Ӗнер Хусанта 1552 ҫулхине хулана хӳтӗленӗ ҫынсене астӑвассин кунӗ иртнӗ. Яланхи пекех унта кӳршӗллӗ халӑхсем те пухӑннӑччӗ, вӗсем шутӗнче — чӑвашсем те.
Тимӗр Акташ журналҫӑ каласа панӑ тӑрӑх халӑх пухӑвне пурӗ 400–500 (теприсем 300–400 пирки пӗлтереҫҫӗ) ҫын пуҫтарӑннӑччӗ. Ытти ҫулсенче ытларах та пулнӑ пулӗ, анчах кӑҫал ҫумӑр та ҫурӗ, ҫанталӑкӗ те ӑшах пулмарӗ.
Пухӑва Тутарстанран «Азатлык» (чӑв. Уҫӑмлӑх, Ирӗклӗх) ТҪП, «Алтын Урда» (чӑв. Ылтӑн Урта) тутарсен патриотла фрончӗ, «Правые татары» ушкӑн килнӗччӗ. Мари Элтен «Марий ушем» (чӑв. Ҫармӑссен пӗрлешӗвӗ) ушкӑн элчисем пулнӑччӗ.
Чӑвашран ку пухӑва Тимофеев Владимир, Эдуард Мочалов, Илья Алексеев тата ыттисем ҫитнӗччӗ. Пухура чӑвашсем те тухса сӑмах каларӗҫ — Эдуард Мочалов пухӑннисене нумай пулмасть вӗҫленнӗ Илле Иванов тӗлӗшӗпе пуҫарнӑ ӗҫ пирки каласа пачӗ, чӑваш чӗлхине хӳтӗленишӗн айӑплани пирки пӗлтерчӗ.
Сӑнсем: Тимӗр Акташ сӑнӗсем (10), «Правые татары» ушкӑнӗнчи (29).
Чӑваш пукане театрӗ Мускав ҫывӑхӗнчи Мытищи хулинче иртекен Пӗтӗм тӗнчери пукане театрӗсен «Чаепитие в Мытищах» (чӑв. Мытищинче чей ӗҫни) фестивальне тухса кайнӑ.
Кӑҫалхипе улттӑмӗш хут иртекен мероприятие хамӑр ҫӗршыври пултарулӑх коллективӗсем кӑна мар, чикӗ леш енчи — Белоруссинчи, Болгаринчи, Германири, Корейӑри, Литвари, Молдавинчи, Украинӑри тата Францинчи артистсем килсе ҫитнӗ. Пирӗн «пуканесем» В. Соллогуб пьесипе лартнӑ «Беда от нежного сердца» спектакле паян кӑтартнӑ.
Асӑннӑ фестивале унччен коллектив 2006 тата 2008-мӗш ҫулсенче кайнӑ, малтанхинче — хӑна евӗр, тепрехинче — «Сыграем в Красную Шапочку» спектакльпе. Пӗлтӗрхи раштавра пуҫласа лартнӑ спектакле илсе пыма фестиваль йӗркелӳҫисем хӑйсем ыйтнӑ-мӗн. Артистсем фестиваль вӗҫленичченех пулмӗҫ — ҫак уйӑхӑн 23-28-мӗшӗсенче Хусанта иртекен «Шомбай-fest» фестивале тухса кайма вырсарникун таврӑнӗҫ.
Авӑнӑн 12–14-мӗшсенче Тутарстанра тутар фольклорӗн Пӗтӗм Раҫҫей фестивалӗ иртӗ. Тутар Республикин тӗп хулинче — Хусанта — хӑйсен пултарулӑхӗпе паллаштарма Раҫҫей Федерацийӗн чи лайӑх фольклор ушкӑнӗсене чӗннӗ. Вӗсем шутне Комсомольски районӗнчи Урмайри информаципе культура центрӗн «Мишар» фольклорпа эстрада халӑх ансамблӗ те кӗме тивӗҫлӗ пулнӑ.
Раҫҫей Федерацийӗн субъекчӗсен фольклор ушкӑнӗсем хушшинче фестиваль ирттерни тутар халӑхӑн йӑла культурине сыхласа хӑварма пулӑшӗ.
Асӑннӑ фестивале «Мишар» фольклорпа эстрада халӑх ансамблӗн 20 хутшӑнаканӗ кайӗ, вӗсем шутне Комсомольскинчи ачасен ӳнер шкулӗнчи тутар фольклорӗн, вокал, театр уйрӑмӗнче вӗренекенсем те кӗнӗ.
«Мишар» халӑх юррисене шӑрантарӗ тата тутар-мишар ташшисене ҫаптарӗ. Унсӑр пуҫне вӗсем Чӑваш Республикӑри тутарсем пурӑнакан вырӑнсенчи чӑн этнос материалӗн программипе паллаштарӗҫ.
