Вырсарникун, авӑнӑн 18-мӗшӗнче, республикӑра, Раҫҫейӗн ытти тӑрӑхӗсенче пекех, черетлӗ суйлав иртрӗ. Тӗнче тетелӗнче пӗр хыпар сарӑлчӗ — чӑвашла бюллетень ыйтнӑшӑн суйлава килнӗ ҫынна «провокатор» тесе айӑпланӑ. Чи малтанах кун пирки «Идель. Реалии» сайт пӗлтерчӗ, кайран вӗсем ҫине таянса хамӑр та хыпарларӑмӑр. Ӗҫ-пуҫ чӑннипе мӗнле иртнине пӗлес тесе эпир Илле Ивановпа ҫыхӑнтӑмӑр.
— Ырӑ кун, Илья Арсентьевич! Тӗнче тетелӗнчи информаци тӑрӑх сирӗнпе вырсарникун, сасӑлава кайсан, пӑтӑрмах сиксе тухнӑ. Ку тӗрӗс-и?
— Тӗрӗссипе каласан манпа нимӗнле пӑтӑрмах та сиксе тухман. Такамсемшӗн пӑтӑрмах та пулӗ, маншӑн вара нимӗнле пӑтӑрмах та ҫук.
— Хыпара ӗненес пулсан эсир суйлава ҫитсен бюллетене чӑвашлине ыйтнӑ.
— Ку тӗрӗс ӗнтӗ. Ун пекки ытти суйлавсенче те пулнӑ. Малтан та эп чӑвашлине ыйткаласа курнӑ. Хӑш-пӗр чухне тӑван чӗлхепе ҫырса паманнине пула сасӑламанни те пулнӑ.
Пирӗн республикӑра икӗ патшалӑх чӗлхи — чӑваш тата вырӑс чӗлхисем.
Чӑваш Ен Элтеперӗ Михаил Игнатьев РФ Патшалӑх Думине депутата лекме пултаракансемпе тӗл пулнӑ. Суйлавӑн малтанхи кӑтартӑвӗ тӑрӑх (татӑклӑ пӗтӗмлетӗве Раҫҫейӗн Тӗп суйлав комиссийӗ ҫак эрнери эрнекун тума палӑртать) ытларах сасӑ пухнисем хушшинче — Алена Аршинова, Леонид Черкесов, Олег Николаев тата Анатолий Аксаков.
Паянхи курнӑҫӑва Анатолий Акасаков хутшӑнайман иккен, мӗншӗн тесен вӑл Мускавра.
Чӑваш Ен Элтеперӗ суйлава саккунпа килӗшӳллӗ, уҫӑмлӑ, конкурентлӑ майпа иртнӗ тесе палӑртса хӑварнӑ. Суйлав компанийӗнче мала тухнисене Михаил Игнатьев конструктивлӑ ҫыхӑну тытма, вӑй-хала республика тата республика халӑхӗн ырлӑхӗшӗн пӗрлештерме чӗнсе каланӑ.
Тӗлпулӑва республикӑри ытти тӳре-шарапа депутат та хутшӑннӑ.
Чӑваш Енрен РФ Патшалӑх Думине кам кайӗ? Сулава пӗтӗмлетнӗ. Кремльте пирӗн республикӑна «Тӗрӗслӗхшӗн Раҫҫей» партин пайташӗ Анатолий Аксаков тата «Пӗрлӗхлӗ Раҫҫей» партинчи Леонид Черкесов хӳтӗлӗҫ.
Тӗп суйлав комиссийӗн пӗр пӳлӗмӗнче 12 ҫын пухӑнса пӗтӗмлетӳсем тунӑ. Вӗсем пӗр саслӑн пулса Патшалӑх Думине каякан депутатсене ҫирӗплетнӗ.
Канашри пӗр мандатлӑ округра Анатолий Аксаковшӑн 84920 ҫын сасӑланӑ. Ку 29,9 процентпа танлашать. Шупашкарта суйлавра Леонид Черкесов мала тухнӑ. Уншӑн 125456 ҫын сасӑ панӑ. Ку — 46,77 процент.
Каласа хӑварас пулать, вӗсемсӗр пуҫне парти списокӗпе Патшалӑх Думинче пирӗн республикӑран Валентин Шурчанов, Олег Николаев тата Алена Аршинова кайӗҫ.
