«Чее тилӗ» тӑрӑх ӳкернӗ Лера Верещагинӑн (10 ҫ.) ӳкерчӗкӗ

Тимӗр Акташ хыпарланӑ тӑрӑх «Радио России» (чӑв. Раҫҫей Радиовӗ) эфирӗнче нумай пулмасть — раштавӑн 12-мӗшӗнче — икӗ чӑваш халӑх юмахӗ янранӑ. Пӗри вӗсенчен — «Хитрая плясунья» (чӑв. Чее тилӗ), тепри — «Луна в колодце» (чӑв. Уйӑх тупни). Вӗсене иккӗшне те паллӑ Раҫҫей актёрӗ Михаил Ефимов вуланӑ тет. Ку кӑларӑм «Звездные сказки» (чӑв. Ҫӑлтӑрлӑ юмахсем) ярӑмра тухнӑ.

Каласа хӑварас пулать — Михаил Ефимов пирӗн халӑхшӑн ытлашшиех ют та мар, вӑл Мускавра пурӑнакан Иван Яковлевич Яковлевӑн тӑванӗсемпе хурӑнташлӑ. Кун пирки темиҫе МИХ пӗлтернӗччӗ.

Шупашкарти суту-илӳ вырӑнӗсенчен пӗринче наркотикӑн саккунлӑ мар ҫаврӑнӑшӗпе кӗрешекенсем витрина ҫинче кантӑр ҫулҫине асӑрханӑ. Ун тӗлне «Cannabis» тесе ҫырса хунӑ иккен. Ку вара Раҫҫей Федерацийӗн Административлӑ правонарушени ҫинчен калакан кодексӗн 6.13-мӗш стайине пӑснине пӗлтерет. Кантӑр наркотик йышне кӗрекен ӳсентӑран, апла тӑк ӑна рекламӑлама юрамасть.

Ҫак факт пирки суд та пулса иртнӗ ӗнтӗ. Унӑн йышӑнӑвӗпе килӗшӳллӗн лавккана ӗҫлеме чарма йышӑннӑ. Ҫавна пурнӑҫлассипе халӗ суд приставӗсем ӗҫлеҫҫӗ.

Артём Федоринчик

Раштавӑн 15-мӗшӗнче Мускавра чӗлхесен пӗтӗм тӗнчери VIII фестивалӗ иртнӗ. Унта ултӑ теҫетке ытла чӗлхе хӑтлавӗ пулнӑ. Чӑваш чӗлхи хӑтлавне Канаш тӑрӑхӗнчи Артём Федоринчикпа Оксана Антонова чӗлхеҫӗсем хутшӑннӑ.

Фестиваль анонсӗнче чӑваш чӗлхи пирки «пӑлхар турачӗн хальхи вӑхӑтра усӑ куракан пӗртен пӗр чӗлхи» тесе палӑртни пирки пӗлтерет «Ирӗклӗ сӑмах» интернет-хаҫат. Унта хупӑ сасӑсен янӑравлӑхпа хупӑлӑх енчен хирӗҫлени ҫуккине, уҫӑ сасӑсем килӗшсе тӑнине, тӑванлӑх ячӗсен терминӗсен «кӑсӑклӑ тытӑмӗ» тата ытти хӑйне евӗрлӗхе палӑртнӑ-мӗн.

Чӑваш чӗлхи пирки икӗ хутчен 40-шар минут тухса калаҫнӑ. Пӗлтӗрхи ҫав фестиавльте чӑваш чӗлхи фестивальне Чӑваш Енӗн Раҫҫей Президенчӗ ҫумӗнчи полномочиллӗ элчи Леонид Волков тата Мускаври наципе культура автномийӗн хастарӗ Ольга Васильева ирттернӗ.

Чӑвашла «ят пани»

Ҫапла туни тӳрем вӗҫӗмех чӑвашла ятлӑ пуласа пӗлтермест-ха. Унти Ирӗк тӳремӗ текен вырӑнта раштавӑн 14-мӗшӗнче вырӑнти хастарсем флешмоб ирттернӗ. Ют чӗлхерен йышӑннӑ ҫав сӑмах «малтан калаҫса татӑлса ирттерекен акци» тенине пӗлтерет.