«Мишар» фольклорпа эстрада халӑх ушкӑнне ӑнӑҫу сунатпӑр.
Нумаях пулмасть чӑваш наци юхӑмне хутшӑнакан Дмитрий Степанов Тутарстан республикине пуҫарса янӑ ятпа Хусан хулинче йӗркеленӗ акцине хутшӑннӑ. Кун ҫинчен вӑл «Ирӗклӗ Сӑмах» корреспондентне пӗлтернӗ.
Тутар обеществӑллӑ центр тата «Азатлык» тутар ҫамрӑксен пӗрлешӗвӗ йӗркеленӗ пикет ҫурлан 30-мӗшӗнче Шаляпин палӑкӗ умӗнче иртнӗ. Акцийе хутшӑнакансем Тутарстанпа Чӑваш Ен ялавӗсемпе тата Тутарстан суверенитет доклачӗпе пынӑ. ТОЦ элчисем «Тутарстан патшалӑх пулнӑ, патшалӑх пулать те» ҫырнӑ плакатсене алла тытнӑ.
Пикет йӗркине вара ШӖМ тата ХФС ӗҫченӗсем тытса пынӑ. Мероприяти иртекен вырӑна чӑваш ялавӗпе ӳкерӗнме темиҫе хутченех хусан чӑвашӗсем пырса тӑнӑ.
Чӑваш тата тутар хастарӗсем пӗрремӗш хутчен мар пӗрлешӳлле акцийӗ хутшӑнаҫҫӗ. Сӑмахран, 2012 ҫулхи юпа уйӑхӗн 13-мӗшӗнче чӑваш делегацийӗ Хусан хӳтелевҫисен асӑну маршне хутшӑннӑ.
Кӑҫал ҫурлан 1-мӗшӗнче «Ана» чӑваш журналӑн пӗрремӗш номерӗ тухнӑранпа 95 ҫул ҫитет. Чӑваш хресченӗсем валли ӑна 1918 ҫулта кӑларма пуҫланӑ. Журнал нацисен ӗҫӗ-хӗлӗн пайӗпе ӗҫлекен Халӑх Комиссариатӗнчи чӑваш уйрӑмӗнче тухса тӑнӑ.
Журналта ҫак ыйтусене ҫутатнӑ: ҫӗр ӗҫӗ, выльӑх ерчетни, пахчана тытса тӑни, вӗлле хурчӗ ерчетни. Унсӑр пуҫне кӑларӑмра правительствӑри ҫӗр политики ҫинчен, выльӑх ерчетес ӗҫре тата уй-хире мӗнлерех тытса пымалли ӗҫре ӑслӑхӑх ҫитенӗвӗсем ҫинчен, тӑр-пул таврашӗнче тухнӑ ҫӗнӗ сорт ҫинчен тата ытти пулӑмсем ҫинчен ҫырса тӑнӑ. Килти хуҫалӑха тӗрес тытса пама канашсем те панӑ. Журналта ытларах ялти ҫынсене кӑсӑклантаракан ыйтусене ҫутатса панӑ пулин те ҫапах унӑн страницисенче ҫӗршывӑн обществӑлла-политика пурнӑҫӗ ҫинчен ҫырса кӑтартни та тӗл пулнӑ.
Ытларах вулакансен кӑмӑлне «Почта пайӗ» рубрика ҫӗкленӗ. Унта ҫынсен ыйтӑвӗсене хуравланӑ. Сӑмахран, мӗнле улма йывӑҫҫи лартмалла, ҫӗре мӗнле майпа кӑпкалатмалла. Рубрикӑра ҫӗкленнӗ ыйтусем паянхи кун та кӑсӑклӑ.
Шел пулин те 1920 ҫулта Чӑваш автономи облаҫӗ йӗркеленнӗ хыҫҫӑн «Ана» журнала кӑларма пӑрахнӑ.
Хусанти ҫуллахи Универсиадӑра Раҫҫейӗн пӗрлешӳллӗ ушкӑнӗнче пирӗн 8 ентеш та Раҫҫей чысне хӳтӗлеме старта тухнӑ. Тӑхӑр кун хушши вӗсем ӑмӑртӑва тухса пӗрре мар ҫӗнтерӳ картлашки ҫине хӑпарнӑ. Физкультура, спорт тата туризм министерствӑн вӗренӳ-спорт пайӗн пуҫлӑхӗ Ольга Букина палӑртнӑ тӑрӑх Ҫуллахи Универсиадӑн пӗтӗмӗшле историре ку хутӗнче чӑваш спортсменӗсем чи лайӑх кӑтартусем тунӑ.
