Чӑваш кӗнеке издательствинче «Чӑваш халӑх тумӗ» этнографи словарӗ кун ҫути курнӑ. Ӑна Наталия Захарова-Кульева пухса хатӗрленӗ.

Кӗнекере чӑваш халӑхӗн тумӗсен, вӗсен пайӗсен, ҫири ҫи-пуҫӑн, пуҫа тӑхӑнмалли тумтирӗн, атӑ-пушмакӑн, эрешсен тата ытти япалан ячӗсене тупма пулать. Терминсене тупма меллӗ пултӑр тесе алфавит йӗркипе вырнаҫтарнӑ, вӗсене тӗплӗн ӑнлантарнӑ. Чылайӑшне автор хӑйӗн тата архиври ӳкерчӗксемпе сӑнласа кӑтартнӑ.

Автор ҫак кӗнекене пухса хатӗрлес тӗлӗшпе сахал мар ӗҫленӗ. Вӑл 15 ҫул тӗрлӗ ҫӑлкуҫра терминсем шыранӑ, XVIII-XIX ӗмӗрсенчи тӗпчевҫӗсен истори, фольклор, этнографи енӗпе ӗҫӗсене тишкернӗ. Хӑш-пӗр тумӑн ятне Наталия Захарова-Кульева ваттисем каланипе ҫырнӑ, ҫавна май хӑшӗ-пӗри кӗнекере пӗрремӗш хут пичетленнӗ.

2017 ҫулхи раштав уйӑхӗн 18-мӗшӗнче чӑваш ҫыравҫисен пӗр ушкӑнӗ Шупашкарта Карл Маркс урамӗнчи 26-мӗш ҫурт ҫинче Митта Ваҫлейне (1908-1957) асӑнса уҫнӑ хӑма умне чӗрӗ чечексемпе пуҫ тайрӗ. 80 ҫул каялла шӑп ҫак кун аслӑ сӑвӑҫӑмӑра «буржуалла национализмшӑн» сӑлтавсӑр айӑпласа тытса хупнӑ.

2016 ҫулшӑн Митта премине тӑван халӑхӑмӑрӑн илемлӗ сӑмахне сӗм авалтан пуҫласа паянхи кунччен пӗр-пӗтӗмӗшле тишкерсе хаклама пултарнӑшӑн, чӑваш литературин этноцентризмла аталану концепцине тупса палӑртнӑшӑн, чӑваш наци идейине шыранӑ тапхӑрти литература аталанӑвне тӗплӗн тӗпчесе ҫырса кӑтартнӑшӑн («Чувашский стих», «Чӑваш литератури. 18-19 ӗмӗрсем», «Чӑваш литератури. 1917-1930 ҫулсем», «История чувашской литературы 20 века. 1900-1955» кӗнекесем) Чӑваш патшалӑх гуманитари ӑслӑхӗсен институчӗн наукӑн аслӑ ӗҫченне, Чӑваш патшалӑх университечӗн профессорне Виталий Родионова панине асилтерер.

Раштавӑн 18-19-мӗшӗсенче Мускавра ОНФ «Россия, устремленная в будущее» (чӑв. Малашлӑха тилмӗрекен Раҫҫей) канашлу ирттернӗ. Унта чӑвашсем те хутшӑннӑ. Вӗсенчен пӗри Чӗмпӗрти чӑвашсен культурӑпа наци автономине ертсе пыракан, ЧНК пайташӗ Олег Мустаев пулнӑ. Олег Николаевич канашлӑва чӑваш шупӑрӗпе ҫитнӗ.

Чӗмпӗр чӑвашӗн тумне Владимир Путин та асӑрханӑ, хӑйӗн сӑмахне вӗҫленӗ хыҫҫӑн вӑл Олег Мустаев патне пырса унӑн тумӗ чи илемлисен йышӗнчи пулнине каланӑ, хӑш халӑхран килнине ыйтса пӗлнӗ.

Таврапӗлӳ музейӗсем республикӑри чылай ял-хулара пур. Унашкалли Канашра та вырӑн тупнӑ. Чукун ҫул урамӗнчи 85-мӗш ҫуртра вырнаҫнӑ ҫак музей чӑваш хастарӗсене самай тӗлӗнтернӗ.

«Музей алкумӗ, картлашкисем хӑрушла арканса пӗтнӗ», — нумай пулмасть пӗлтернӗ вӗсем «Контактра» халӑх тетелӗнче. Чи тӗлӗнтернӗ япала вара — музея йыхравлакан кӳлепе. «Ice Age» (чӑв. «Пӑрлӑ тапхӑр», эсир ӑна вырӑсла «Ледниковый период» ятпа пӗлетӗр) мультфильмсен ярӑмӗнчи Сид кӳлепене хастарсем ҫапларах хак панӑ: «селӗп, пакӑлти, асар-писер, пурне те йӑлӑхтарнӑ ӳркенчӗк ленивец Сид». Халӑха шӑп ҫавнашкал сӑнар хапӑллани, музея йыхравлани чӑваш хастарӗсене килӗшмен те.