Шупашкарти 2063-мӗш суйлав участокӗнче Илья Иванов суйлав бюллетенне чӑвашла пама ыйтнӑ. Конституцири «Чӑваш Республикинчи чӗлхе саккунӗ пирки» 8-мӗш статьяпа килӗшӳллӗн, пирӗн республикӑра вырӑс тата чӑваш чӗлхисем патшалӑх чӗлхисем шутланаҫҫӗ.
Анчах 4 бюллетеньрен 2-шӗнче ҫеҫ пуҫламӑшӗнчине чӑвашла ҫырнӑ. Ҫавӑнпа Илле Иванов тӑваттӑшне те илме хирӗҫленӗ, протест туса сасӑлама пачах килӗшмен. Унӑн шухӑшӗпе, бюллетеньсен йӑлтах чӑвашла та пулмалла.
Унччен маларах Илле Иванов ӗҫтеш-журналистсене ҫакна ӳкерме чӗннӗ. Суйлав участокӗн председателӗ Людмила Рейнгольд ҫакна провокаци вырӑнне йышӑннӑ. Вӑл журналистсене айӑплама тӑнӑ, участокри полицейские чӗннӗ. Анчах йӗрке хуралҫи Ивановӑн заявленийӗнче йӗркене пӑснине тупман.
Илле Иванов ӑна комисси председателӗ кӳрентернӗ тесе акт ҫырнӑ. Вӑл тата унӑн арӑмӗ чӑвашла бюллетеньсем пама ыйтса заявлени ҫырнӑ.
Комисси секретарӗ М.Рамская чӑваш чӗлхи патшалӑх чӗлхи пулнине туннӑ. Анчах комисси пайташӗсенчен пӗри Тутарстанра бюллетеньсене патшалӑх чӗлхипе пичетленине персе янӑ.
Аса илтерер: «Ирӗклӗх» общество организацийӗ пӗлтӗр Тӗп суйлав комиссине бюллетеньсене чӑвашла пичетлеме ыйтса ҫырнӑ.
Ҫак самантра мӗнпур суйлав участокӗнче суйлав малалла пырать: участоксем 20 сехетчен ӗҫлӗҫ. Хӑш суйлав участокне каймаллине пӗлменнисем валли, республикӑн влаҫ органӗсен официаллӑ сайтӗнче пӗлтернӗ тӑрӑх, «Найди свой избирательный участок» (чӑв. Хӑвӑн суйлав участокне шыраса туп) ресурс ӗҫлет.
Республикӑн Тӗп суйлав участокӗ 15 сехет тӗлне пӗлтернӗ тӑрӑх, Чӑваш Енре суйлавҫӑсен 41,74 проценчӗ суйланӑ. Районсемпе илсен цифрӑсем ҫапларах: Улатӑр районӗнче — 53,22%; Улатӑр хулинче — 41,35%; Элӗк районӗнче — 50,54%; Патӑрьел районӗнче — 66,35%; Вӑрнар районӗнче — 55,08%; Йӗпреҫ районӗнче — 53,65%; Канаш районӗнче — 54,04%; Канаш хулинче — 33,88%; Куславкка районӗнче —59,51%; Комсомольски районӗнче — 53,65%; Красноармейски районӗнче — 55,04%; Хӗрлӗ Чутай районӗнче — 55,32%; Сӗнтӗрвӑрри районӗнче — 45,77%; Муркаш районӗнче — 59,87%; Ҫӗнӗ Шупашкарта — 31,98%; Пӑрачкав районӗнче — 57,19%; Вӑрмар районӗнче —46,76%; Ҫӗрпӳ районӗнче — 53,32%; Шупашкарти Калинин районӗнче — 32,79%; Шупашкарти Ленин районӗнче — 32,46%; Шупашкарти Мускав районӗнче — 35,77%; Шӑмӑршӑ районӗнче — 63,21%; Ҫӗмӗрле районӗнче — 45,12%; Ҫӗмӗрле хулинче — 30,82%; Етӗрне районӗнче — 45,64%; Елчӗк районӗнче — 64,76%; Тӑвай районӗнче —65,43%; Шупашкар районӗнчи 37-мӗш округпа — 42,48%; Шупашкар районӗнчи 38-мӗш округпа — 45,25%; Канашри 37-мӗш округпа — 42,73%; Шупашкарти 38-мӗш округпа — 40,75%.