Чӑваш Енӗн министӑрсен кабинет йышӑнӑвӗпе Универсиадӑра республика чысне тивӗҫлӗ хӳтӗленнишӗн ӑмӑрту ҫӗнтерӳҫӗсене ятарлӑ укҫа-тенкӗ сертификачӗпе тивӗҫтертерме палӑртнӑ. Асӑннӑ сертификата Республика Элтеперӗ Михаил Игнатьев иртнӗ кунсенче Универсиада ҫӗнтерӳҫисене алла панӑ. Кун ҫинчен эпир хыпарланӑччӗ. Анчах миҫе тенкӗпе тивӗҫтересси ҫинчен ун чухне палӑртманччӗ.
Министрсен кабинечӗн йышӑнӑвӗ тӑрӑх 1-мӗш вырӑна тухакансене — 75 000 тенкӗ, 2-мӗш — 60 000 тенкӗ, 3-мӗш вырӑна тухакансене вара — 50 000 тенкӗлле сертификатпа чыслама ҫирӗплетнӗ.
Аса илтеретпӗр, Хусанти Ҫуллахи Универсиадӑра пирӗн ентешсем ҫапларах кӑтартусем тунӑ:
1 вырӑн — Дмитрий Тарабин (сӑнӑ ывӑтас ӑмӑртура); Ирина Юманова тата Вера Соколова (20 ҫухрӑм дистанцире хӑвӑрт утассипе — ушкӑнӑн пӗтӗмӗшле кӑтартӑвӗ тӑрӑх);
2 вырӑн — Ирина Юманова (20 ҫухрӑм дистанцире хӑварт утассипе — харпӑр кӑтартура; Алина Прокопьева — (10 000 метр дистанциллӗ чупу), 2 вырӑн — (ҫурма марофонта харпӑр кӑтартура) тата 2 вырӑн (ҫурма марофон ӑмӑртупа ушкӑнӑн пӗтӗмӗшлӗ кӑтартӑвӗ тӑрӑх);
3 вырӑн — Антонина Савельева (сӗтел теннисӗ ӑмӑртура хӗрсем хушшинче ушкӑн турнире тата 3 вырӑн сӗтел теннисӗ, микс);
5 вырӑн — Наталья Пучкова (10 000 метр дистанциллӗ чупу), Кристина Савицкая (ҫичӗ енлӗ тупӑшу).
Кӗрлесе иртсе кайрӗ ӗнтӗ Хусанти ҫуллахи Универсиада. Раҫҫейӗн пӗрлӗхлӗ ушкӑнне кӗнӗ пирӗн ентешсемпе эпир тивӗҫлипех мухтанма пултартпӑр. Вӗсем ҫӗнсе илнӗ 9 медаль республика чысӑшӗн пысӑк пӗлтерӗшлӗ. Универсиадӑра вара пирӗн спортсменкӑсем кӑна мар хастаррӑн вӑй хунӑ, республикӑран Хусана ҫул тытнӑ 193 волонтер та хӑйсен ӗҫне тивӗҫлипех пурнӑҫланӑ теме май пур.
Паян, утӑн 19-мӗшӗнче, Чӑваш Енӗн вӗренӳ министерствин ҫамрӑксен пуҫарӑвӗн центрӗ умӗнчи тӳремре волонтерсен делегийӗпе тӗлпулк иртнӗ. 193 ҫамрӑк виҫӗ эрне хушши спорт объекчӗсенче тӑрмашнӑ.
Волонтерсене Чӑваш Енӗн вӗренӳ пайӗ тата ҫамрӑксен политикин министр ҫумӗ Сергей Кудряшов тата И.Н. Ульянов ячӗллӗ Чӑваш патшалӑх университечӗн проректорӗ Олег Викторов салам сӑмахӗсемпе кӗтсе илнӗ. «Чӑваш Енӗн команди 2013» волонтерсен центрӑн регионаллӑ координаторӗ Софья Белова вара Сергей Владимировича Универсиада дирекцийӗ чысланӑ тав хутне алла тытарнӑ.
Савӑнӑҫлӑ тӗлпулӑва волонтерсем хӑйне евӗр ташӑ флэшмобӗпе вӗҫленӗ.
