Электронлă вулавăш

Ку сайтра эсир чăвашла çырнă хайлавсене тупма пултаратăр. Пур хайлава та авторĕ, çырнă çул тăрăх çăмăллăн тупма пулать. Ку архива ятарласа хатĕрленĕ — сире килĕшекен хайлавсене эсир ку сайтра та, уйрăммăн уçласа илсе те вулама пултаратăр.

Пӗлме: хайлавсем вырнаҫтармалли йӗрке.

Садри саркайăк чунĕллĕ пуласчĕ,

Куллен-кунах хĕвеллĕ ирхине

Пырса ларса ытарайми юрласчĕ

Пӳлер кĕперĕн карлăкĕ çине.

Кĕпер ик енĕпе – сап-сарă улăх,

Кĕпер ик енĕпе – кĕрен çырла.

Турттарнă кĕпер урлă утă-улăм,

Ялти яш-кĕрĕмсем юрла-юрла.

«Кивелнĕ вăл, сӳтес», – янранă сасă.

Юман юпаллă çирĕп кĕпере,

Сар карлăкне ватса хуçма тăрсассăн,

Сар кайăк вĕçнĕ тет йĕре-йĕре.

Унра-и, тен, пĕр каччă чунĕ пулнă –

Уксах Тимур сăнни пĕтернĕ чун.

Унра-и, тен, сар хĕрĕн сăнĕ юлнă,

Хура тăшман вутпа çунтарнă кун.

Яш каччă-и е сарă хĕрĕн сăнĕ,

Текех ӳкеймĕ çутă шыв çине.

Саркайăк писнĕ. Тăрăнман-ши сăнă

Пӳлер кĕперĕн карлăкĕ çине?

Пӳлер, Пӳлерĕм, вăйăм та хăватăм,

Хĕрӳлĕхе çулупала чĕртсе,

Пуçа тайса сан умăнта тăратăп

«Сывах-и, хĕрĕм?» – теессе кĕтсе.

Пĕлетĕп-ха, никам та сывлăх сунмĕ,

Никам та ăшшăн сасă парас çук.

Кĕрен чечеклĕ, курăклă вал умĕ

Хускалнăнах туятăп тепĕр чух.

Кунта ман йăх юн тăкнине-и манăп.

Тăшман сăнни кашнин ӳтне кĕрсе,

Çич ĕмĕр витĕр тăрăннă мана та,

Ик енлĕ кĕрешӳ çитсен хĕрсе!

Асаттесем ахлатнине туятăп,

Тин пултараймăп пулăшу пама.

Пĕртен-пĕр тивĕçĕм – тупа тăватăп

Чыспа, чунпа, ĕçпе таса пулма.

Ман йăх нумай тутаннă йӳçĕ эрĕм,

Мĕскĕнлĕхе те нишлĕхе тӳссе.

Çуралнă тăрăхăм, Пӳлер, Пӳлерĕм,

Ыйтатăп каçару пуçа пĕксе.

* * *

Кама-тăр вăрттăн килĕштернĕ,

Кама-тăр уççăн юратман.

Усал шутлисене хӳтернĕ,

Ыр тунине часах манман,

Именчĕклĕ, ытла сăпайлă,

Çын куласран хăра-хăра,

Çапла эп çитĕннĕ хам майлă,

Вăрманлă, лăпкă тăрăхра.

Ачалăхăм – çырла утравĕ,

Шап-шурă Çĕмĕртлĕ тĕнчи.

Ыйтсассăн вырăс-и, тутар-и,

Малалла

Çĕр кисретсе-çке кĕрлеççĕ

Утраври аçтахасем.

Вутне-хĕмне сирпĕтеççĕ

Тăтăш ăçта-ха вĕсем?

Хайхи пирĕн Тăхăрккамăр

Тытнă шухăш «вĕçтерме»:

«Пурпĕрех вĕçесчĕ хамăр,

Атту – йытта кӳптерме».

Пĕр сӳренкĕ тĕксĕм кунĕ

Хыпарларĕç пĕр-пĕрне

(Пирĕшти-мĕн хыпар кӳнĕ):

«Вăхăт часрах вĕçтерме».

Сыхлавçисем сас памарĕç

Кайсан лешĕ тĕнчене.

Тăхăркки пăхса тăмарĕ –

Хăвăрт чупрĕ тĕпчеке.

Аçтаханăн пуш варне

Кĕчĕç йăпăрт хăпарса –

Тăххăрăшне вĕсене

Тăчĕ Ангел вăй парса.

Пĕр саманчĕ çав хутра

Пĕр ĕмĕр пек тăсăлать –

Пĕтĕм ӳт-тир шыв вутра

Хыпса шӳнĕн туйăнать.

