Чӑваш Енӗн календарӗнче тепӗр паллӑ кун пулӗ. Республика Элтеперӗ Олег Николаев Сӑр тата Хусан хӳтӗлев чиккисене чавнисене асра тытмалли куна туса хурасси ҫинчен калакан йышӑнӑва алӑ пуснӑ. Вӑл куна юпа уйӑхӗн 28-мӗшӗнче тесе йышӑннӑ.
Хӳтӗлев чиккисене чавнисене сума сунине тата асра тытнине палӑртса кӑҫал пирӗн республикӑра ятарлӑ ҫулталӑк йышӑннӑччӗ. Ҫавна май вӗренӳ, культура тата социаллӑ учрежденисенче тӗрлӗ мероприяти самай ирттерчӗҫ.
Хусан хӳтӗлев чикки Мари Элти Звенигово шыв кукринчен пуҫласа Чӑваш Енри Октябрьски ялӗ, Вӑрмар районӗнчи Энӗшпуҫ тата Арапуҫ ялӗсем урлӑ иртнӗ, Тутар Республикин чикки патне ҫитнӗ. Чикӗн пӗтӗмӗшле тӑршшӗ – 380 километр.
Асӑннӑ чикке 1941 ҫулхи юпа уйӑхӗн 28-мӗшӗнчен тытӑнса 1942 ҫулхи кӑрлач уйӑхӗн 21-мӗшӗччен чавнӑ.
Чӑваш Енӗн Патшалӑх архивӗнчи документсем ҫирӗплетсе панӑ тӑрӑх, строительство ӗҫне 200 пине яхӑн ҫын (ку вӑл вӑйпиттисен пӗрре-виҫҫӗмӗш пайӗ пулать) хутшӑннӑ.
Вот уже пять лет, как с нами нет нашего коллеги – ученого и педагога доктора филологических наук, профессора Михаила Ивановича Скворцова. Его не стало 1 декабря 2016 года.
М.И. Скворцов свою трудовую деятельность начал как журналист: после окончания Казанского государственного университета трудился в республиканских газетах «Хӗрлӗ ялав» (Казань), «Коммунизм ялавӗ», Чувашском радиокомитете. Но вскоре понял, что ему предназначено связать судьбой свою жизнь с наукой, и всерьез занялся изучением родного чувашского языка. Систематизация его лексики, составление и редактирование двуязычных словарей, разработка теории русско-чувашского и чувашско-русского перевода стали основой его научной деятельности на долгие годы. М.И. Скворцов – автор свыше 200 публикаций, в т.ч. 4 монографий, боле 30 словарей.
Михаил Иванович проявил себя и как замечательный педагог: преподавал студентам Чувашского госуниверситета, читал лекции учителям на курсах повышения квалификации в Чувашском республиканском институте образования.
Украинӑри чӑвашсен ентешлӗхӗн председателӗн ҫумӗ Надежда Лисовая Фейсбукра пӗлтернӗ тӑрӑх, Остёр хулинчи гимназири Ҫеҫпӗл Мишшин музейне хупнӑ. Украинӑри хастар асӑннӑ вӗренӳ заведенийӗнче ӗнер пулнӑ, гимнази директорӗпе Анна Дробязкӑпа тӗл пулса калаҫнӑ.
Шкулта уҫнӑ Ҫеҫпӗл музейне хупнӑ. Халӗ гимнази террторийӗнчен Ҫеҫпӗл бюстне ӑҫта илсе каймалли пирки пуҫ ватаҫҫӗ.
«Шел пулин те общество япӑхса пырать. Кӗҫӗн классенче вӗренекен ачасем бюст ҫинче кам сӑнланнине пӗлменни мана тӗлӗнтерчӗ тата пӑшӑрхантарчӗ», — тесе ҫырнӑ Фейсбукра Надежда Лисовая.
Чӑваш Енри 2022 ҫулсенчи паллӑ пулӑмсемпе паллаштаракан «Ҫулталӑк кӗнеки = Календарь года» кӑларӑм пичетленсе тухнӑ. Ӑна Чӑваш Ен Наци вулавӑшӗн ӗҫченӗсем хатӗрленӗ. Кӗнекене республикӑмӑрӑн политика, экономика, ӑслӑлӑх, культура пурнӑҫӗнчи; наукӑри, культурӑри, вӗрентӳри тата ытти отрасльти 400 ытла паллӑ датӑпа паллаштарнӑ.
