2012 ҫулхи уявра / Т. Акташ тунӑ сӑн

Кун пирки тунтикун Чӑваш Ен радиовӗпе культура министрӗ Вадим Ефимов пӗлтернӗ.

Тимӗр Акташ журналист пире ярса панӑ ҫырура ҫак пулӑма чӑвашсен уявӗн шайӗ ӳснипе ҫыхӑнтарать — «тинех тӳре-шара официалӑ мар чӑваш уявӗн пӗлтерӗшне туйса илнӗ» тесе хыпарлать. Республика Кунне уявлас ыйтусене пӑхса тухнӑ май — вӑл шута Акатуй та кӗнӗ — пӗлтӗр халӑх Мускав проспекчӗ тӑрӑх пухӑнса утнине Вадим Ефимов хӑварма шантарнӑ.

Журналист ҫӑвӑн пекех ыйтусем те лартать — уява Хӗрлӗ тӳремре ирттерни чыслӑ-ха та ӗнтӗ, анчах унта юланутҫӑсен ӑмӑртӑвне епле йӗркелӗҫ-ши? Вырӑнӗ хӗсӗк пулмӗ-ши? Кӳлмек хӗрринче ҫавӑн пекех пур халӑха вырнаҫтарма ун шучӗпе йывӑртарах. Ҫавах та Тимӗр Акташ шухӑшӗпе вӑхӑт пур — уяв йӗркелӳҫисем мӗн те пулин шутласа кӑлараҫҫех.

Аса илтеретпӗр, пӗлтӗр Акатуй Оперӑпа балет театрӗ хыҫӗнчи юрӑ ӗшнинче иртнӗччӗ. Унта анма тата хӑпарма ҫӑмӑлах пулманни хӑш-пӗр ҫынсен кӑмӑлне кайман. Хӗвелтен пытанмалли вырӑн ҫукки те килӗшмен. Уйрӑмах, паллах, юрӑ ӗшнинче лаптӑк пӗчӗкки уява пӑснӑ.

Иртнӗ юнкун, юпан 23-мӗшӗнче, Чӑваш Ен Элтеперӗ Хушу алӑ пуснӑ — 2014 ҫулхи Республика Кунне Шупашкарта тата Комсомольски районӗнче ирттермелли пирки ҫирӗплетнӗ.

Ҫӗнтерӳҫӗ района ятарлӑ ӑмӑрту ирттерсе палӑртнӑ иккен. Михаил Игнатьев хӑйӗн сӑмахӗнче Каҫалсем чи лайӑх хӑтлав кӑтартнине пӗлтернӗ. «Вӗсем чи лайӑх хӑтлав кӑна тӑвайраҫҫӗ тесе ан шутлӑр, ӗҫре те вӗсем яланах хастар!» — тенӗ вӑл.

Хушупа килӗшӳллӗн район Чӑваш Ен Элтеперӗн грантне илмелле — вӑл укҫана инфраструктурӑна аталантарма ямалла. Тепӗр май каласан, ялсемпе урамсене капӑрлатма тата илемлетме.

Ҫитес Республика Кунӗнчи мероприятисен планӗ хальлӗхе хатӗр мар-ха, ӑна тума Министрсен Кабинетне хушнӑ. Чӑваш Ен Элтеперӗ плана «Акатуя» уявлассине, ҫавӑн пекех культура тата спорт мероприятисене кӗртмеллех тенӗ.

Ӑренпур Акатуйӗ. Архиври сӑн

Ҫак вырсарникун Ӑренпур хулинче облаҫри чӑвашсен уявӗ — Акатуй — иртет. Унта пыракансене 11 сехетре «Наци ялӗ» культура комплексӗнче шута илме пуҫлӗҫ.

Программӑна Чӑваш Енри паллӑ ҫынсемпе тӗл пулассине те кӗртнӗ. Ӑренпур чӑвашӗсем патне Чӑвашран харӑсах икӗ поэт — Раиса Сарпи тата Валери Туркай — кайма палӑртнӑ. Уявӑн хаклӑ хӑнисен шутӗчне ҫавӑн пекех Вячеслав Христофоров халӑх артисчӗ. Тата, чылай уяври пекех, курав та йӗркелӗҫ. Унта ал ӑстисен ӗҫӗсем вырӑн тупӗҫ. Хӑйсен вӑйне виҫес текенсем спорт ӑмӑртӗсене хутшӑнма пултарӗҫ. Ҫурҫӗр ҫитес умӗн вара хӑнасемпе уява йӗркелекенсем «Чапай» ресторанта каҫхи апата пуҫтарӑнӗҫ.

Ҫӗртмен 22-24-мӗшсенче Шупашкарта тӗрлӗ мероприятисем иртӗҫ. Вӗсен шутӗнче Ҫимӗк (шӑматкунпа вырсарникун), Республика кунӗ тата шкул вӗренсе тухакансен кӑларӑм каҫӗсем. Унсӑр пуҫне тата республика районӗсенче «Акатуй» тата «Сабантуй» уявӗсем иртӗҫ. Ҫӗртмен 22-мӗшӗнче Ҫимӗк кунне 294 ял таврашӗсенче, 73 чиркӳре тата 395 ҫӑва-масарсенче ирттерме планланӑ.

