Эпир, паянхи аслӑ ӳсӗмри чӑвашсем, ача пахчине е шкула ҫӳреме пуҫличченех чӑвашла лайӑх калаҫма пӗлеттӗмӗр. Паян вара, ача пахчине е шкулӑн пӗрремӗш класне 1 сентябрьте вӗренме килнӗ ача-пӑча шакӑлтатса вырӑсла калаҫма пӗлнӗ вӑхӑтрах чӑвашла пӗр сӑмах та калама пултарайманнине хулара та, ялта та куратпӑр. Ҫакӑн пек ачапа эсӗ чӑвашла калаҫма пуҫласан, вӑл хулӗсемпе турткаланса илет, сан ҫине тӗлӗнсе, ҫумра тӑракан амӑшӗ ҫине ыйтуллӑн пӑхкалать, ним калама аптӑрать. Мӗнрен килет-ха ҫакӑ?
Каламасӑрах паллӑ. Мӗншӗн тесен, пирӗн ҫӗршыври епле халӑхӑн ачи-пӑчи те хулара та, ялта та ҫуралнӑ-ҫуралманах вырӑс чӗлхин тытамне- е, урӑхла каласан, вырӑс чӗлхин “ океанне“ кӗрсе ӳкет. Телевизор та, радио та, интернет та, ачисене юратакан ашшӗ-амӑшӗсем илсе панӑ сенсорлӑ телефонсемпе планшетсенчи, телевизорти мультфилмсемпе ача видеороликӗсем те, юрлакан-калаҫакан „ӑслӑ“ ача теттисемпе кӗнекисем те, тата ытти те- пурте вырӑсла ҫеҫ калаҫаҫҫӗ, юрлаҫҫӗ. Ҫакна пула ачан пуҫ ними, хӑлхи, ҫамрӑк психики вырӑс чӗлхине ҫеҫ хӑнӑхать, ӑна пӗчӗкренех губка пек сӑвӑрса илет.
Чӑваш Ваттисен Канашӗн «Халӑх Хуралӗн» сӑмахӗ
1994 ҫулта ноябрӗн 13-мӗшӗнче Чӑваш Республикин Патшалӑх Канашӗ «Чӑваш орфографийӗпе пунктуацийӗн тӳрлетсе тунӑ правилисене вӑя кӗртесси ҫинчен» 88-мӗш номерлӗ Постановлени кӑларнӑ. Икӗ ҫул маларах 1992 ҫулхи мартӑн 11-мӗшӗнче Аслӑ Совечӗн Президиумӗ Чӑваш Республикин тӗпчев институчӗ 1990 ҫулта туса хатӗрленӗ ҫӗнӗ правилӑсене вӑя кӗртесси ҫинчен сӗнӳ йышӑннӑ. Ӑна заседани вӗҫленес умӗн вуннӑмӗш ыйтура кун-йӗркин «вак тӗвексен» («Разное») пунктӗнче тишкермесӗр, вуламасӑр васкавлӑн вырӑсла калаҫса йышӑннӑ.
Ҫук ыйту кун йӗркинче пулман, ӑна пӑхса тухма та хатӗрленмен. Стенографие тишкерсен сасӑласа йышӑнма сӗнекен А.П. Хусанкай ҫӗнӗ правилӑсемпе, унӑн тӗллевӗсемпе те пулин пухӑннисене паллаштарман, ӑна тума майӗ те пулман: темиҫе депутат чӑвашла калаҫма пӗлмен. Чӑвашла пӗлекен тутар Киям Мифтахутдинов ыйтӑвӗ ҫине «В чём причина изменений?» тенине Атнер Хусанкай ӑнлантарайман. Аслӑ Совечӗн Председателӗ Э. Кубарев та иккӗленсе ыйтнӑ: «Наше право это?
Чӑваш кӗнеке издательствинче чӑваш литературине вӗрентме ҫӗнӗ вӗренӳ пособийӗсем пичетленсе тухнӑ.
«Литература вулавӗ» кӗнекене 1-мӗш классем валли хатӗрленӗ. Ҫӗнӗ кӑларӑм авторӗсем — В.И. Игнатьева, Н.Н. Чернова тата Л.В. Николаева.
«Чӑваш литератури» кӑларӑма 5-мӗш классем валли хатӗрленӗ. Вӑл 7 темӑран тӑрать. Кӗнеке авторӗсем — А.А. Ядрицова, И.В. Ядранская, М.Г. Михуткина, Р.А. Мазикова, редакторӗ – Н.В. Вечеркина.
6-мӗш классем валли пичетлесе кӑларнӑ «Чӑваш литератури» вӗренӳ пособийӗн авторӗсем — А.А. Ядрицова, И.В. Ядранская, М.Г. Михуткина, Р.А. Мазикова.
7-мӗш классем валли хатӗрленӗ «Чӑваш литератури» кӗнекене «Тӗрлӗ халӑх литератури чӑвашла янӑрать» пай та кӗнӗ.
