Ӗнер иртнӗ Чӑваш Енӗн Патшалӑх Канашӗн сессийӗнче депутатсем Игорь Моляков депутата республикӑн Правительствин Пуҫлӑхӗнчен каҫару ыйттарма йышӑннӑ.
Аса илтерер, ака уйӑхӑн 6-мӗшӗнче иртнӗ сессире Чӑваш Ен Элтеперӗ Михаил Игнатьев Министрсен Кабинечӗн иртнӗ ҫулхи ӗҫ-хӗлне тишкерсе отчет тунӑччӗ. Доклада сӳтсе явнӑ чухне «Тӗрӗслӗхшӗн Раҫҫей» парти пайташӗ Игорь Моляков ишӗлекен ҫурт-йӗртен граждансене куҫарас программӑна епле пурнӑҫланине тишкернӗ май ҫапларах ҫавӑрттарса хунӑччӗ: «Пилӗк миллиард илнӗ, эпӗ ҫирӗплетсе каламастӑп, анчах ҫав 5 миллиарда вӑрласа пӗтермен-ши тесе шикленетӗп».
Ҫав сӑмах халӑха епле витӗм кӳнӗ-ши тесе Чӑваш Енӗн Юстици министерстви Чӑваш патшалӑх гуманитари ӑслӑлӑхӗсен институтне Моляков сӑмахӗ обществӑна начар витӗм кӳмен-ши тесе тишкерме ыйтса ҫыру янине эпир пӗлтернӗччӗ.
Ӗнерхи сессире Молякова Иван Моторин премьер-министр умӗнче каҫару ыйтма сӗнсе йышӑну тунӑ.
Чӑваш чӗлхи кунне халалласа Чӑваш Республикин наци вулавӑшӗнче паян Чӑваш кӗнеки фестивалӗ иртрӗ. Унӑн йышне кӗрекен мероприятисенчен пӗри Чӑваш патшалӑх гуманитари ӑслӑлӑхӗсен институчӗн кӗнекисен хӑтлавӗ пулчӗ.
Пухӑннисене пурӗ виҫӗ кӗнекепе паллаштарчӗҫ. Вӗсем пурте — хальтерех тухнӑскерсем. Чи малтанах паллашу «Чебоксары: история и тайны Николаевского девичьего монастыря» (чӑв. Шупашкар: хӗрсен Николаевски мӑнастирӗн историйӗ тата вӑрттӑнлӑхӗсем) кӗнекепе пулчӗ. Кӗнеке авторӗ вӑл мӗнле калӑпланни пирки каласа пачӗ. Итлекенсем ку кӗнекене ыйтакансем нумай пулни пирки пӗлтерчӗҫ, ӑна сахал тиражпа кӑларнӑран ниӑҫта та тупма ҫуккишӗн пӑшӑрханчӗҫ.
Иккӗмӗш кӗнеке «Чӑваш чӗлхин ӑнлантаруллӑ сӑмах кӗнекин» 3-мӗш томӗ пулчӗ. Ун пирки тӗп сӑмаха кӗнекен редакторӗ Геннадий Дегтярёв каласа пачӗ. Хӑтлава пынисем чӑваш сӑмахӗсене чӑваш чӗлхипех ӑнлантарма йывӑр е ҫӑмӑл пулни пирки пӗлчӗҫ. Ку сӑмахсарӑн ырӑ енӗсене те асӑнчӗҫ.
Виҫҫӗмӗш кӗнеке пирки чи малтанхи сӑмаха вара Чӑваш патшалӑх университечӗн вырӑс тата чӑваш филологипе журналистика факультечӗн деканӗ Алена Иванова илчӗ.
Чӑваш чӗлхине пӗлнине тӗрӗслес текенсем ыран, ака уйӑхӗн 24-мӗшӗнче, 13 сехетре Шупашкарти И.Я. Яковлев ячӗллӗ Чӑваш патшалӑх педагогика университетне, И.Н. Ульянов ячӗллӗ Чӑваш патшалӑх университетне, Чӑваш Республикин вӗренӳ институтне, Шупашкарти Н.В. Никольский ячӗллӗ професси колледжне ҫитме пултарассине эпир унчченех пӗлтернӗччӗ. Унсӑр пуҫне районсенче те диктант ҫырӗҫ. Радиоэфирта та диктант текстне ҫав кун кӑнтӑрла иртни пӗр сехетре вулӗҫ.
