Паян, нарӑс уйӑхен 2-мӗшӗнче, Чӑваш Ен Элтеперӗ Олег Николаев Чӑваш патшалӑх оперӑпа балет театрӗнче республика парламентне Ҫырупа тухрӗ. Унта вӑл республика экономикине мӗнле ҫул-йӗрпе аталантармаллине палӑртрӗ.
Элтепер иртнӗ ҫул туса ирттернӗ ӗҫсене пӗтӗмлетнӗ, плансем пирки калаҫнӑ май ҫивӗч ыйтусене хускатрӗ. Тӗслӗхрен, республикӑри аслӑ шкулсем, ятарлӑ пӗлӳ паракан вӗренӳ заведенийӗсем специалистсене сахал мар вӗрентсе кӑлараҫҫӗ. Пурӗ 14 пин ҫынран кая мар. Ҫав хушӑрах вӗрентӳре, медицинӑра, производствӑра, ял хуҫалӑхӗнче, культурӑра специалистсем ҫитмеҫҫӗ. «Ӗҫтешсем, ыйту ҫуралать: кама тата мӗн валли хатӗрлетпӗр эпир?» — терӗ республика ертӳҫи.
Республикӑри предприяти-организацисем валли тӗллевлӗн вӗрентме пуҫӑнмалла мар-и? Ҫапла каларӗ Олег Николаев.
Шупашкар хула администрацийӗн вӗренӳ управленийӗ ача пахчисенче чӑваш чӗлхине вӗрентнине пӗлтерекен хыпар вырнаҫтарнӑ. Унта хыпарланӑ тӑрӑх, Шупашкарта улттӑмӗш ҫул ӗнтӗ «Культурное наследие Чувашии заботливо и бережно храним» (чӑв. Чӑваш Ен культура эткерлӗхне тӑрӑшса тата перекетлӗн упратпӑр) муниципалитет проектне пурнӑҫа кӗртеҫҫӗ. Ҫавна май республикӑри паллӑ ҫынсене, хулапа тӑван тӑрӑх аталанӑвне пысӑк тӳпе хывнисене, тӗл пулусене чӗнеҫҫӗ. Ачасене музейсене илсе каяҫҫӗ, пӗчӗкскерсем валли Чӑваш чӗлхи кунӗсем, фестивальсем, викторинӑсем ирттереҫҫӗ.
Хулари ача пахчисенче тӗрлӗ чӗлхене, ҫав шутра чӑвашла та, вӗрентекен лингвистика пӳлӗмӗсем ӗҫленине ӗнентереҫҫӗ. Шупашкарти 15 ача пахчи «Родной язык — язык матери» (чӑв. Тӑван челхе — анне чӗлхи) республика проекчӗ пурнӑҫланать-мӗн.
«Онлайн ача пахчи» проектпа килӗшӳллӗн педагогсем ачасемпе ашшӗ-амӑшӗ валли чӑваш чӗлхине вӗренмелли видеоуроксем ирттереҫҫӗ.
Раҫҫей Федерацийӗн ӑслӑлӑх тата аслӑ пӗлӳ министерстви тата Раҫҫей Федерацийӗн Ҫут ӗҫ министерстви пӗлтернӗ тӑрӑх, 2019/2020 вӗренӳ ҫулӗнче пирӗн республикӑри аслӑ пӗлӳ паракан 10 заведенире 34,4 пин студент вӗренет, професси пӗлӗвӗ паракан 31 организацире — 29,9 пин студент.
Университетсемпе институтсенче вӗренекен студентсенчен 52 проценчӗ — хӗрсем. Колледжсенче, техникумсенче тата училищӗсенче вӗренекенсенчен 55 проценчӗ — яшсем.
Аслӑ пӗлӳ илекенсенчен куҫӑн майпа студентсен 50 проценчӗ ӑс пухать, вӑтам професси пӗлӗвӗ паракан вӗренӳ заведенийӗсенче кун пек мелпе 90 проценчӗ вӗренет.