10-мӗш классем валли хатӗрленӗ «Тӑван литература» кӑларӑма А.Ф. Мышкина пухса хатӗрленӗ, редакторӗсем – В.Н. Алексеев, А.Г. Майорова.
Чӳк уйӑхӗн 19-мӗшӗнче «Тӑван чӗлхесемпе литературӑсене тӗпчессипе вӗрентессин ҫивӗч ыйтӑвӗсем» ятпа тӗнче шайӗнчи ӑслӑлӑхпа практика конференцийӗ иртнӗ. Унта Чӑваш патшалӑх гуманитари ӑслӑлӑхӗсен институчӗн ӗҫченӗсем те хутшӑннӑ.
ЧПГӐИре пӗлтернӗ тӑрӑх, «Хальхи чӗлхе пӗлӗвӗпе литературоведенин ҫивӗч ыйтӑвӗсем» секцире Алевтина Долгова, Эдуард Лебедев, Ирина Кириллова тата Александр Кузнецов (Надежда Кузнецовӑпа пӗрле) онлайн майпа тухса калаҫнӑ.
Конференци ӗҫӗ пӗрлехи ларуран тата ултӑ секцирен тӑнӑ.
Виталий Петрович Станьял ӑсчах Комсомольски районӗнчи Ҫӗнӗ Мӑрат вӑтам шкулӗн ачисемпе 2021 ҫулхи юпан 22-мӗшӗнче интернетпа калаҫнӑ. Ҫыхӑнӑва Шупашкарти коопераци институчӗн доценчӗ Эрбина Никитина тата шкул енчен Валентина Филиппова учительница йӗркеленӗ. Калаҫу йӗрне пичетлетпӗр.
Паллашӑпӑр, яш тусӑмсем, Кӗтне хӗрӗ-каччи! Вӑй патӑр! Сирӗн «Вунҫич ҫулхи яш ӗмӗрӗ ҫитсе тӑчӗ пулмалла», манӑн вара, 82 ҫулхи чӑлах картӑн, «Аван-и, паллӑ мар ҫамрӑк ӑру» («Здравствуй, племя, младое, незнакомое») теесси кӑна юлчӗ-тӑр.
Мӑрат-Тукай енче пулса курман эпӗ. Урмаелӗнче тутар ачисене вӗрентнӗ чухне утсӑр урапапа Шурута мордва пресветителӗн Макар Евсевьев ялне кайнӑччӗ, хаҫатра ӗҫленӗ вӑхӑтра ҫаврӑнса курнӑ. Чӑваш таврапӗлӳҫисен пӗрлӗхне йӗркелесен Каҫал енчи пайтах ҫынпа, районти музейпа паллашма тиврӗ. Герман Ксенофонтов, Владимир Григорьев, Алексей Краснов, Петр Таллеров краеведсемпе нумайччен тачӑ ӗҫлемелле пулчӗ.
Ҫӗнӗ Мӑрат авалах Сӗве, Чӗмпӗр, унтан Тутарти Пӑва, хамӑрӑн Ҫӗрпӳ уесӗсене кӗнӗ, кайран Патӑрьел, Йӗпреҫ районӗсенче пулнӑ.
И.Н. Ульянов ячӗллӗ Чӑваш патшалӑх университетӗнче ҫак эрнере ҫӗнӗ проект ӗҫлесе кайнӑ. Кун пирки аслӑ шкулӑн преподавателӗ Елен Нарпи Фейсбукри хӑйӗн страницинче пӗлтернӗ.
«Чӑматанри чӑваш чӗлхи» проект Раҫҫей Федерацийӗн халӑхсен тӑван чӗлхисене упрас тата вӗрентес енӗпе ӗҫлекен фондӑн грантне тивӗҫнӗ. Ӑна пурнӑҫа кӗртессишӗн яваплисем — И.Н. Ульянов ячӗллӗ ЧПУри чӑваш филологи уйрӑмӗнче вӗренекенсемпе преподавательсем. Проект ертӳҫи — А.М. Иванова.
Халӗ преподавательсемпе студентсем интерактивлӑ уроксемпе шкулсене тата ытти вырӑна тухса ҫӳреҫҫӗ. Ӗнер, чӳк уйӑхӗн 18-мӗшӗнче, ЧПУн медицина факультетӗнче педиатри уйрӑмӗнче вӗренекенсемпе урок ирттернӗ.
Куславкка районӗнчи Тӗрлемесри шкул кӑҫал 160 ҫулхине уявлӗ. Ӗнер вара ӑна юсаса ҫӗнетнӗ хыҫҫӑн савӑнӑҫлӑ лару-тӑрура уҫнӑ. Ҫавна май ятарлӑ линейка иртнӗ.