Асӑннӑ кунсенче пӗтӗмпе 390 полици ӗҫченӗсем хӑрушсӑрлӑха тытса пырӗҫ. Ҫимӗк кунне 359 ял таврашӗнче, 134 чиркӳре тата 281 ҫӑва-масарсенче тӗрлӗрен мероприятисем иртӗҫ. Вӑл кунхине саккун йӗркине 352 ОВД ӗҫченӗсем, Республика кунӗнче вара Шупашкарта — 600 полици ӗҫченӗсем тытса пырӗҫ. Тӑвай районӗнче (кӑҫал Республика кунӗ унта та иртет) — 85 полици ӗҫченӗсем.

Унсӑр пуҫне тата ҫӗртмен 20-26-мӗшӗнче шкултан вӗренсе тухакансен кӑларӑм каҫӗсем кунне ятарлӑ потрульсем сыхлӗҫ, 381 полици ӗҫченӗ йӗркене тытса пырӗ.

Пиллӗк кун хушши, ҫӗртмен 21-25-мӗшсенче Шупашкарта тӗрлӗ хула лаптӑкӗсенче урапсен (машинсен) ҫӳревне чакарма палӑртнӑ. Ҫимӗк кунӗсенче (шӑматкунпа вырсарникун) тата Республика кунӗнче ҫул-йӗр хӑрушсӑрлӑхне сыхлас тӗлӗшпе тӗрлӗ урамсенче автобуссене ҫеҫ ҫул уҫӗҫ: ҫӗртмен 22–23-мӗшӗсенче Б.Хмельницкийпе Фучик урамӗсен ҫул тӑваткалӗнчен пуҫласа Карачура ҫӑви еннелле; ҫӗртмен 23-мӗшӗнчӗнче Ленин проспектӗнче («Раҫҫей ҫӑлкуҫӗсем» утса тухнӑ май); ҫертмен 24-мӗшӗнче «Акатуй» ҫулӗ валли Мускав проспектӗнче тата ытти те.

Республика кунӗнче хула маршручӗсенче обществӑлла транспортсен шутне ӳстерме палӑртнӑ, уяв кунне вӗсем хӑйсен расписанири вӑхӑта та тӑсӗҫ, ҫынсене ҫӗрлеччен турттарма пултарӗҫ.

Иртнӗ канмалли кун Эстонири Валга хулинче, вӑл Латви чиккинче вырнаҫнӑ, пӗр-пӗринпе туслӑ Валга тата Латвири Валка хулисем тӑванлӑх кунне ирттернӗ. Уява Эстонири Нарва хулинчи «Нарспи» чӑвашсен наципе культура обществи те пырса ҫитнӗ. Тӗрӗссипе, йӗркелӳҫӗсем унта ытти наци коллективӗсене те йыхравланӑ.

Халӑх епле йышӑнӗ тесе чӑвашсем малтан хумханнӑ та-мӗн. Наци тумӗ тӑхӑннӑскерсем хула витӗр ташласа та юрласа иртнӗ. Куракансем вӗсене тӑвӑллӑн алӑ ҫупса йышӑннӑ. Каялла хускалас умӗн тата пыма йыхравланӑ. Валга хулин пуҫлӑхӗ Калев Хярк чӑвашсене Хисеп хучӗпе чысланӑ.

...Тӑван хулана таврӑнсан «Нарспи» унти хула кунне хутшӑннӑ. Унта вӗсем тӑван халӑхӑмӑрӑн юрри-ташшипе савӑнтарнӑ, ӗҫми-ҫимипе сӑйланӑ, Чӑваш Ен тата унӑн йӑли-йӗрки пирки каласа кӑтартнӑ.

Халӗ Нарва хули чӑвашсен Акатуйне ирттерме хатӗрленет. Вӑл ҫитес уйӑхра пухӑнӗ.

Чӑвашӑн авалхи йӑли-йӗркисене сума суса ҫулсерен пирӗн республикӑра ҫынсем ҫурхи аки-сухи ӗҫӗсем вӗҫленине палӑртакан уява — Акатуя — пуҫтарӑнаҫҫӗ.

Паян, ҫӗртмен 15-мӗшӗнче, Етӗрне районӗн ҫыннисем те Пионерсен хирне пухӑнса уява чаплӑн ирттерчӗҫ.

Етӗрнери алӗҫ ӑстисем 10 сехетренпех хӑйсен пултарулӑхӗпе паллаштарма лавккасем уҫса куравсем ирттернӗ, суту-илӳ ӗҫне тытса пынӑ. Ял тӑрӑхӗсем хӑйсен ӗҫӗ-хӗлне ятарлӑ картишсенче сӑнласа кӑтартасси йӗркене кӗчӗ ӗнтӗ — Етӗрне районӗн уявӗ те вӗсемсӗр иртмерӗ. Ял хуҫалӑх ӗҫӗнче хӑйсене чи хастаррӑн кӑтартнисене ятарлӑ хутсемпе тата парнесемпе чыслани пирки те калас пулать.