Çак хутрах çĕр кисренет –

Аçтахи чĕрре кĕрет:

Малалла вăл сирпĕнет,

Анчах мĕнле-ха кĕсмен?

Калле вăрса чăхăмлать –

Ют йĕвене пăхăнмасть!

Самант – Тăхăркка чухлать

(Тарăхмашкăн пухăнмасть).

Аçтаханăн май-шывне:

Хăвăрт калле çавăрать,

Итлемесĕр ун шавне –

Çӳлелле тытса вăрать.

Вут-çунатăн сăмсине

Аçтахи шалт пăхăнать.

Малалла

Пенемюде – пĕр утрав

Балти тинĕс варринче,

Çĕлен пекех вăл – удав:

Летчик-тăшман хурринче.

Ак тухать те пĕр капрал

Хулне тăсса халланать:

«Час куратпăр пĕр камит –

Пĕр тăсланкă «авланать!»

Пысăк пралук картана

Кĕртсе ячĕç пĕр çынна:

«Çакна кӳртĕр-ха тăна!», –

Хушрĕ тавăрса çанна.

Ик салтакĕ ертсе тухрĕç

Пăру пек овчаркăсем.

«Мĕн тума-ши пире пухрĕç,

Мĕн тăваççĕ-ши мурсем?»

Йытсем харăс пырса тытрĕç

Çак мăнтарăн сыв чуна –

Талпăнса, пĕр харăс, тăкрĕç

Алли-урине çурса.

Пĕри, ав, çыртса тулать

Хăрлатса чĕрĕ çынна.

Тепĕрри татса ярать

Хырăмне, пырне çурса.

Туллашса-урса лӳкеççĕ

Ирсĕрсем этем юнне,

Хăрлатса туртса çиеççĕ

Ырлăх шăмă-какайне.

«Куртăр-и? – тет, мур капралĕ, –

Ку кăсăклă камите?

Тасатса пуçтарăр халĕ

Юлнă юнлă тир-ӳтне!»

Мăкшă каччи – Девятаев,

Чăвашла вăл – Тăхăркка.

Кунта çуках нимле айăп,

Хуть те чĕнсе хур «кăркка».

Чăн сăмахăн суйи çук,

Суявçийĕн – чăнни çук.

Чăн сăмах çынна вĕтет,

Патшалăха сĕвĕртет.

Мĕнех вара хушамат?

(Кунтан килмĕ хăямат).

Хуть те ăвăс шалчи ларт –

Пурпĕр чаплă ырă ят.

Ăна выçлăх килтен хăвнă

Пирĕн шĕкĕр Хусана –

Ал парса Хусанĕ хывнă

Мăшăр çунат – «Пил сана!»

Юрĕ пирĕн Тăхăрккамăр

(Сăмахăм ман ун çинчен),

Паттăр-çке вăл: пăхăр, кам?

Тĕнчере пулман хальччен!

Тăхăркканăн пики пулнă

Пирĕшти пек Фейзиэ.

Мăшăрне кĕтсе вăл юлнă

Чун хăвалĕпе – килте.

Эсрел пире тапăнсан

Хурçă кайăк çине ларнă –

Инкек килсе вăрансан,

Çапла савнине хăварнă.

Вутлă çумăрсем çутарнă

Тӳперен аçтахасем,

Ялĕ-хулине çунтарнă

Чунсăр тимĕр кайăксем.

Тăхăрккана вăй пилленĕ

Çил çунат хывма Хусан,

Атăлçи хумпе сийленĕ

Килме, тăшмана Хусан.

Хурçă кайăк Тăхăрккан

Малалла

Район центрне темиçе йӳтĕмпе килсе ĕçсене татрăм та автовокзала çитрĕм. Билет туянса автобуса кĕрсе лартăм. Салон тулнăпа пĕрех, манпа юнашарти вырăн çеç пушă. Каймалли вăхăт та çитрĕ, автобус çаплах тăрать-ха, алăкĕ те, такама кĕтнĕн, уçă. Часах салона хашкаса-пашкаса вăтам çулсенчи тăпăлкка кĕлеткеллĕ хĕрарăм вирхĕнсе кĕчĕ.

– Тавах, Турра! Ĕлкĕртĕм иккен-ха, – пырса ларчĕ манпа юнашар. Çав самантрах автобус та тапранчĕ. Ман çулташ арçын пулĕ-ха, унпа сăмах вакласа çула «кĕскетĕп» тесе ĕмĕтленнĕччĕ. Пулмарĕ. Халь ĕнтĕ çак хĕрарăм йăнкăртатнине итлесе пыма тӳр килет. Хĕремесленсе кайнă пичĕ тăрăх тар юхнине курас мар тесе пуçа кантăк енне пăртăм. Ахалех пулчĕ çак хăтлану, чăтмаллаччĕ.