Флешмоб йӗркелеме шут тытнин сӑлтавӗ — маларах асӑннӑ ҫав тӳреме хупнине хирӗҫленине пӗлтернӗ. Акцие пухӑннисем вӑл тӳреме тӗрлӗ чӗлхепе «Ирӗк тӳремӗ» тесе ҫырса хунисемпе илемлетнӗ. Ҫав шутра чӑвашла шӑрҫалакансем те тупӑннӑ. «Ирӗклӗ вӑрӑн» («ӑ» саспалли «ы» вырӑнне йӑнӑш кайнӑ курӑнать-ха) тесе ҫырнӑ иккен унта.

Официаллӑ ҫӑлкуҫсем пӗлтернӗ тӑрӑх тӳреме ҫӗнӗ ҫул чӑрӑшне лартма тесе карта тытса ҫавӑрнӑ пулать. Харьковра пурӑнакансенчен чылайӑшӗ вара урӑхларах шухӑшлать иккен. Ҫынсем правительствӑна хирӗҫ тухса калаҫма ҫавӑнта пухӑннӑран влаҫрисем ҫавӑнпа карта тытса ҫавӑрма йышӑннӑ тесе шухӑшлаҫҫӗ.

Арт-проект нумай вӑхӑт тытӑнса тӑман иккен — ҫырса хуниcене тепрер сехетренех такамсем пуҫтарса кайнӑ.

Уява пухӑннисем

Куславкка районӗнчи Энтри Пасар шкулне уҫнӑранпа 100 ҫул ҫитнӗ, ҫак уява шкулта раштавӑн 14-мӗшӗнче, иртнӗ шӑматкун уявланӑ.

Энтри Пасар шкулӗн кун-ҫулӗ 1913 ҫулта пуҫланнӑ, Октябрь пӑлхавӑрӗ пуҫланиччен тӑватӑ ҫул маларах кунта хутла вӗрентекен шкул уҫнӑ. Энтри Пасар ял тӑрӑхӗн сайчӗ пӗлтернӗ тӑрӑх ҫак ҫулсем хушшинче вӑхӑт самай иртнӗ — шкул шайӗ те темиҫе хут улшӑннӑ, вӗрентекенсен йышӗ те.

Раштавӑн 14-мӗшӗнче уяв савӑнӑҫлӑ иртнӗ — ҫак шкула маларах пӗтернисем пухӑнма май тупнӑ. Ахаль килмен вӗсем — парнесемпе, салам сӑмахӗсемпе. Шел те, шкулӗ вӗсене вырӑсла ҫеҫ темшӗн кӗтсе илнӗ. Ҫапла пуль ҫав, ӗмӗр иртнӗ хыҫҫӑн чӑвашла манса пыраҫҫӗ ӗнтӗ куславккасем.

Патшалӑх Думи

РФ Патшалӑх Канашӗн паянхи ларӑвӗнче Раҫҫейрен уйрӑлма чӗнекенсене явап тыттармалли саккуна ырланӑ. Ӑна нумай пулмасть Коммунистсен партийӗ тӑратнӑччӗ. Ҫак саккун тӑрӑх РФ Пуҫиле кодексне 280.1 статья хушӑнӗ. Чи нумаййи 5 ҫуллӑха лартма пултарӗҫ — кун чухлӗ МИХсемпе интернет урлӑ тунӑ чӗнӳсемшӗн парайӗҫ. «Ахаль» чӗнӳшӗн вара 300 пинлӗх штрафлама пултарӗҫ, е 3 ҫуллӑха тӗрмене хупса лартӗҫ. Ҫӗнӗ саккун ҫитес ҫул ҫу уйӑхӗн 9-мӗшӗнче вӑя кӗмелле имӗш. Саккуншӑн ҫавӑн пекех «Пӗрлӗхлӗ Раҫҫей» тата «Тӳрӗ кӑмӑллӑ Раҫҫей» партисен депутачӗсем сасӑланӑ.