Акатуя пухӑннӑ ҫынсем валли юрӑҫсем ятарлӑ концерт хатӗрленӗ пулнӑ. Вӑл вӗсен кӑмӑлне самаях ҫӗклерӗ, уйрӑмах ача-пӑчасен пултарулӑхӗ.

Уяв ӑнӑҫлӑ иртнӗ. Ватти-вӗтти те Акатуйра тивӗҫлипех канма, савӑнпа, уява килленме пултарнӑ.

Сӑнсем (20)

Ҫӗртмен 8-мӗшӗнче Акатуй Канаш районӗнче ҫеҫ мар, Хӗрлӗ Чутай тӑрӑхӗнче те иртрӗ. Кунта та ӑна уявлама илемлӗ вырӑн шыраса тупнӑ — ака-суха ӗҫӗсене вӗҫленӗ ятпа ирттерекен уява «Чавал» уҫланкӑна пуҫтарӑнчӗҫ.

Хӑнасене чӑваш йӑлипе ҫӑкӑр-тӑварпа, чӑваш сӑрипе кӗтсе илчӗҫ. Кашни ял тӑрӑхӗ уява хатӗрленсе курав йӗркеленӗ, тӗрӗ ӑстисем, ал ӑстисем куракансене хӑйсен ӗҫӗсемпе хаваспах паллаштарчӗҫ. Уявра ҫурхи ӗҫсен паттӑрӑсене, ытти отрасльсенче курӑмлӑ тӑрӑшакансене чысларӗҫ. Юрра-ташша ӑста ҫынсен пултарулӑхӗ уява савӑнӑҫ парнелерӗ.

Сӑнсем (225)

Ыран, ҫӗртмен 8-мӗшӗнче, Асхвари «Урожай» стадионра Канаш районӗн Акатуйӗ иртӗ. Уяв ирхринех, 10 сехетре пуҫланӗ те каҫхине вӗҫленӗ. Яланхи пекех сире спорт ӑмӑртӑвӗсем, культура программи кӗтӗ. Халь кӑна илтрӗр пулсан сире пурне те ҫак уява йыхравлатпӑр!

Мӗнле кӑна ӑмӑрту пулмӗ-ши... Ирхине (Акатуй пуҫлас умӗн пуль-ха) шкул ҫулне ҫитмен ачасем 60 метр чупӗҫ. Каярах вӗсем ҫӗр метр велосипедпа ярӑнса тупӑшӗҫ. Ӑмӑрту хатӗрӗ — велосипечӗ — хӑйсен пулмалла имӗш.

10 сехетре, Акатуя уҫнӑ вӑхӑтра мини-футбол ӑмӑртӑвӗ пуҫланӗ. Районти ял тӑрӑхӗсен, предприятисемпе организацисен ушкӑнӗсем ӗнерех, ҫӗртмен 6-мӗшӗнчех тупӑшнӑ, уяв вӑхӑтӗнче вара ҫак ӑмӑрту ҫӗнтерӳҫине палӑртмалла иккен.

Канаш районӗн Акатуйӗнче ытти енлӗ ӑмӑртусем те сахал мар: кашта ҫинче туртӑнасси; дартс пересси; кире пуканӗ йӑтасси; ал вӑйне виҫесси; волейболла вылясси; пӗрене ҫинче кӗрешесси; кӗрешӳ; вӗрен туртасси; тата ыт. те. Юланутҫӑсен ӑмӑртӑвӗ пирки те манмалла мар.

Юрӑ-ташӑ сасси кунӗпех янрӗ, техӗмлӗ апат шӑрши инҫетри ялсене те ҫитӗ пулӗ.

Ҫак шӑматкун Мускаври «Измайловӑри Кремль» культурӑпа кану комплексӗнче Акатуй иртет. Вӑл 11 сехетре пуҫланӗ те 17 сехетччен пырӗ. Унта чӑваш эстрада юрӑҫисем Алексейпа Андрей Шадриковсем, Петр Ермолаев, Валентина Кузнецова, Сергей Павлов, Сергей Кувшинов, Полина Борисова, Кирилл Павлов, Олег Залогин, «Хурӑнташ» ушкӑн, Мускаври чӑвашсен «Атӑл» хорӗ тата ыттисем хутшӑнмалла иккен.

Ытти ҫулхи пекех спорт ӑмӑртӑвӗсене йӗркелӗҫ, кӑсӑклӑ ытти мероприяти пулӗ. Чӑвашсен хӑш-пӗр предприятийӗ те унта кайма палӑртать иккен — вӗсем хӑйсем туса кӑларакан апат-ҫимӗҫ куравне те йӗркелӗҫ, сутлӑха та кӑларӗҫ.