– Ырă çынсем, пăхăр-ха çак апăршана! Мана тиркесе пуçне пăрать. Черкке параççĕ-шим ăна ман çине пăхиччен урама пăхнăшăн? – кĕрлет ман кӳршĕ. Кама тивеççĕ-ши çак сăмахсем тесе пуçа хĕрарăм еннелле пăратăп.

– Сана тивеççĕ ман сăмахсем, сана, – шухăша вуланăн пат татса хурать кӳршĕ. – Мĕн тăмана кролик çине пăхнăн шăтаратăн мана? Эпĕ ытти хĕрарăмсенчен нимĕн чухлĕ те кая мар, – вашт сиксе тăчĕ ури çине. – Тем поле мана нихăш арçын та пилорама витĕр кăларнă хăмапа танлаштараймĕ, – кăлт-кăлт тĕксе илчĕ малалла кăнса тăракан кăкăрĕсене аллисемпе. – Хыç енчен те эпĕ хăма мар, пилĕкĕм те пур, – ларчĕ хăй вырăнне кӳршĕ. Пĕр авка вăл шăпăрт пычĕ, унтан кӳлепипех ман еннелле çаврăнса:

Малалла

Аякран килнĕ хăнасене пуйăс çине лартса ăсатрăм та каялла таврăнатăп. Ир-ха. Самар урамĕсем пушă. Канать, паллах, хула халăхĕ, праçник кунĕсем тăсăлаççĕ вĕт. Шĕкĕр хуларан тухаспа Тольяттине каякан çул çинче пĕри сасăласа тăрать. Машинăра вырăн пур, чарăнтăм хайхи. Тен, хыпаланать çынни – рейслă автобуса та кĕтсе тăман, тен, инкек-синкек пирки çул çине тарăхса тухнă. Хăй пĕчченех. Ку çын хĕрĕх-хĕрĕх пиллĕкри хĕрарăм пулчĕ. Вăтам пӳллĕ, тирпейлĕ çи-пуçлă, пит-куçĕ темшĕн салхуллă. Самаях çăмăл тумланнă хăй – Самарта шап-шурă юр ларнине пăхмасăрах çара пуçăн. Тĕрĕссипе эпĕ хам та шутламанччĕ кунта хĕл çитнĕ тесе, ара, пирĕн патра, Тольяттире, пĕр пĕрчĕ юр та ӳкменччĕ-ха, икĕ хула хушши çĕр çухрăма яхăн кăна пулсан та.

Кĕскен ăçта каяссине пĕлтерчĕ те çулçӳревçĕ хыçалти ларкăч çине вырнаçрĕ. Чĕрĕк сехет çул çинче – ним чĕнмест ман пассажир, вăхăтран-вăхăтран çеç: «Ай, тур-тур!» – тесе хашлатса илет. Ку хĕрарăмăн мĕн те пулин пулса иртнĕ пурнăçĕнче кĕçĕр: е упăшкипе килĕштереймен, е пачах урăх инкек сиксе тухнă. Пурнан пурнăç пăрăнăçсăр пулмасть. Мĕн пулса иртнĕ çынпа – пĕлеймĕн.

Малалла

Больница палатинче эпир тăваттăн. Тăватă шăпа, тăватă кун-çул. Кăнтăрлахи апат хыççăн канма выртиччен сăмах çăмхи сӳтĕлет. Калаçу пурнăç çинчен пынă май, кашниех хăй чунне уçать. Пĕр эпĕ çеç ăш-чикри капланăва уçма васкамастăп. Пырта темле кӳренӳ чăмакки тăрать. Хам çине хам кӳренни. Палатăри хĕрарăмсене пурнăçри пăтăрмахсене уçма намăсланнипе стена енне çаврăнса выртатăп та куçран куççуль юхать. Пĕр кĕтмен çĕртен хампа хам тулашса илетĕп. Иртнĕ кунсене аса илсенех пит, çан-çурăм пĕçерсе каять.

– Пăрахăр-ха пĕрмай пурнăç çинчен пакăлтатма! Эсир сăмахланипех тĕнче улшăнас çук, парăр мана канлĕх,– кӳренӳллĕн тархаслатăп палатăрисене.