Ачасемпе вӗсен ашшӗ-амӑшне Куславкка районӗн администрацийӗн пуҫлӑхӗ Фирдавиль Искандаров тата райадминистрацин вӗренӳ тата ҫамрӑксен политикин управленийӗнпуҫлӑхӗ Ираида Ларионова саламланӑ.
Юсаса ҫӗнетнӗ шкула ачасем тӗлӗнсе те хавхаланса кӗнӗ. Пӗр енчен хӑтлӑ та ҫутӑ, тепӗр енчен ӑшӑ та типтерлӗ.
Вырӑнтисем Чӑваш Ен Правительствине ырласа та нумай ӑшӑ сӑмах каланӑ.
РФ Вӗрентӳ министерстви чӳк уйӑхӗн 8-мӗшӗнчен аслӑ шкулсенче дистанци мелӗпе ӗҫлеме ирӗк пани пирки пӗлтернӗччӗ. Аттестаци те онлайн мелпе иртме пултарать.
Чӑваш Енре ҫитес эрнерен аслӑ шкулсем дистанци мелӗпе вӗренӗҫ. Тепӗр тесен, вӗсем халӗ те, канмалли кунсенче, ҫак мелпех ӑс пухаҫҫӗ. Хальлӗхе кун пирки И.Н.Ульянов ячӗллӗ ЧПУ, Чӑваш патшалӑх аграри университечӗ, Коопераци институчӗ пӗлтернӗ. Ку хӑҫанччен тӑсӑлассине хыпарламан-ха.
Аса илтерер: кӑшӑлвирус сарӑлнине пула республикӑра чӳк уйӑхӗн 8-мӗшӗччен канмалли кунсем шутланаҫҫӗ. Халӗ суту-илӳ центрӗсем, пасарсем, апат-ҫимӗҫ сутман лавккасем, парикмахерскисемпе илем салонӗсем ӗҫлемеҫҫӗ.
Чӑваш наци музейӗ Чӑваш Енри Тӗрӗн наци шкулне вӗренме йышӑнать. Ку хыпара культура учрежденийӗ Чӑваш Ен Культура министерствин сайтӗнче пӗлтернӗ. Шкулти пӗрремӗш заняти чӳк уйӑхӗн 13-мӗшӗнче иртӗ.
Вӗренекенсене чӑваш тӗррин историйӗпе паллаштарӗҫ, ҫӗвӗ техникине хӑнӑхтарӗҫ, тӗсе тӗрӗс суйласа илме вӗрентӗҫ.
Чӑваш Ен культура министрӗ Светлана Каликова пӗлтернӗ тӑрӑх, пӗлтӗр республика Элтеперӗ Олег Николаев Тӗрӗн наци шкулне йӗркелеме хушнӑ. «Эпир ҫавна пурнӑҫларӑмӑр. Музей чылай вӑхӑтлӑха программа хатӗрлерӗ», — тенӗ министр.
Шкулти курс виҫӗ уйӑха тӑсӑлӗ. Занятисене Чӑваш тӗррин музейӗнче шӑматкунсерен ирттерӗҫ. Тӗрлеме Любовь Вазюкова ӑста хӑнӑхтарӗ. Курс хакӗ — 3300 тенкӗ. Ҫав хака ӗҫре кирлӗ материалсемпе инструментсем те кӗреҫҫӗ.
Паян «Контактра» халӑх ушкӑнӗнчи пабликсенче Шупашкар районӗнчи Тутаркассинчи шкул директорне ӗҫрен хӑтарни ҫинчен калакан хыпарсем пичетленнӗ. «Ҫыхӑнура» форум «ӑнӑҫлӑ» вӗрентӳ хыҫҫӑнхи шӑв-шав хыҫҫӑн директора ӗҫрен кӑларса яман-ши тесе пуҫ ватать.
Нумаях пулмасть шкулта тренировка иртнӗ. Ун вӑхӑтӗнче ҫулланнӑ хӗрарӑм-вахтёр шкула «пырса кӗнӗ» хӗҫпӑшаллӑ ҫынна пусса ӳкернине шкул сайтӗнче тата соцсетьсенче каласа кӑтартнӑ, кайран вӑл хыпарсене хуратнӑ. Анчах информаци шырав ҫӑлкуҫӗсен кэшӗнче упранса юлнӑ.
Маларах эпир асӑннӑ форумра пӗлтернӗ тӑрӑх, Тутаркассинчи шкул директорне ӗҫрен кӑларса яни пирки хыпара уҫӑмлатма май килмен, мӗншӗн тесен вӗренӳ учрежденийӗнче каникул пырать. Телефона вахтер ҫеҫ тытнӑ.
Шупашкар районӗнчи вӗренӳ управленийӗнче «Ҫыхӑнура» форума йышӑнӑва ҫырӑнма е ыйту хуравне 30 кун кӗтме сӗннӗ. Республикӑн Вӗренӳ тата ҫамрӑксен политикин министерствинче каярах хуравлама шантарнӑ-мӗн те телефона тек тытман.
+7.3 °C