2022 ҫулта сӑмахран, Никита Бичурин, Николай Ильминский, Семен Горский, Дмитрий Данилов паллӑ ученӑйӗсен юбилей ҫулсем пулӗҫ. 130 ҫул каялла икӗ паллӑ чӑваш композиторӗ — Степан Максимов тата Фёдор Павлов — ҫуралнӑ. Литераторсенчен Анатолий Кибечӗн, Николай Теветкелӗн, Порфирий Афанасьевӑн, Николай Исмуковӑн, Виталий Родионовӑн сумлӑ юбилейӗсем ҫитӗҫ. Культурӑпа ӳнер ӗҫченӗсенчен Светлана Асамат, Георгий Фомиряков, Фёдор Мадуров, Морис Яклашкин, Иосиф Александров, Раиса Полякова, Вячеслав Оринов тата ыттисем юбилейӗсене уявлӗҫ.
Улатӑр хули ҫитес ҫул 470 ҫул тултарӗ.
«Открытый город» (чӑв. Уҫӑ хула) порталта ҫак кунсенче Николай Ашмарин палӑкӗн шӑпине татса параҫҫӗ. Хула еертӳҫисем патне Чӗмпӗрти Николай Кондрашкин скульптор Николай Ашмарин палӑкне вырнаҫтарас сӗнӳпе тухнӑ.
«Николай Ашмарин паллӑ тюрколог евӗр ӑсчахсене асра тытмалла. Бюстӑн ӗҫ модельне 3 ҫул каяллах хатӗрленӗ, ӑна Чӑваш наци ӑслӑлӑхпа ӳнер академийӗн пухӑвӗнче ырланӑ», — тенӗ хулари тӳре-шарана скульптор. Рабочая модель бюста создана три года назад и поддержана художественным советом и общим собранием ЧРОО ЧНАНИ.
«Уҫӑ хула» порталти сасӑлава хутшӑнакансем «Шупашкарта Николай Ашмаринӗ кирлӗ-и?» ыйтӑва тӑватӑ тӗрлӗ хуравлама пултараҫҫӗ: «Ун пек ҫынна асра тытмалла», «Кирлӗ мар», «Ку ыйтӑва специалистсен татса памалла» е ҫынсем хӑйсен урӑхла шухӑшне пӗлтерме пултараҫҫӗ.
Красноярск тӑрӑхӗнчи йӑхташӑмӑрсен пӗрлешӗвӗ чӳк уйӑхӗн 21-мӗшӗнче вырӑнти чӑвашсен автономийӗн вице-президенчӗ пулнӑ Валентина Размановӑна асра тытса тата чӑваш ҫырулӑхне йӗркеленӗренпе 150 ҫул ҫитнине халалласа чӑваш поэзйӗн каҫне ирттернӗ. Унта чӑвашла тата вырӑсла сӑвӑсем вуланӑ, юрӑсем шӑрантарнӑ.
Уявӑн хӑнисен хушшинче чӑвашсен «Дубравушка» (чӑв. Юманлӑх), «Подснежник» (чӑв. Ҫеҫпӗл), ача-пӑчан «Снежинка» (чӑв. Юр пӗрчи) ансамблӗсем тата «Барвинок» украина хорӗн солисчӗ Федор Хазов пулнӑ.
Мероприяти Красноярски ӗҫпе ҫураҫу культура керменӗнче иртнӗ. Унта чӑвашла кнекесен тата РСФСР халӑх художникӗн, Чӑваш Республикин тава тивӗҫлӗ художникӗ Владимир Мешковӑн ӳкерчӗкӗсен куравӗсене йӗркеленӗ.
Паян паллӑ тюрколог, чӑваш чӗлхи тӗпчевҫи, филологи наукисен кандидачӗ Лия Левитская (23.11.1931-02.10.2009) ҫуралнӑранпа 90 ҫул ҫитнӗ.