Республикӑри аслӑ шкулсенче 1,3 пин профессорпа преподаватель тӑрӑшать. Вӗсенчен 12 проценчӗ — наука докторӗ, 63 проценчӗ — наука кандидачӗ, 7 проценчӗ — профессор, 43 проценчӗ — доцент. Вӑтам професси пӗлӗвӗ парассипе 1,6 пин педагогика ӗҫченӗ тӑрӑшать.
И.Н.Ульянов ячӗллӗ ЧПУн 2-мӗш общежитийӗнче халӗ хӑтлӑ та таса, ҫутӑ та тирпейлӗ. Паян юсаса ҫӗнетнӗ общежитие савӑнӑҫлӑ лару-тӑрура уҫнӑ.
Вӑл 2019 ҫулхи кӗркуннерен реконструкцире пулнӑ. Ӑна кӑҫал ҫӗртме уйӑхӗнче туса пӗтермелле пулнӑ. Ӗҫе вара маларах вӗҫленӗ.
Реконструкци 158 миллион тенке кайса ларнӑ. 139,6 миллион тенки – федераци хыснинчен. 18,4 миллион тенки – ЧПУ хыснинчи мар нухрат.
Унччен общежити 5 хутлӑ пулнӑ, халӗ вара – 6. Реконструкиц вӑхӑтӗнче 1 хут ҫӳллӗрех тунӑ. Ҫавна май унти лапам 2 пин тӑваткал метр ытларах пулса тӑнӑ. Халӗ лифт та пур.
Перепланировка тунӑ май пурӑнмалли вырӑнсен шучӗ 1,5 хут ӳснӗ. Халӗ 163 пӳлӗм, унта 320 ҫын вырнаҫаять. Кашни пӳлӗмре тӗнче тетелне кӗме май пур. Пӳлӗмсем пысӑкланнӑ, кашни студент пуҫне – 7,5 тӑваткал метр.
Общежитире медицина факультетӗнче вӗренекен 320 студент пурӑнӗ. Вӗсенчен 80-шӗ – ют ҫӗршыврисем.
Чӑваш кӗнеке издательствинче ҫӗнӗ ҫул тӗлне 16 вӗренӳ кӗнеки хушма тиражпа пичетленнӗ. Пӗлтӗр Чӑваш Республикин Вӗренӳ институчӗ вӗрентӳ учрежденийӗсенче тӑван чӗлхе, литература тата культурипе историне вӗрентме вӗренӳ кӑларӑмӗсем ҫителӗклине тишкернӗ. Унта республикӑри 328 вӗренӳ учрежденийӗ хутшӑннӑ. Ҫак тишкерӳ кӗнекесем ҫитменнине кӑтартса пачӗ. Вӗренӳ кӗнекисен ҫӳлӗкӗ 800-тен пуҫласа 6600 экземпляр таран пуянланнӑ.
Тӑван (чӑваш) чӗлхипе тӗп пӗлӳ паракан вӗренӳ организацийӗсем валли А.А. Ермошкинӑпа Н.Н. Черновӑн 1-мӗш класс валли «Чӑваш азбуки», 5-мӗш классем валли Л.П. Сергеевӑн, Е.А. Андреевӑн, Г.Ф. Брусовӑн, ҫиччӗмӗшсем валли Ю.М. Виноградовӑпа Л.Г. Петровӑн «Чӑваш чӗлхи» вӗренӳ кӗнекисем кун ҫути курнӑ.
«Тӑван литература» кӑларӑм та тепӗр хут пичетленнӗ. 5-мӗш, 6-мӗш классем валли (авторӗ тата хатӗрлекенӗ ‒ Н.Г. Иванова), ҫиччӗмӗшсем валли (авторӗсем тата пухса хатӗрлекенӗсем ‒ Н.И. Степановӑпа П.Н. Метин) «пиҫсе тухнӑ».
Чӑваш кӗнеке издательствинче пӗлтернӗ тӑрӑх, вырӑсла вӗрентекен чылай шкулта Г.В. Абрамовӑн «Чӑваш чӗлхи» вӗренӳ кӗнекипе усӑ кураҫҫӗ, ӑна автор ансат чӗлхепе ҫырнӑ, уроксене темӑсем тӑрӑх пайланӑ.