Маларах эпир диктант ятне юриех асӑнмасӑр хӑварнӑччӗ. Ҫӗнтерӳҫӗ текст Геннадий Волковӑн калавӗ пулнине ҫеҫ каланӑччӗ. Диктанта ҫыртарассишӗн яваплисенчен пӗри, Чӑваш патшалӑх гуманитари ӑслӑлӑхӗсен институчӗ, ӑна хӑйӗн сайтӗнче пӗлтернине кура эпир те вӑрттӑнлӑха уҫар: диктант вӑхӑтӗнче «Ӑслӑ ача» калав ҫырма тивӗ.
Чӑваш Енӗн Патшалӑх Канашӗн сессийӗсене ҫӳрекенсем унти ларусем кичем иртменнине, хӑш чух путишлерех самантсем те сиксе тухнине асӑрханах пулӗ.
Ҫак уйӑхӑн 6-мӗшӗнче иртнӗ сессире Чӑваш Ен Элтеперӗ Михаил Игнатьев Министрсен Кабинечӗн иртнӗ ҫулхи ӗҫ-хӗлне тишкерсе отчет турӗ. Доклада сӳтсе явнӑ чухне «Тӗрӗслӗхшӗн Раҫҫей» парти пайташӗ Игорь Моляков ишӗлекен ҫурт-йӗртен граждансене куҫарас программӑна епле пурнӑҫланине тишкернӗ май ҫапларах ҫавӑрттарса хучӗ: «Пилӗк миллиард илнӗ, эпӗ ҫирӗплетсе каламастӑп, анчах ҫав 5 миллиарда вӑрласа пӗтермен-ши тесе шикленетӗп».
Сессие тӗнче тетелӗнче трансляциленӗрен ӑна кирек кам та итлеме пултарать. Чӑваш Енӗн Юстици министерстви Чӑваш патшалӑх гуманитари ӑслӑлӑхӗсен институтне Моляков сӑмахӗ обществӑна начар витӗм кӳмен-ши тесе тишкерме ыйтса ҫыру янӑ.
Институтӑн пуҫлӑхӗ Петр Краснов «Правда ПФО» интернет-хаҫата вӑл ҫырӑва илнине хирӗҫлемен. «Ун пек калани япӑх реакци ҫуратма пултарнӑ. Анчах Интернета тишкернӗ чух эпир ун пек ахрӑм асӑрхамарӑмӑр», — тенӗ Петр Краснов.
Чӑваш патшалӑх гуманитари ӑслӑлӑхӗсен институтӗнче паян Леонид Порфирьевич Петровӑн «Кайӑк-кӗшӗкӗн чӑвашла ячӗсене танлаштаруллӑ-историллӗ тӗпчесе пӑхни» электронлӑ ӑслӑлӑх кӑларӑмне хӑтларӗҫ.
Тухса калаҫакансен йышӗнче институт директорӗ Петр Краснов, институтӑн ӑслӑлӑхпа аталану енӗпе ӗҫлекен директор ҫумӗ Геннадий Николаев, наци вулавӑшӗн «Чӑваш кӗнеки» центрӗн пуҫлӑхӗ Галина Соловьева, Чӑваш Республикин вӗренӳ институчӗн филологи кафедрин доценчӗ Анна Егорова, институтӑн филологи енӗн ертсе пыракан ӑслӑлӑх ӗҫтешӗ Геннадий Дегтярев, педагогика университечӗн чӑваш чӗлхипе литература кафедрин пуҫлӑхӗ Татьяна Денисова, «Тӑван Атӑл» журналӑн тӗп редакторӗ Василий Кервен тата ыттисем пулчӗҫ.
Калас пулать, паян Леонид Порфирьевич Петровӑн ҫуралнӑ кунӗ — вӑл 60 ҫул тултарчӗ. Электронлӑ кӑларӑм хӑтлавӗнче вӑл хӑй те сӑмах илчӗ, ӑслӑлӑх ҫулне ӑна валли ачалӑхри «Дефис» ятлӑ лаша уҫни пирки каласа пачӗ. Леонид Порфирьевич пӗлтернӗ тӑрӑх вӑл лашана, иккен, хӑй вӑхӑтӗнче колхоз чикансенчен тӑватӑ сурӑхла ылмаштарса илнӗ. Лаши хӑрах куҫлӑ пулнӑ, ҫавах та питӗ патвар та вӑйлӑскер.