Раштав уйӑхӗн 16-мӗшӗнче Челепи хулинче чӑвашсен улахне пуҫтарӑннӑ. Унта Тӗмен тата Екатеринбург хулисенче пурӑнакан чӑваш диаспорин пайташӗсем хутшӑннӑ.

«Кӗркунне е хӗлле чӑвашсем улаха ирттернӗ. Вӗсем пӗрле савӑннӑ, ал ӗҫӗ тунӑ», – пӗлтернӗ Фейсбукра Тӗмен тӑрӑхӗнчи чӑвашсен «Тӑван» ассоциацийӗн ертӳҫи Ираида Маслова.

«Пирӗшӗн чи хакли вӑл – туслӑх тата чӑваш наци уявӗсене пӗрле ирттерни», — кӑмӑл-туйӑмне палӑртнӑ аякри чӑваш.

«Хавал» чӑвашсен пуҫару ушкӑнӗ, Ашшӗ-амӑшӗпе вӗрентекенсен чӑваш чӗлхине аталантарас енӗпе ӗҫлекен «Аталану» ассоциацийӗ https://vk.com/atalanu тата ют чӗлхесен «Язык для Успеха» (чӑв. Ӑнӑҫу чӗлхи) шкулӗ https://vk.com/language_for_success чӑваш чӗлхине вӗренес кӑмӑллисем валли кӗске вӑхӑтлӑх тӳлевсӗр (!) курс йӗркелет.

Занятие Чӑваш Енӗ Наци вулавӑшӗнче кӗҫнерникунсерен 17 сехет те 45 минутра 208-мӗш аудиторире ирттерӗҫ. Чӑваш чӗлхине Александр (Алпарух) Блинов вӗрентӗ.

Маларах эпир Алпарух Блинов Финляндири Вӗрентӳ министерстви кӑларнӑ «Многоязычие — подлинное искусство» брошюрӑпа паллашма сӗннине пӗлтернӗччӗ. Кӑларӑма, аса илтерер, иммигрантсем валли вӗсене тӑван чӗлхепе усӑ курма чӗнсе кӑларнӑ.

«Ҫак брошюрӑна вуласа тухма пурне те сӗнетпӗр. Ӑна Финлянди Вӗрентӳ министерстви кӑларнӑ! Кама? Иммигрантсем валли (хайхи вариант вырӑсла калаҫакансем валли). Мӗн каласшӑн вӗсем унта? Тархасшӑн, кил-йышра, тӑван чӗлхепе калаҫӑр тесе. Финн чӗлхине вара эпир сирӗнсӗр сирӗн ачасене вӗрентетпӗр! Тата мӗн ҫинчен: Тӑван чӗлхе вӑл — пуянлӑх, вӑл — пурнӑҫра пулӑшакан хатӗр, ӑна упрамалла! Финлянди Вӗрентӳ министерстви иммигрант ачисене тӑван чӗлхепе усӑ курма ыйтать, Европӑри чи лайӑх пӗлӳ паракан ҫӗршывра!

Брошюра вӑрӑм мар, анчах питӗ лайӑх мӗншӗннине ӑнлантарса парать...», — «Аталану» ассоциаци «Контактра» халӑх сетӗнче ҫырнине Алпарух (Александр) Блинов хӑйӗн страницинче репост тунӑ.

«Тарай» ансамбль

«Контактра» халӑх ушкӑнӗнче «Evil Sun ☼ Усал Хӗвел» страницӑра Эстонири Таллинти «Тарай» ансамбльпе паллаштарнӑ. Ушкӑн пирки Чӑваш халӑх сайчӗ 4 ҫул каяллах ҫырнӑччӗ.

Тарай тени чӑвашла шел тенине пӗлтерет-мӗн. Аса илтерер, ушкӑна Таллинта пурӑнакан Александр Айдаров ертсе пырать. Ача чухне вӑл чӑваш чӗлхине илтнӗ пулин те калаҫман. Тӑван чӗлхепе темиҫе ҫул каялла кӑна пуплеме хӑнӑхнӑ. Александр 2013 ҫулта каланӑ тӑрӑх, Эстонире 350 чӑваш пурӑнать.

Усал Хӗвел хӑйӗн ушкӑнӗнче постсен ҫӗн ярӑмне уҫнӑ. Унта вӑл «ыттисенчен уйрӑмрах тӑракан, хӑйнеевӗрлӗ, мусӑк ӗҫӗнче ҫӗн меслетсемпе ( е тата киввисемпех — ҫӗнӗлле) усӑ куракансемпе» паллаштарать.