Хальлӗхе пӗрремӗш вулавра кӑна ырланӑ пулин те ӑна хӑвӑрт йышӑнма шутлаҫҫӗ имӗш — иккӗмӗш вулав валли улшӑнусем кӗртме пурӗ те пӗр кун кӑна уйӑрнӑ.

Саккун вӑя кӗрес умӗн хайхи пирӗн сайтри канашлӑва та тасатса тухма тивӗ пулӗ — унта унашкал калаҫусем сахал мар пулнӑ пек астӑватӑп.

Уяври самант // ЧНК сайчӗн сӑнӗ

Ӗнер, раштавӑн 16-мӗшӗнче, Чӑваш наци конгресӗ ҫумӗнчи Халӑх ӑстисен пӗрлӗхӗ «Ахах-мерчен аваллӑхӗ» ятпа чӑваш тумӗн уявне ирттернӗ. Кун пирки ЧНК сайчӗ пӗлтерет.

Тӗрӗ ӑсталӑхне, халӑх пултарулӑхӗн ҫак пайне упраса хӑварас тата ҫитӗнекен яш-кӗрӗме унпа паллаштарас тӗллевпе йӗркеленӗ уява халӑх сахал мар пухӑннӑ.

Ылтӑн алӑллӑ ӑстасем те мероприятие хутшӑннӑ, вӗсен шутӗнче «Паха тӗрӗ» фирма (пӗр лавкки Шупашкарти кӳлмекрен инҫе мар вырнаҫнӑ, хакӗсем те унта ҫырмаҫҫӗ), Зинаида Воронова тата ыттисем. Уявра вӗсем хӑйсен ҫитӗнӗвӗсемпе паллаштарнӑ.

Юрӑ-ташӑпа савӑнтаракансен йышӗнче Етӗрне районӗнчи «Сӑр ен», Шупашкарти «Укӑлча», Шупашкар районӗнчи «Телей» (Кӳкеҫ), Элӗк районӗнчи «Валинкке», Сӗнтӗрвӑрри районӗнчи «Ҫичпӳрт» халӑх фольклор ушкӑнӗсем пулчӗҫ.

Чыслав саманчӗ

Ҫак кунсенче, раштавӑн 14-мӗшӗнче Ҫӗнӗ Лапсар ҫывӑхӗнчи йӗлтӗр ҫулне хӗлле валли уҫнӑ иккен. Унта ҫӗнтерӳҫӗсем валли парнесем илсе тухакан ачасене «Пӗрлӗхлӗ Раҫҫей» парти юпӑнчине (накидкине) тӑхӑнтартнӑ пулнӑ. РФ АПК-ан 5.11 статьи тӑрӑх вара ачасене нимӗнле партишӗн те агитацилес ӗҫе хутшӑнтарма юраманни пирки пӗлтернӗ, яваплисене 2–3 пинлӗх штрафламалла тесе палӑртнӑ.

Саккуна пӑснине Чӑваш Республикинчи РПР-ПАРНАС политканашӗн пайташӗ Дмитрий Семёнов асӑрханӑ имӗш. Вӑл прокуратурана ку тӗлӗшпе тӗрӗслев ирттерме ҫӑхав янӑ, саккуна пӑсакансене явап тыттарма каланӑ.

Айӑплисене ҫитес вӑхӑтра, тен, тупса палӑртӗҫ те.

Полицейски сӗтев илме хӑтланни пирки тӗпчевҫӗсем пуҫиле ӗҫ пуҫарни ҫинчен ӗнер кӑна эпир хыпарланӑччӗ. Паян, акӑ, РФ Следстви комитечӗн республикӑри управленийӗ йӗрке хуралҫипе ҫыхӑннӑ тепӗр ӗҫ пирки пӗлтерет. Ку тӗслӗх право хуралӗн тытӑмӗнче тӑрӑшакан ҫын 13 хӗрача ҫумне ҫулӑхнипе ҫыхӑннӑ.