Владимир Путин пуҫарӑвӗпе Раҫҫей вӗренӳ системи валли историпе пӗрлехи вӗренӳ кӗнеки ҫырма пуҫлани пирки илтнӗ те пуль эсир. Мускаврисен шухӑшӗпе унта Раҫҫей империне пӗтӗмӗшле мухтамалла имӗш — ун йышне кӗме тивнине те халӑхсемшӗн ырлӑх пек кӑтартмалла тесе палӑртнӑ. Пирӗннисем яланхи пек «пурнӑҫлама хатӗр!» тесе ларнӑ вӑхӑтра тутарсемпе пушкӑртсем ҫак ӗҫе хирӗҫ тӑнӑ пулать. Чӑн та Раҫҫей кун-ҫулӗнче тавлашуллӑ самантсем сахал мар. Хӑш-пӗр пулӑм тискерлӗхне импери хӑйӗн тивӗҫне пурнӑҫланипе ҫыхӑнтарма май пур пулсан, теприсене вара чӑн та ниепле те ӑнлантарса пама ҫук. Чылай хӑрушӑ самансене те вырӑс мар халӑхсемшӗн вӗсем ырлӑх пулнине ҫирӗплетме йывӑр.
Истори ыйтӑвӗ тавра ҫӗкленнӗ хирӗҫтӑрӑва лӑплантарас тӗлӗшпе (чӑннипе вӑл унта РИО уйрӑмне уҫма пынӑ-ха) Хусана Сергей Нарышкин ҫитнӗ. Патшалӑх думин спикерӗн вырӑнне йышӑннисӗр пуҫне вӑл Раҫҫейри истори сообществине (шкулсем валли истори кӗнекине вӑл хатӗрлет) ертсе пырать. Раҫҫейри истори сообществин Хусанти уйрӑмне уҫнӑ май пулас истори кӗнекине те сӳтсе явнӑ — вӑл епле пулмалли пирки Сергей Нарышкин пӗрле ларса канашлама сӗннӗ.
Хусанта иртекен ҫуллахи Универсиада вӗҫне-хӗрне ҫитрӗ те ӗнтӗ. Паян, утӑн 17-мӗшӗнче, студентсен вӑййисем–2013 хупӑннӑ ячӗпе 22:00 сехетсенче 45 пин вырӑнлӑ «Kazan Arena» стадионта уява хупнин церемонийӗ иртет. 4 сехет хушши пыракан церемонире Хусан хули тӗнче хушшинчи студентсен спорчӗн федераци ялавне (FISU) Кӑнтӑр Корейӑри Кванджу хулине парса ярать — 2015 ҫулта иртекен чӗретлӗ ҫуллахи Универсиадӑна унта иртӗ.
Универсиада хупӑннӑ ятпа йӗркеленӗ шоу-программа «Ӗмӗтсем пурнӑҫланакан каҫ» ятпа ҫӳрет. Уяв сценарине хальлӗхе уҫса пама васкамаҫҫӗ-ха. Ҫапах та, хӑш-пӗр сас-хура халӑх хӑлхине ҫитнӗ — универсиада историнче пӗрремӗш хут волонтерсен парадне ирттерессипирки хӗрӳ калаҫу пырать.
Уяв каҫӗнче Раҫҫей эстрада ҫӑлтӑрӗсем, паллӑ ушкӑнсем тата Тутартсан юрӑҫисем куракансене хӑйсен юрри-ташшипе савӑнтарӗҫ.
Универсиада хупнӑ уяв церемонийӗ тӳре эфирта «Раҫҫей-1» тата «Ҫӗнӗ ӗмӗр телерадиокомпанийӗ» (ТНВ) каналӗсемпе пӑхма май пулӗ.
Хусанта иртекен ҫуллахи Универсиадӑра пирӗн ентешсем кунран-кун лайӑх кӑтартусем тӑваҫҫӗ. Вырсарникун, утӑн 14-мӗшӗнче, пьедистал картлашки ҫине Екатерина Краснова хӑпарма пултарнӑ. Вӑл хӗрсем хушшинчи 51 килограмм йывӑрӑш категорире кӗрешӳ ӑмӑртӑвӗнче пӑхӑр медаль ҫӗнсе илнӗ.
«Эпир тренерпа «ылтӑн» медаль выляса илессе шанӑ ӗнтӗ. Анчах чӗрӗк финалта Казахстан спортсменкипе — Татьяна Аманжолпа — кӗрешӗве тухсан чӗретлӗ тытӑҫу валли вӑй пухма вӑхӑт ҫитмерӗ», — Краснова сӑмахӗсене палӑртать РИА Хыпар агенстви. Асӑннӑ ӑмӑртура ылтӑн медале япун спортсменки — Хикари Сугавара — тивӗҫнӗ пулнӑ.
Хусанти Универсиада ӑмӑртӑвӗсем паян, утӑн 17-мӗшӗнче, вӗҫленеҫҫӗ. Юлашки кунсенче те Раҫҫей пӗрлешӳлле команди ӑмӑртусенче татах та медальсем ҫӗнсе илес шанӑҫ пур. Ӑнӑҫу вӗсене!
-24.7 °C