Ӗнер Чӑваш патшалӑх гуманитари ӑслӑлӑхӗсен институтӗнче «Пӗтӗм чӑваш диктанчӗ — 2017» акцин йӗркелӳ комитечӗ ҫак мероприятин кӑҫалхи сӑн-сӑпатне ҫирӗплетрӗ. Акци сӑн-сӑпачӗ пулма Наци радиовӗн дикторӗ Мария Самделова тивӗҫ тесе йышӑнчӗҫ. Комитет ларӑвне пикен виҫӗ сӑнӳкерчӗкне тӑратнӑ. Акци йӗркелӳҫисене вӗсенчен пӗри те 100 проценчӗпех тивӗҫтереймерӗ-ха. Ҫавӑнпа та вӗсем урӑхларах сӑнӳкерчӗк ыйтса илме йышӑнчӗҫ.
«Тӑван радио» тата Наци радиовӗнче диктант текстне тӳрӗ эфирта вулама та Мария Самделована шанчӗҫ. Комитет пайташӗсем пӗтӗмлетнӗ тӑрӑх, «Ирхи кӑмӑл» радиокӑларӑма ертсе пыракан ҫак пике уҫӑ сасӑллӑ, дикцийӗ аван, ҫынсен унӑн сассине пӗлеҫҫӗ.
Диктант тексчӗ валли Геннадий Волков этнопедагогӑн калавӗсенчен пӗрне суйларӗҫ.
Чӑваш чӗлхине пӗлнине тӗрӗслес текенсем ака уйӑхӗн 24-мӗшӗнче 13 сехетре Шупашкарти И.Я. Яковлев ячӗллӗ Чӑваш патшалӑх педагогика университетне, И.Н. Ульянов ячӗллӗ Чӑваш патшалӑх университетне, Чӑваш Республикин вӗренӳ институтне, Шупашкарти Н.В. Никольский ячӗллӗ професси колледжне ҫитме пултараҫҫӗ. Унсӑр пуҫне районсенче те диктант ҫырӗҫ.
Чӑваш Енри Ашшӗпе амӑшӗн ҫулталӑкне тата Чӑваш чӗлхи кунне халалласа «Пӗтӗм чӑваш диктанчӗ – 2017» акци ирттерессине Чӑваш халӑх сайчӗ унчченех пӗлтернӗччӗ. Аса илтерер, вӑл 2017 ҫулхи ака уйӑхӗн 24-мӗшӗнче чӑвашсем пурӑнакан тӗрлӗ вырӑнти ял-хулара иртмелле. Диктант 13 сехетре пуҫланмалла.
Кӑҫалхи диктант тексчӗсен конкурсӗ ака уйӑхӗн 13-мӗшӗнче, 15 сехетре, иртмелле. Чӑваш патшалӑх гуманитари ӑслӑлӑхӗсен институчӗн чӗлхе филологийӗ енӗпе ертсе пыракан ӑслӑлӑх ӗҫтешӗ Александр Кузнецов диктант йӗркелӳҫисенчен пӗрне, «Хыпар» издательство ҫуртне, паян пӗлтернӗ тӑрӑх, кӑҫалхи конкурса икӗ ӗҫ ҫеҫ пынӑ. Иккӗшне те Геннадий Волков этнопедагог хайлавне тӑратнӑ. Текста кам вулассине те (ӑна Наци радиовӗпе тата Тӑван радиопа та итлесе ҫырма май килӗ) кӗҫнерникун палӑртӗҫ.
Чӑваш Енри Ашшӗпе амӑшӗн ҫулталӑкне тата Чӑваш чӗлхи кунне халалласа Чӑваш патшалӑх гуманитари ӑслӑлӑхӗсен институчӗ, Чӑваш Республикин вӗренӳ институчӗ, «Хыпар» хаҫат редакцийӗ, Чӑваш наци радиовӗ, Чӑваш наци телекуравӗ, Тӑван радио, И.Я. Яковлев ячӗллӗ Чӑваш патшалӑх педагогика университечӗ тата И.Н. Ульянов ячӗллӗ Чӑваш патшалӑх университечӗ «Пӗтӗм чӑваш диктанчӗ – 2017» акци ирттересси ҫинчен пӗлтереҫҫӗ.
ЧР Вӗренӳ министерстви хыпарланӑ тӑрӑх, вӑл 2017 ҫулхи ака уйӑхӗн 24-мӗшӗнче чӑвашсем пурӑнакан тӗрлӗ вырӑнти ял-хулара иртмелле. Диктант 13 сехетре пуҫланать. Акцин тӗп тӗллевӗ — чӑваш чӗлхин пӗлтерӗшне, сум-хисепне ӳстересси.