«Тарай вӑл мӗн авалтанах хӗвеланӑҫ тата хӗвелтухӑҫ халӑхӗсене ҫыхӑнтарса тӑракан материал пулнӑ. Ушкӑнра яшсем тӑваттӑн Aleksandr Aidarov (сас, текст, гитара), Einar Muoni (басс), Serge Chekulajev and Andrea Patron (параппан). Тарай чӑваш халӑх пентатоникипе паянхи прогрессипе ритмсене кура эксперимент тӑвать...

Мусӑкҫӑсен хавхалану, чун хавал ҫӑлкуҫӗ — чӑваш халӑх йӑли-йӗрки, сӑвви-юрри, сӑмахлӑхӗ. Илемлӗ кӗвӗллӗ, ҫемӗллӗ, харизмӑсӑр мар, тата паллах, иртнӗ ӗмӗрти 90-мӗш ҫулсен поп мусӑкне евӗрленисӗр пулмалла чӑваш юрри-кӗвви тесе шутлаҫҫӗ пултаруллӑ каччӑсем.

Малалла...

Тутарстанри «Сувар» чӑваш хаҫачӗллӗ ачасем

Тӑван чӗлхемӗре упраса хӑварассипе ҫыхӑннӑ паян ҫивӗч тӑракан ҫак темӑна черетлӗ хутчен сӳтсе явасси Тутарстанри «Сувар» хаҫатӑн «Пӗр класрисем» ушкӑнӗнче хаҫат ҫырӑнма чӗнсе каланинчен пуҫланса янӑ.

«Нумай ҫӗре ҫитетӗн те тӗлӗнмелле япалапа тӗл пулатӑн. Чӑваш ялӗсенче ӗҫлекен бюджетниксене «Сувар» хаҫата ҫырӑнма сӗнетӗн те вӗсем ҫапларах хуравлаҫҫӗ: «Пире районран тутарла хаҫат ҫырӑнма хушаҫҫӗ, квитанцин копине сканласа ярса памалла, отчет ыйтаҫҫӗ. Ҫырӑнмасӑр пултараймастпӑр. «Сувара» тетӗр-и?.. «Суваршӑн» вӑрҫакан ҫук вӗт, ҫырӑнмасан та юрӗ-ха...» Ҫак сӑмахсене чӑвашсенчен илтме тивни уйрӑмах кӳрентерет», — ҫырнӑ «Сувар» хаҫат хӑйӗн старницинче.

«Эпир, чӑвашсем, 40—30 ҫул каялла вырӑс чӗлхи пирӗн пурнӑҫра ҫапларах вырӑн йышӑнать тесе шутламан та. Тутара куҫас хӑушлӑх ҫукчӗ, ҫавӑнпа та хуларан каникула килекен ачасем чӑвашла калаҫнинчен пирӗн хушӑра тӗлӗнекен ҫукчӗ. Ун чухне чӗлхе ҫухаласси ҫинчен никам та шутламан. Мӗншӗн тесен ун пек хӑрушлӑх ҫукчӗ. Глобализаци веҫех вырӑна лартрӗ. Паянхи кун ҫак хӑрушлӑх куҫ умӗнчех – ялта чӑваш ашшӗ-амӑшӗ «вырӑс» ачине ӳстерет.

Малалла...

Раштавӑн 13-мӗшӗнче Мускаври Экспоцетрта Раҫҫейри ал-ӗҫ ӑстисен ассоциацийӗн йӑлана кӗнӗ «Ладья. Хӗллехи юмах» куравӗ уҫӑлӗ. Чӑваш Енрен унта «Паха тӗрӗ» фирма, Людмила Балтаева, Нина Наумова тата ытти ал-ӗҫ ӑсти хутшӑнӗҫ.

Пӗлекенсем тӗнче тетелӗнче ҫырнӑ тӑрӑх, «Паха тӗрӗ» фирмӑра туса кӑларакан чӑваш ҫи-пуҫне тата хӑйсен пултарулӑхне Мускав халӑхне «Каҫал» халӑх ансамблӗ кӑтартӗ.

Экспоцентрти 1-мӗш залри курав специалистсем валли раштав уйӑхӗн 13-мӗшӗнче 11 сехет те 30 минутран пуҫласа 14 сехет те 30 минутчен ӗҫлӗ. 13-мӗшӗнче курав 12:30-рен 19:00-ччен, 14—16-мӗшӗсенче 10:00-ран 19:00-ччен, 17-мӗшӗнче 10:00-ран 17:00-ччен ӗҫлӗ.

Курава кӗме 150 тенкӗ тӳлемелле. 12-чченхи ачасен, пенсионерсен, инвалидсен тӳлемелле мар.