Усал ӗҫе Шупашкар районӗнчи 32-ри арҫын тунӑ тесе шухӑшлаҫҫӗ иккен. Хайхи Шалти ӗҫсен министерствин тытӑмӗнче кинолог-инспекторта тӑрӑшать-мӗн. Раштавӑн 12-мӗшӗнче вӑл мӑшӑрӗ опекӑна илнӗ хӗрача ҫумне ӳсӗр пуҫпа ҫулӑхнӑ имӗш. Ҫакӑн пирки хӗр пӗрчи усрав амӑшне систернӗ, лешӗ — йӗрке хуралҫисене. Ку ӗҫ пирки халӗ тӗпчев пырать.

Паян Чӑваш Республикин Элтеперӗ Михаил Игнатьев Патшалӑх Канашне Ҫырупа тухрӗ. Кама мӗн килӗшни пирки калама хӗн те, эпӗ хам кӑмӑла кайнӑ икӗ самант пирки чарӑнса тӑрасшӑн.

Пӗрремӗшӗ вӑл — Чӑвашра вырӑн ҫитменнипе вӑй питтисем республика тулашӗнче ӗҫлесе ҫӳрени. Михаил Игнатьев кун пек хуласен шутӗнче Мускава, Питӗре, Хусана асӑнса хӑварчӗ. Унта кӑна-и, Уралпа Ҫурҫӗр таранах тухса каякансем пур. Арҫын тени килшӗн тӑрӑшни аван-ха. Анчах ҫичӗ ютра ҫӳрекен ҫын ҫемьепе пӗрле пулманнине йӗркеллӗ теейӗн-ши?

«Ар епле — йыш ҫапла», — терӗ Михаил Васильевич. Ҫемьесем тулли мар тӑрса юлни арӑмӗпе упӑшки хушшинчи хутшӑнусене витӗм кӳнине палӑртрӗ вӑл, пуринчен ытла ҫакӑ ачасене воспитани парас ӗҫе пырса тивет. Пирӗн республикӑра халӑх йышӗ пысӑккине тата ӗҫ вӑйӗ нумаййине пӗлетпӗр. Анчах ҫакӑ тӳрре тухмалли сӑлтав маррине палӑртса хӑварчӗ Михаил Игнатьев. Ҫынсене ӗҫпе тивӗҫтерес тата ялта тӑрӑшакансен ӗҫ укҫине ӳстерессипе республика правительствин те, вырӑнти хӑй тытӑмлӑх органӗсен те, усламҫӑсен те пӗрлехи мерӑсем йышӑнмалла.

Тепӗр самант — чӑвашлӑхпа ҫыхӑнни тесен те йӑнӑш мар-тӑр. Акӑ епле каларӗ республика Элтеперӗ килес ҫул ҫӗршывра Культура ҫулталӑкӗ тесе йышӑнни пирки чарӑнса тӑнӑ май:

«Халӑха сыхласа хӑварас ӗҫ чи малтан кил-йышран, ҫемьерен пуҫланать. Тӑван килте ашшӗ-амӑшӗ пӗр-пӗринпе, ҫав хушӑрах ачисемпе те чӑвашла калаҫсан, вӗсене халӑхӑмӑрӑн йӑли-йӗркипе, чӗлхипе, ташши-юррипе мӗн пӗчӗкрен паллаштарса пырсан тата юратма-хисеплеме вӗрентсен ҫак ӗҫе пурнӑҫлама ҫӑмӑлрах пулнӑ пулӗччӗ.

Патшалӑх органӗсенче вӑй хуракансен, культурӑпа вӗренӳ ӗҫченӗсен, халӑх пӗрлешӗвӗсен пайташӗсен чӑвашлӑха сыхласа хӑварас ӗҫре чи малта пулмалла.

Пирӗн ҫамрӑк ӑру ҫине уйрӑмах тимлӗн пӑхмалла. Вӗсем хамӑрӑн пуян культурӑпа тата историпе мухтанма-мӑнаҫланма пуҫласан, йӑла-йӗркене ҫӗнӗлӗхсем кӗртсех тӑрсан кӑна халӑхӑмӑр сыхланса юлас шанчӑк пур. Нумай ҫул аталанса пынӑ халӑх ҫӗр пичӗ ҫинчен ҫухалмалла мар. Ку енӗпе пирӗн пурин те ҫине тӑрсах ӗҫлемелле».

Малалла...