Чӑваш патшалӑх гуманитари ӑслӑлӑхӗсен институчӗ кӑҫалхи диктант тексчӗн конкурсне ирттересси ҫинчен пӗлтерет. Чӑвашлӑх анинче ятарласа вӑй хуракансем яваплӑха туйса хутшӑнма пултараҫҫӗ. Кашниех хамӑр халӑхӑн пултаруллӑ вӑйне кӑтартма тивӗҫ.
Иртнӗ ҫулсенчи диктант тексчӗсене Ҫеҫпӗл Мишши, Нестер Янкас, Фатых Карим ячӗллӗ премисен лауреачӗ, Чӑваш Республикин культурӑн тава тивӗҫлӗ ӗҫченӗ, Чӑваш халӑх поэчӗ Юрий Сементер, ЧР искусствӑсен тава тивӗҫлӗ ӗҫченӗ, Чӑваш патшалӑх премийӗн лауреачӗ Марина Карягина тележурналист хатӗрленӗччӗ, чӑвашсен паллӑ прозаикӗ Леонид Маяксем ҫырни («Асран кайми кун») тата А.
Ҫитес эрнекун, пуш уйӑхӗн 17-мӗшӗнче, гуманитари ӑслӑлӑхӗсен институчӗн археологӗсем пресс-конференци ирттерӗҫ. Унта вӗсем 2016 ҫулта мӗн тӗпченине, ӑҫта тата мӗн чавнине каласа парӗҫ. Унсӑр пуҫне кӑҫалхи плансемпе те паллаштарӗҫ. Пресс-конференцине килнисене вӗсем пӗлтӗр шыраса тупнӑ чи кӑсӑк япаласене кӑтартӗҫ. Мероприяти 10 сехетре пуҫланӗ.
Каласа хӑварас пулать, пӗлтӗр чӑваш археологӗсем виҫӗ вырӑна тӗпченӗ. Пӗри — мезеолит вӑхӑтӗнчи Мукшум-XVIII (вӑл Йӑлӑм енче вырнаҫнӑ). Теприсем — Вӑрнар районӗнчи Сентимӗр ялӗ ҫывӑхӗнче вырнаҫнӑ II-III ӗмӗрсенчи Улӑп тӑпри тата Каҫал тӑрӑхӗнчи Хырхӗрри ҫывӑхӗнчи ял вырӑнӗ (XIV–XV ӗмӗрсем). Архологсем ҫавӑн пекех Ҫӗрпӳ, Ҫӗмӗрле тата Пӑрачкав тӑрӑхӗсенче авалхи палӑксен вырӑнӗсене шыранӑ. Ку ӗҫ ахаль иртмен, вӗсем I пинҫуллӑхри археологи палӑкӗсене тупса палӑртнӑ.
Археологсен ӗҫӗпе тӗплӗрех пресс-конференцире паллашма пулӗ.
Ӑслӑлӑх кӗнекисен йышӗ ҫӗнӗ кӑларӑмпа пуянланчӗ — Чӑваш патшалӑх гуманитари ӑслӑлӑхӗсен институчӗ «Волжское крестьянство во второй половине XIX–начале XX века: этюды по истории и этнологии» (чӑв. XIX иккӗмӗш ҫуррипе XX ӗмӗр пуҫламӑшӗнчи Атӑлҫи тӑрӑхӗн хресченӗсем: истори тата этнологи этючӗсем) ятлине кун ҫути панӑ. 312 страницӑллӑ кӗнекере автор — Геннадий Алексеевич Николаев — хресченсен пурнӑҫӗн тӗрлӗ енӗсене ҫутатса панӑ. Ку кӑларӑм историксемшӗн, халӑхсене тӗпчекенсемшӗн, студентсемшӗн тата ыттисемшӗн кӑсӑклӑ пулма тивӗҫ.
Николаев Геннадий Алексеевич — истори ӑслӑлӑхӗсен кандидачӗ, Чӑваш патшалӑх гуманитари ӑслӑлӑхӗсен институчӗн ӑслӑлӑхпа аталану енӗпе директор ҫумӗ вырӑнне йышӑнать. 1956 ҫулхи ҫӗртмен 28-мӗшӗнче Тӑвай районӗнчи Нӳшкасси ялӗнче ҫуралнӑ. 1983 ҫулта Чӑваш патшалӑх университетӗнче аслӑ пӗлӳ илнӗ. 1994 ҫулта кандидат диссертацине хӳтӗленӗ. Геннадий Алексеевич 100 ытла ӑслӑлӑх ӗҫӗн авторӗ.
+15.3 °C