Кӑрлач уйӑхӗн 22-мӗшӗнче Чӑваш Республикин вӗренӳ институчӗ Юрий Виноградов педагог, филологи наукисен кандидачӗ, доцент 75 ҫул тултарнине халалласа «Чӑваш чӗлхипе литературине вӗрентнин ӑслӑлӑх никӗсӗ» ӑслӑлӑхпа практика конференцийӗ ирттернӗ.
ZOOM хушӑм урлӑ йӗркеленӗ ӑслӑлӑх канашлӑвне Чӑваш, Тутар, Пушкӑрт республикисенчен, Чӗмпӗр, Самар облаҫӗсенчен наука ӗҫченӗсем, аслӑ тата ятарлӑ вӑтам пӗлӳ паракан преподавательсем, чӑваш чӗлхипе литератури вӗрентекенсем, вулавӑш ӗҫтешӗсем, тутар, пушкӑрт, ирҫе чӗлхи вӗрентекенсем, учительсен пӗлӗвне ӳстерекен институт преподавателӗсемпе методисчӗсем, студентсем хастар хутшӑннӑ.
Конференцие Чӑваш Республикин вӗренӱ институчӗн ректорӗ Юрий Исаев уҫнӑ, вӑл ӑслӑлӑхра тата вӗрентӳре Ю.М. Виноградовӑн тӳпи пӗлтерӗшлӗ пулнине пысӑк хак панӑ, Юрий Михайлович вӗрентекенсен вӗрентекенӗ пулнине палӑртнӑ.
Чӑваш Республикин вӗренӳ тата ҫамрӑксен политикин министерствин тӗп специалисчӗ Ирина Степанова, Чӑваш патшалӑх гуманитари ӑслӑлӑхӗсен институчӗн филологи енӗн ертсе пыракан ӑслӑлӑх ӗҫтешӗ Алевтина Долгова, Чӑваш наци конгресӗн вӗренӳ комитечӗн ертӳҫи Геронтий Никифоров ӑшшӑн саламланӑ.
Чӑваш кӗнеке кӑларӑшӗнчен пӗлтӗр 8-мӗш класӑн, паян 9-мӗш класӑн ҫӗнӗ кӗнекисене (тӗрӗссипе — улттӑмӗш ҫӗнетсе улӑштарнӑ кӑларӑма) илсе килчӗҫ. Савӑнмалла. Тӑрӑшса ӗҫленӗ, Евгений Майковпа Ольга Вишнева вӗрентекенсем пултарнине тунӑ. Тепӗр тӗлӗнтермӗш, ҫӗнӗ кӗнекешӗн 3 пин ытларах гонорар парса янӑ. Унчченхисемшӗн пачах ним тӳлеменни те пулнӑ-ҫке! Ҫавӑнпа укҫа пирки калаҫмӑпӑр, ахаллӗн мана хирӗҫ Родионов-Яковлев-Ендеров тата тахӑшӗн пӗрлӗхӗ каллех кӑшласа ларать. Ку ушкӑн хам чӗрӗ чухнех курнӑҫланса синкер сарать те, вилсе выртсан мӗнле сиксе ташлӗ-ши? Ирӗксӗрех пуҫа Даниил Эльмень шӑпи килет — пӗр ҫын пӑтратнипе кӗрӗс-мерӗс шав тӑваҫҫӗ те пултаруллӑ этемех таптаса хураҫҫӗ.
Кайма пуҫтарӑнсан шикленесси ҫук. Пурнӑҫа хакласа шутланӑ чухне капланнине каласа хӑварни вырӑнлӑрах. Хӑй пирки хӑлаҫланать, критикӑна юратмасть, йӑлтах хӑйшӗн тейӗҫ. Ку яланах ҫапла пулнӑ — Эльменсен вӑхӑтӗнче те. Тинкерӗр, ҫаплах ҫав. Тӑван сӑмахлӑх пирки каланӑ чухне манӑн хам ҫинчен сас тумасӑр пулмастех. Ан тив, лешсем кӗвӗҫсе, сӑхланса е урӑх тӗллевпе элеклеччӗр — эпӗ хамӑн ӗмӗре, чылай тӑпӑлтарчӗҫ пулсан та, литература вӗрентӗвӗнчен уйӑраймарӑм.