– Çук, Елюк, эсĕ тĕрĕс мар. Эпир тĕнчене улăштарма хăват çитерес çук. Хамăр пурнăç нушине, хуйхă-суйхăсене каласа парса чуна лăплантаратпăр. Эсĕ çамрăк-ха, çирĕм иккĕпе çеç пыратăн. Тен, сан пурнăçăнта çак хăрушă чирсĕр пуçне урăх нимĕнле хуйхă та, нуша та пулман. Вĕсем пулнă-тăк, пĕр вăтанми уç чунна, каласа пар вăрттăнлăхусене. Вара сан чуну сиплĕ мунча хыççăнхи ӳт-тир пек çăмăлланĕ, чирĕ те хăвăртрах тамалĕ…

– Намăс мана хам çинчен каласа пама, намăс. Анчах карланкăра тем чăмакки тăрать, ниепле те çăтса яраймастăп. Тен, чăнах та, сире чуна уçсан çăмăлрах пулĕ. Капла ялан хама айăплă пек туятăп.

Малалла

Ялта çитĕнсе пыракан хĕрупраçсенчен Митрюксен Маруçне çитекенни çук. Епле савмăн-ха çинçе пилĕклĕ, йăрăс пӳллĕ, тулли кăкăрлă хĕре? Кулли тата мĕне тăрать: ик питçăмарти те илемлĕн путать те пайтахлăха асра юлать. Калаçăвĕ те шăнкăртатса юхакан çăлкуç евĕр, чĕлхи те çепĕç. Пайтах йĕкĕт ун çумне «çыпçăнма» хăтланнă – пĕрин те ĕç ăнман. Темшĕн сивленĕ вăл ял каччисене, ăна никам та пĕлмест. «Ытла илемлĕ пулнипе хăйне мăна хурать», – тенĕ Маруç юратăвне ниепле те çĕнсе илеймен йĕкĕтсем. Кĕвĕç чунлă хĕр-тантăшĕсемшĕн çакă чухах килнĕ – темле те хурланă вĕсем маттур хĕре.

Çемйи вĕсен пысăк. Митрюксен çичĕ ача ӳсет. Чи асли – Маруç. Вун пĕр класс хыççăн ĕне ферминче икĕ çул тар тăкрĕ, укçа илсе кураймарĕ. Ашшĕ-амăшпе канашларĕ те хăй телейне хулара тупма шут тытрĕ. Ĕмĕт пур-тăк – çын çунатлă-çке.

– Асту унта, хулара шух каччăсем йышлă. Сан пек чечек çине аслăрах арçынсем те куç хывĕç. Чысна нимрен ытла упра, – ăс пачĕ ăна ăсатнă чух амăшĕ.

Хусан Маруçа шавлă урамсемпе кĕтсе илчĕ. Вокзалтах çĕр каçкаларĕ малтанхи вăхăтра. Кунсерен ĕç шырарĕ те тупрĕ. Предприяти пуçлăхĕ общежитие те вырнаçтарчĕ. Ĕçĕ лайăх, аван тӳлеççĕ, анчах йывăр. Каçпа киле таврăнсан халтан кайнипе хĕр тӳрех вырăн çине тӳнет. Пӳлĕмре пурăнакан юлташĕсем каçхи апата чĕннине те илтмест. Канмалли кунсенче çеç вĕсемпе тăраниччен калаçать.

Малалла

Çăлтăрсем – шултрисем, вĕттисем пĕр канашлăн

Ялкăшаççĕ уяр тӳпере…

Пĕлĕте яр çурса метеор пĕр самантшăн

Хыпăнать те – сӳнет ĕмĕре.

Çăлтăрсем çуталаççĕ çаплах килĕшӳллĕн,

Анчах лешĕ – мĕн ĕмĕр тăршши

Курнă çын асăнчен çухалмасть вара ӳлĕм.

Çавнашкал пирĕн Çеçпĕл Мишши.

Тинĕс хумĕ чĕвен тăракан шур çилхеллĕ.

Урхамах пек сикет, кăтăртать.

Харсăр кимĕç тухать, çиле хирĕç вăл меллĕ

Киммипе сĕм шыва кастарать.

Ахăрать, мĕкĕреть, тĕпсĕр авăр:

«Сахал мар пулнă сирĕн йышши!»

Анчах кимĕç ишет кĕсменне пăрахмасăр.

Çавнашкал пирĕн Çеçпĕл Мишши.

Ăмăрткайăк вĕçет ĕмĕрхи ту-сăрт урлă,

Тинкерсе пăхать вăл тавралла.

Унăн çулĕ тĕтреллĕ е çумăрлă, юрлă –

Вăл пурне те çĕнсе каçмалла.

Варкăшать, çӳлерен те çӳле ярăнать вăл,

Мал енче – çут хĕвелĕн ăшши,

Вăл кĕртет чăнкă ту, хирĕç çил аслă тăвăл.

Çавнашкал пирĕн Çеçпĕл Мишши.

Вăл чăваш чĕлхине, юмахри Данко евĕр,

Çунакан чĕрипе çутатса.

Çул кăтартнă; вăл шаннă пĕр иккĕленмесĕр

Малалла