Кунашкал ыйту лартсан эсир, ахӑртнех, Чилин ҫурҫӗр енче вырнаҫнӑ Атакама пушхирӗ ҫинчен шухӑшланӑ пулӑттӑр. Ма тесен час-часах ӑна тӗнчери чи типӗ пушхир тесе палӑртаҫҫӗ. Ӑсчахсем ҫирӗплетнӗ тӑрӑх, кунта пӗр тумлам шыв та ӳкмен тапхӑр 400 ҫул тӑсӑлнӑ, 1570 ҫултан пуҫласа 1971 ҫулччен. Атакама пушхирӗ, тен, чи типӗ пушхир те пулӗ, анчах Ҫӗр чӑмӑрне илес пулсан вӑл чи типӗ вырӑн мар.
Планетӑн чи типӗ вырӑнӗ Антарктидӑра, Виктори Ҫӗрӗ районӗнче, ӑна Мак-Мердо айлӑмӗ ят панӑ. Ку лаптӑк 4 800 ҫм² йышӑнать, унта юр ҫук. Улттӑмӗш континентӑн пӗтӗмӗшле лаптӑкне илсен унӑн калӑпӑшӗ 0,03% пулать.
Мак-Мердо айлӑмне ҫӳллӗ тусем хупӑрласа илнӗ, вӗсене пула ку вырӑна Тухӑҫ-Антарктика пӑрлӑхӗ сарӑлаймасть. Антарктика енчен вӗрекен типӗ ҫилсен хӑвӑртлӑхӗ 320 км/сех таран ҫитет, вӗсене пула тусем ҫинчи юр вӗҫсе каять, сывлӑш юхӑмӗсем аяларах аннӑҫемӗн температура хӑпарма пуҫлать те пӗтӗм нӳрӗк пӑсланса пӗтет. Юрпа ҫумӑр ҫӗр лаптӑкӗ ҫине ӳкме ӗлкӗреймест, вӗсем самантрах пӑсланса пӗтеҫҫӗ.
Юлашки эрнере республикӑра юр хулӑнӑшӗ 8 сантиметр чакнӑ. Халӗ вӑл 30 сантиметрпа танлашать. Ытларах Пӑрачкав районӗнче ирӗлнӗ.
Паян ҫумӑрлӑ ҫанталӑк, каҫ енне юр ҫума тытӑнӗ. Канмалли кунсенче вара уяртӗ: хӗвеллӗ, кӑшт сивӗрех ҫанталӑк тӑрӗ, каҫхине шӑнткалӗ. Шӑматкун ҫӗрле 8 градус сивӗ пулӗ.
Тепӗр эрнере ӑшӑ таврӑнӗ. Эрнекун ҫумӑр ҫӑвӗ, канмалли кунсенче вара юр та ӳккелеме пуҫлӗ. Пушӑн 26-29-мӗшӗсенче каллех самай сивӗтме пултарать.
Ку эрнере республикӑра уяр, ӑшӑ кунсем тӑрӗҫ, мӗншӗн тесен пирӗн пата антициклон ҫитнӗ. Ҫапах вӑйлӑ ҫил лӑпланмӗ-ха.
Кӗҫнерникун тата эрнекун сывлӑш температури кӑнтӑрла 7-12 градус таран ӑшӑнӗ. Ҫӗрле те терометр 0 градусран ытларах кӑтартӗ.
Канмалли кунсенче кӑштах сивӗтӗ. Ун чухне сивӗрех, уяр кунсем тӑрӗҫ. Ҫӗрле ҫулсе шуҫлакланӗҫ.
Паян республикӑра ачар-писер ҫанталӑк хуҫаланать. Ҫӗрӗпе ҫумӑр ҫунӑ, халӗ вара юр вӗҫтерет. Хӑҫан уяр кунсем савӑнтарма пуҫлӗҫ?
Синоптиксем пӗлтернӗ тӑрӑх, ыран ҫанталӑк йӗркеленет, анчах вырсарникун каллех ҫил вӑйланать, ҫумӑр ҫӑвать: 3-8 градус ӑшӑ пулӗ. Вырсарникун ҫӗрле вӑйлах юр ҫӑвӗ. Тунтикун кӑнтӑрла 0 градус кӑна пулӗ.
Ытларикунран уяртӗ, 7-12 градус таранах ӑшӑтӗ. Эрнер иккӗмӗш ҫурринче ҫӗрле те 0 градусран ӑшӑрах пулӗ.
Хальлӗхе ҫуркунне ҫитни пирки калама иртерех. Матанлӑха пӗлтернӗ тӑрӑх, виҫҫӗмӗш декадӑра юр ҫӑвӗ, сивӗ ҫанталӑк та пулӗ.
ЧР Ҫутҫанталӑк министерстви пӗлтернӗ тӑрӑх, кӑҫал республикӑра 781,4 гектар вӑрмана йӗркене кӗртесшӗн. Ҫав шутра искусственнӑй майпа йӗркене кӗртмелли лаптӑк – 195 гектар.
100,3 гектар ҫинче вӑрман лартасшӑн. Вӑрмансенче юр куписем тума пуҫланӑ ӗнтӗ. Ку ӳсен-тӑрана кӑларнӑ, упранӑ, транспортировка тунӑ чухне консерваци условийӗсемпе тивӗҫтерме май парать.