Шупашкарта пахча-ҫимӗҫпе улма-ҫырла валли вырӑн пур-ха. Эпир «Яблоко» ( чӑв. Панулми) парти пирки калатпӑр.
Тимӗр Акташ журналист пӗлтернӗ тӑрӑх, асӑннӑ парти агитаци валли куб евӗрлӗ каркассем усӑ курать.
Сӑмах май каласан, ун пеккине республикӑри ҫӗрулми «баронӗ», вӑл «Слава картофелю» хуҫалӑха ертсе пырать, Александр Капитонов та усӑ курать. «ПАРТИЯ РОСТА» (чӑв. Ӳсӗм партийӗ) партин регионти уйрӑмӗн ертӳҫи те суйлава хутшӑнать. Вӑл та Шупашкарти МТВ чарӑнура паян ирпе куб евӗр реклама вырнаҫтарнӑччӗ.
Маларах каланӑ «Панулми» активисчӗ куба кунсерен урӑх вырӑна куҫарса ҫӳренине пӗлтернӗ. Вӗсен ун пекки икӗ баннер-мӗн.
Суйлав умӗнхи рекламӑна вырнаҫтарма асӑннӑ парти ыйтнине хула администрацийӗ ырламан имӗш, ҫавӑнпа Шалти ӗҫсен министерствине ҫырупа ҫитнӗ. Унтисен хуравӗн копине парти агитаторӗсем пӗрлех чиксе ҫӳреҫҫӗ иккен.
9-мӗш номерлӗ суйлав округӗпе Чӑваш енӗн Патшалӑх Канашне депутата суйланма кандидата тӑнӑ Николай Артемьев коммунист суйлава хутшӑнмассине пӗлтернӗ. Хӑйӗн кандидатурине вӑл «Справедливая Россия» (чӑв. Тӗрӗслӗхшӗн Раҫҫей) парти пайташӗшӗн Олег Николаевшӑн илнине пӗлтернӗ. Николай Артемьев коммунист хӑйне шанакансене Олег Николаева суйлама чӗнсе каланӑ.
Коммунист хӑйӗн кандидатурине илнӗ хыҫҫӑн кӗрешӳ кӑсӑклӑ пулассӑн туйӑнать, мӗншӗн тесен вӑл округра харӑсах икӗ партин республикӑри уйрӑмӗсен ертӳҫисен тупӑшма тивет. «Тӗрӗслӗхшӗн Раҫҫей» партин республикӑри уйрӑмӗн ертӳҫин тӗп конкуренчӗ «Единая Россия» (чӑв. Пӗрлӗхлӗ Раҫҫей) партин регионти уйрӑмӗн ертӳҫи Николай Малов тесе шухӑшлаҫҫӗ. Ҫак икӗ кандидатсӑр пуҫне унти округпа списокра либерал-демократсен партийӗн пайташӗ Ольга Угабаева пур.
Чӑвашра суйлав пирки нумай калаҫнӑ. Ҫакна «Петербургская политика» (чӑв. Питӗр политики) фонд асӑрханӑ. Халӑх шухӑшне тӗпчекен, хӑйне никама пӑхӑнман, коммерцилле мар организаци тесе пӗлтерекен фонд регионсенчи иртнӗ уйӑхри социаллӑ пурнӑҫпа политика тӑнӑҫлӑхне тишкернӗ май кӗпӗрнаттӑрсем (Чӑваш Енре — Элтепер) суйлав кампанине епле хутшӑннине те сӑнанӑ.
Федераци шайӗнче пӗр тӗрлӗ каланӑ вӑхӑтрах вырӑнсенче пуҫлӑхсем тӗрлӗрен тытни сисӗннӗ. Самар облаҫне ертсе пыракан Николай Меркушкина тата Липец облаҫӗн кӗпӗрнаттӑрне Олег Королева фонд эксцентристла каланипе палӑрнӑ тесе хаклать. Чулхула облаҫӗн ертӳҫи Валерий Шанцев тата Чӑваш Ен Элтеперӗ Михаил Игнатьев «Справедливая Россия» (чӑв. Тӗрӗслӗхшӗн Раҫҫей) пайташӗсене тапӑнса калаҫнӑ.
