-ши? Телефон номерне те тупнăччĕ. Шăнкăравлас тесе çĕр хут çеç мар пулĕ алла телефон ярса тытнă. Пĕр-икĕ хутчен шăнкăравланăччĕ те. Уçă та кăмăллă сассуна илтсенех трубкăна хутăм. Санăн çемье-çке... – терĕ Владимир Ирина çумне куçса ларнă май.

Вĕсем тĕлпулушăн питĕ хавас, пит-куçĕсем илемлĕн çуталнă, чĕрисем вун çиччĕри пекех тапаççĕ. Владимир пăлханнине сисет Ирина. Çамрăк чухнехинчен пĕртте улшăнман иккен. Куçран та именсе пăхать, чĕлхи те такăнать. Арçыннăн юрату туйăмĕсем вăйлăрах пулнине çирĕмре чухнех туятчĕ Ирина. Халĕ те çаплах иккен. Ниепле те пытараймасть арçын ăна. Нимĕн те улшăнман тейĕн пурнăçра çирĕм ултă çул хушшинче. Пит-куçсенче пĕркеленчĕксем пурри, ӳт-пӳ çамрăк чухнехи пек яштака марри нимĕн те мар: чĕресем яш чухнехи пекех пĕр-пĕрин патне туртăнаççĕ...

Малалла

Сĕве. Авалхи юханшыв.

Пăлханать, вылянать тăрă шыв.

Вăл юхать Тăхăрьял çумĕпе,

Халăхра палăрать тăпипе.

Тӳпери çăлтăрсем каçхине

Вăшт! чăмаççĕ Сĕве юххине.

Уйăхпа çутăлаççĕ хумсем,

Мерчен пек чӳхенеççĕ вĕсем.

Пирвайхи юрату киммипе

Эпĕ ишнĕ кунта савнипе.

Анчах вĕрчĕç кăра çилĕсем,

Илсе кайрĕç ăна ют çулсем.

Каçхине. Эп килте пĕр-пĕччен,

Куçăма халь хупаймăп ирччен.

Шухăшсем, шухăшсем пуçăмра,

Пĕр эс çеç, пĕр эс çеç пуçăмра.

Хăтăлаймăп сенкер куçсенчен,

Эп кун пек юратман халиччен.

Мĕн тери тунсăхлатăп, савни,

Ман телейĕм – санпа çеç пулни.

Сан сăну яланах умăмра,

Тусăм, эс аякра-аякра.

Çурăлать-çке чĕре çурмалла,

Ах, епле-ши ман халь чăтмалла?

Чĕрере тунсăхпа ырату,

Кăвар евĕр вĕри сан туту...

Чунăмра ман савни куçĕсем,

Тинĕс пек сеп-сенкер-çке вĕсем.

Савнă ялăм, ман Элшелĕм –

Ытарми илем!

Тăван кил, тăван сĕтелĕм,

Ман ачаш аннем.

Арманкасĕ, Тутаркасĕ,

Савăк вырăнсем.

Çума-çумăн, кассăн-кассăн

Икĕ рет пӳртсем.

Хире-хирĕççĕн пăхаççĕ

Йăлтăр кантăксем.

Чунăма пăлхантараççĕ

Чечекри садсем!

Ял йĕри-тавра уй-хирĕ

Канлĕн ешерет.

Сарлака та анлă Шурĕ

Куçа илĕртет.

Шăнкăр-шăнкăр Сĕве шывĕ

Авăнса юхать.

Ĕнен уçă шăнкăравĕ

Çепĕççĕн янрать.

Хура çĕрĕм, Çĕр-аннемĕр,

Эсĕ – ман юнра.

Сан умра эп ĕмĕр-ĕмĕр

Пысăк парăмра.

Эй, Элшел, ан ютшăн, йышăн,

Мана ан пăрах.

Ман аннеçĕм, ман ял-йышăм –

Пурте чунăмрах.

Çитмĕл çулти Верук аппа çĕрĕпе пĕр чĕптĕм те куçне хупаймарĕ. Ытти чухне те ыйхă çук-ха унăн, паян пушшех пĕрре те канман. Пуçра тĕрлĕ шухăш çавра çил пек çаврăнать: «Ăçта йăнăшрăм-ши, мĕншĕн çичĕ ача çуратса, кăкăр çитерсе пĕри те паян ман çумра çук? Ытла та кансĕр-çке, тĕнче кисренмелле кăшкăрса йĕрес килет, анчах сасси тухмасть. Тепĕр хут силлесе илес, хĕрарăмăн чăтăмлăхĕпе çирĕплĕхне тĕрĕслес тет-ши?» – хăйпе-хăй калаçнине туйса ăс-тăнпах выртнине ăнланчĕ вăл.

Çĕнĕ кун пуçланнине систерсе кăмака патĕнчи чӳречерен çутă кĕме пуçларĕ. «Мăнукăмсене вăратмалла. Шкултан тăрса юлĕç тата?» – тесе шухăшларĕ:

– Мăнукăмсем, улттă иртрĕ, тăратăр пулĕ? – терĕ.

– Кукамай, тăратпăр. Эсĕ паян каллех пĕрре те çывăрмарăн-и? Паçăрах вăраннă эпĕ, санăн койка сас парса чĕриклетет çеç, – терĕ Вика кайри пӳртри çутта çутса.

Пĕртăвансем шалта çывраççĕ, кукамăшĕ кайри пӳртре, кăмака пулнăран ăшăрах та, унта выртать.

– Кукамай! Эпир телейлĕ вĕт. Кăрлач уйăхĕнчех вутă пĕтнĕччĕ пирĕн. Пăртак-пăртак хутнипех хĕл каçрăмăр. Халĕ урамра çуркунне. Сивĕ мар вĕт? – тет ура çине тăнă Эдик та.

Малалла

Эпĕ халь ниçта та васкамастăп,

Васкамалăх пĕр сăлтав та çук.

Çĕр каçма паян киле каймастăп,

Пушă кил, унта никам та çук.

Кĕтекен çын пурччĕ, анчах кайрĕ,

Тем çитмерĕ: уйрăлчĕ манран.

Юрату вучахĕ хĕмленмерĕ,

Эпĕ хам та сивĕнтĕм унран.

Чĕрере пуш-пушă, çатăр сивĕ,

Ăшăтмасть чуна халь нимĕн те.

Урамра янрать пĕр çепĕç кĕвĕ,

Пурнăçра куратăн темĕн те...

Ах, мĕнле чуна йăпатмалла-ши,

Симĕс тунсăха та сирмелле?

Мăшăра ăçта шырамалла-ши,

Вăхăта епле ирттермелле?..

...Эпĕ халь ниçта та васкамастăп.