Гидрометцентр пуш уйӑхӗн 9-мӗшӗнче ҫанталӑкӑн "сарӑ тӗслӗ" шайӗ пулассине пӗлтерет.
Синоптиксем палӑртнӑ тӑрӑх, ыран ҫил кӑнтӑр-хӗвеланӑҫ енчен ҫеккунтра 15-18 метр хӑвӑртлӑхпа вӗрӗ. Хӑш-пӗр вырӑнта ҫил-тӑман вӗҫтерӗ, 500 метр аякри кӑна курӑнӗ.
Кӑнтӑрла 5 градус таран ӑшӑ пулӗ, ҫӗрле - 5 градус таран сивӗ.
Ку эрнере улшӑнса тӑракан ҫанталӑк пулӗ. Ҫӗрле тата ирхине юр ҫӑвӗ, кӑнтӑрла вара ӑшӑтса ярса хӗвел пахӗ. Сывлӑш температури 2-3 градус сивӗ тӑрӗ.
Эрнен иккӗмӗш ҫурринче ҫил вӑйланӗ, юр ҫӑвӗ. Эрнекун юр вырӑнне ҫумӑр ҫӑвӗ: термометр 0 градусран ытларах, ӑшӑрах, кӑтартӗ.
Шӑматкун хӗвеллӗ, кӑштах сивӗрех ҫанталӑк тӑрӗ. Вырсарникун вара каллех юр ҫума пуҫлӗ, ҫил-тӑман вӗҫтерме пултарӗ.
Синоптиксем пӗлтернӗ тӑрӑх, уйӑхӑн иккӗмӗш ҫурринче уяр та ӑшӑ кунсем ытларах пулӗҫ. Ҫуркунне ир килес шанчӑк та пур.
Хӑҫан ӑшӑтать? Синоптиксем мӗн калаҫҫӗ? Хальлӗхе ҫӗрлесерен самай сивӗ, кӑнтӑрла вара кӑшт ӑшӑтать.
Ыран 2 градус сивӗрен пуҫласа 3 градус таран ӑшӑ пулӗ. Вырсарникун та ҫаплах пулӗ, анчах ҫил вӑйланӗ. Пӗр талӑкра 5-7 сантиметр хулӑнӑш юр ҫума пултарать.
Тунтикун ытлах юр ҫумӗ, кӑштах сивӗтӗ. Вӑйлӑрах ҫиле пула та сивӗ пек туйӑнӗ. Пушӑн 7-8-мӗшӗсенче те сивӗрех пулӗ, юр ҫумӗ.
Эрнен иккӗмӗш ҫурринче ҫил вӑйланӗ, пушӑн 9-мӗшӗнче кӑна юр ҫӑвӗ. Кӑнтӑрласерен ӑшӑтӗ, ҫӗрлесерен вара сивӗрех пулӗ.
Малтанлӑха пӗлтернӗ тӑрӑх, уйӑх варринче кӑна ӑшӑтӗ. Пушӑн 15-мӗшӗнче 10 градус таран ӑшӑтма пултарать.
Пуш уйӑхӗ пире ӑшӑ ҫанталӑкпа савӑнтарӗ-и? Синоптиксем пӗлтернӗ тӑрӑх, чылай чухне атмосфера пусӑмӗ пӗчӗк пулӗ, ҫил ҫурҫӗртен вӗрӗ.
Ҫак кунсенче каҫхине сывлӑш температури 15-17 градусчен сивӗнӗ. Уйӑхӑн пӗрремӗш ҫурринче сивӗ ҫанталӑк тӑрӗ. Иккӗмӗш ҫурри нормӑпа килӗшӳллӗн пулӗ. Ҫапах юр та, ҫумӑр та ҫукалӗ. Иккӗмӗш ҫурринче юр е ҫумӑр нумай ҫавӗ. Кӑнтӑрла терометр 5-10 градус ӑшӑ кӑтартӗ.
Синоптиксем палӑртнӑ тӑрӑх, ҫуркунне ир килмӗ. Пуш уйӑхӗн вӗҫӗнче е ака пуҫламӑшӗнче тин ҫуркунне хуҫаланма пуҫлӗ.
Чӑваш Енре экологие халӑх инспекторӗсем тӗрӗслесе тӑрӗҫ.
Республикӑн Ҫутҫанталӑк ресурсӗсен тата экологи министерстви тавралӑха сыхлас ӗҫе хастар ҫынсене те явӑҫтарма йышӑннӑ.
«Ҫакӑ пире вырӑнти ҫынсенчен вӑрманти пушарсем, саккуна пӑсса йывӑҫ касакансем, пулӑ тытакансем, шыв-шура варалакансем, тискер чӗрчунсемпе кайӑк-кӗшӗк вилни ҫинчен васкавлӑн пӗлсе тӑма май парӗ», — тенӗ министр тивӗҫне пурнӑҫласа пыракан Елена Дымза.
Общество инспекторӗ пулма 40 ҫын кӑмӑл тунӑ, паянхи ларура вӗсенчен 24-шне суйласа илнӗ.
2022 ҫулта пирӗн республикӑра 166 халӑх инспекторӗ пулнӑ.
+16.3 °C