Михаил Игнатьев «Единая Россия» (чӑв. Пӗрлӗхлӗ Раҫҫей) парти пайташӗсемпе авӑн уйӑхӗн 1-мӗшӗнчи мероприятисене, «Пӗрлӗхлӗ Раҫҫей» парти сӗмӗпе хӑпартса лартнӑ физкультурӑпа сывлӑх комплексне уҫма, республика правительствин ларӑвне «Пӗрлӗхлӗ Раҫҫей» пайташӗсемпе хутшӑннине, республикӑн Тӗп суйлав комиссине «Пӗрлӗхлӗ Раҫҫей» партин республикӑри ӗҫтӑвкомӗн ертӳҫин ҫумне тата Общество палатин аппарачӗн ертӳҫине лартнине асӑнса кайнӑ.
Чӑваш Енре суйлав епле иртнине пӑхса тӑма Мускавран офицерсен десанчӗ килсе ҫитнӗ. Ку хыпара «Правда ПФО» хӑйӗн ҫӑлкуҫӗсем пӗлтерни тӑрӑх хыпарлать.
Суйлав саккунӗсене пӑсни пирки шалти ӗҫсен органӗсене ҫӑхавласси Чӑваш Енре ытла та йышлӑ-мӗн. Ҫавна курах Мускаврисем кунтисем хӑйсен вӑйӗпе йӗрке туса ҫитереймеҫҫӗ тесе шухӑшланӑ-ши — ҫӗршывӑн тӗп хулинченех йӗрке хуралҫисене ярса панӑ.
«Наблюдатель» (чӑв. Сӑнавҫӑ) юхӑм йӗркеленӗ ҫавра сӗтел вӑхӑтӗнче Чӑваш Енӗн Шалти ӗҫсен министерстви нихӑш партинне те, сӑвӑн пекех уйрӑм ҫыннӑнне те правине пӑсма парас маррине ӗнентернӗ.
РФ Шалти ӗҫсен министерствин пайташӗсене регионсене ярса пани пирки каласан, кун пек чыса (те кавычкӑра каласан тӗрӗсрех пулатчӗ ӗнтӗ) ҫӗршывӑн ултӑ регионне кӑна ӑсатнӑ-мӗн.
Патӑрьел районӗнче «На выборы — с родителями» (чӑв. Суйлава атте-аннепе) конкурс ирттерме йышӑннӑ. Ӑна йӗркеленин тӗллевӗсенчен пӗри авӑн уйӑхӗн 18-мӗшӗнче иртекен суйлава хастаррӑн хутшӑнтарасси тенӗ.
Конкурса 1—11-мӗш классенче вӗренекенсем кӑна мар, 18—35 ҫулсенчи ҫамрӑксем те хутшӑнайӗҫ.
Ҫула кура конкурсҫӑсене тӑватӑ ушкӑна пайлӗҫ: 1—4-мӗш классенче вӗренекенсем, 5—8-мӗшне ҫӳрекенсем, 9—11-мӗш класра ӑс пухакансем тата 18—35 ҫулсенчи яш-кӗрӗмпе хӗр-упраҫ.
1—4-мӗш класра вӗренекенсем валли «На выборы – с родителями!» (чӑв. Суйлава — атте-аннепе!) номинаци хатӗрленӗ. 5—8-мӗш классенче вӗренекенсем «Как я ходил на выборы с родителями» (чӑв. Эпӗ атте-аннепе суйлава кайни ҫинчен) ятпа сочинени ҫырӗҫ. 9—11-мӗш классене ҫӳрекенсен ӗҫне «На выборы – с родителями!» (чӑв. Суйлава — атте-аннепе) фото ӳкерӗнни тӑрӑх (ют чӗлхери сӑмахпа кӑна селфи теҫҫӗ) хаклӗҫ. 18-тан пуҫласа 35 ҫул таранхисен ӗҫсене «Выборы – это модно!» (чӑв. Суйлав — ку вӑл модӑлла) темӑпа информаци буклечӗ хатӗрлемелле.
Конкурс ӗҫӗсене авӑн уйӑхӗн 21-мӗшӗ таран районти Ача-пӑча пултарулӑх центрӗнче йышӑнаҫҫӗ.
+2.3 °C