Паян, кӑрлач уйӑхӗн 23-мӗшӗнче, Чӑваш Ен Элтеперӗ Олег Николаев хӑйӗн пӗлтӗрхи ҫӗртме уйӑхӗн 20-мӗшӗнче кӑларнӑ хушӑвне улшӑну кӗртнӗ. Республикӑра «санитарипе эпидемиологи лару-тӑрӑвӗ лайӑхланнине кура» аслӑ пӗлӳ паракан вӗренӳ учрежденийӗсен ӗҫӗ-хӗлӗнче улшӑну пулӗ. Тӗрӗсрех каласан, студентсем инҫет ҫыхӑну мелӗпе вӗренме пӑрахӗҫ.
Аса илтерер: хӗрсемпе каччӑсем пӗлтӗрхи раштав уйӑхӗн 14-мӗшӗнченпе инҫет ҫыхӑну мелӗпе вӗреннӗччӗ. Ҫакна та палӑртар: нумаях пулмасть республикӑна кӑшӑлвирусран вакцина кӳрсе килнӗччӗ, ҫывӑх вӑхӑтра тата тепӗр парти илсе килӗҫ.
Редакцирен: Ку статьяна автор «ӑ», «ӗ», «ҫ», «ӳ» саспаллисемсӗр ярса пачӗ. Эпир вӗсене ҫеҫ юсаса тухрӑмӑр (хӑш-пӗр вырӑнта куҫа лекменни те пулма пултарать, тӳрех каҫару ыйтатпӑр). Стилистикине вара йӑлт авторӑнне хӑвартӑмӑр. Сӑмах май аса илтеретпӗр, ку — Тимӗр Акташӑн, пирӗн сайтра вырнаҫнисенчен, пӗрремӗш чӑвашла ҫырнӑ статья мар. Вӑл унччен те чӑвашла ҫырса парсаччӗ. Калаҫма та Тимӗр Акташ журналист чӑвашла йӗркеллех калаҫать. Пирӗнешкел, ачаранах чӑвашла ӳснисемпе танлаштарма ҫук-ха ӗнтӗ, анчах кунта чи пахи — вӑл чӑн та чӑвашла калаҫма тӑрӑшнинче, чӑваш чӗлхи мана кирлех мар тесе тӑманнинче (унашкал темиҫе ҫын пур: хӑйсем чӑвашлӑха тӗпчеҫҫӗ, чӑвашлӑхпа пурнӑҫне ҫыхӑнтарнӑ, анчах чӑвашла ниепле те вӗренесшӗн мар; Акташ вӗсен йышне, тем тесен те, кӗмест).
«...70 ҫул хушшинче хӑйӗн тӑван чӗлхине вӗренеймен Тимӗр Акташ», — ҫырать Юрий Яковлев «Ҫиелтинчен тарӑнӑша»... хӑйӗн статьяра Чӑваш халӑх сайтӗнче 2021-мӗш ҫулхи кӑрлач (январь) уйӑхӗн 3-мӗшӗнче.
Ку масӑллӑ информаци хатӗрӗнче каланӑ шухӑш — тӗрӗс мар!
Паян Чӑваш Ен Элтеперӗ Олег Николаев республикӑри пултаруллӑ ачасене ҫывхарса килекен Ҫӗнӗ ҫулпа саламланӑ, парнесемпе хавхалантарнӑ.
Ачасем Шупашкарти «Эткер» центрта пухӑннӑ. Йышра —республикӑри шкулсенчи вӗренекен чи маттур ачасенчен пӗрисем. Пирӗн республикӑри маттур ачасем «Пысӑк тӑхтав» Пӗтӗм Раҫҫейри конкурсра 3 грант ҫӗнсе илнӗ. Сахал та мар, нумай та мар. Пурӗ 1 миллион та 400 пин тенкӗлӗх.
Республикӑри тӗрлӗ шкулта вӗренекен пултаруллӑ, тӑрӑшуллӑ, талпӑнуллӑ арҫын ачасемпе хӗрачасене республика Элтеперӗ Олег Николаев, республикӑн вице-премьерӗ — вӗренӳ тата ҫамрӑксен политикин министрӗ Алла Салаева саламланӑ.
+27.3 °C