Вӑл Мускавра ҫуралнӑ. Унти М.В. Ломоносов ячӗллӗ Мускаври патшалӑх университетӗнче вӗреннӗ, каярах СССР Наукӑсен академийӗн Чӗлхе пӗлӗвӗн институчӗн аспирантуринче ӑс пухнӑ. 1953-1955 ҫулсенче «Туркменская правда» хаҫат редакцийӗнче, 1956-1958 ҫулсенче Мускаври патшалӑх университетӗнче ӑслӑлӑх вулавӑшӗнчи востоковедени пайӗнче ӗҫленӗ. 1958-1989 ҫулсенче Наукӑсен академийӗн Чӗлхе пӗлӗвӗн институтӗнче тӑрӑшнӑ.
Вӑл — «Историческая морфология чувашского языка» монографи авторӗ.
Иртнӗ эрнере Ҫеҫпӗл Мишши ячӗллӗ Чӑваш патшалӑх ҫамрӑксен театрӗнче наци театрӗсен «Атӑлҫи юмахӗ» регионсем хушшинчи IV фестивалӗ иртрӗ. Ӑна чӳк уйӑхӗн 20-мӗшӗнче хупнӑ. Ҫав кун «Улах» этно-тӗлпулу йӗркеленӗ. Мероприятие асӑннӑ фестивале пуҫарса янӑ мухтавлӑ Иосиф Дмитриева халалланӑ. Унта паллӑ режиссёра аса илнӗ, ҫавӑн пекех фестиваль ҫӗнтерӳҫисене чысланӑ.
Фестивалӗн ятарлӑ дипломне ҫамрӑксен театрӗн ӗҫӗ те тивӗҫнӗ. Дипломпа «Юность на семи ветрах» спектакле «чи лайӑх актёр ансамблӗшӗн» чысланӑ. Ҫак театрӑн артистне Антонина Казеевӑна «Юность на семи ветрах» спектакльти Матрешкина Марианна сӑнарӗшӗн «Чи лайӑх хӗрарӑм сӑнарӗ» номинацире палӑртнӑ. «Чи лайӑх ҫивӗч пьеса» тесе Александр Пӑртта пьесипе лартнӑ «Юность на семи ветрах» спектакле йышӑннӑ.
Паян Шупашкарти Ҫеҫпӗл Мишши палӑкӗ умне чечек хунӑ. Аса илтерер: Ҫеҫпӗл Мишши ҫуралнӑранпа паян 122 ҫул ҫитнӗ.
Савӑнӑҫлӑ митинга пултарулӑх интеллигенцийӗ пухӑннӑ. Хӑйсен ентешне асра тытнине палӑртса канашсем те ҫитнӗ. Митинга Канаш районӗнчи Ҫеҫпӗл ял тӑрӑхӗн пуҫлӑхӗ Яков Сергеев тата Районта Тӗп клуб тытӑмӗн директорӗ Ольга Микушина ертсе пыракан делегаци килсе ҫитнӗ.
Митинга пухӑннисем Ҫеҫпӗл Мишшин вилӗмсӗрлӗхне палӑртса сӑмах каланӑ, ҫамрӑк поэт хӑйӗн кӗске ӗмӗрӗнче чӑваш поэзийӗн классики пулса тӑма тивӗҫ сӑвӑсем ҫырса хӑварма пултарнине палӑртса хӑварнӑ.
Ӗнер, чӳк уйӑхӗн 5-мӗшӗнче, Сӗнтӗрвӑрри районӗнчи Хуракассинче хурлану кунне пуҫтарӑннӑ. Шӑп та лӑп ҫав кун, 1961 ҫулта унти шкулта ачасемпе вӗренекенсен кун-ҫулне татнӑ пушар пулса иртнӗ. Совет саманинче инкек пирки пытарма тӑрӑшнӑ. Трагеди ниҫта та ҫырман, пӗлтермен. Пушарта вилнӗ 106 ачапа 4 учителӗн ҫывӑх ҫыннисем вара инкекӗн суранӗ вара пӗрех пирченеймен. 60 ҫултан та вӑл хӑй ҫинчен аса илтерет.
«Ачасемпе вӗрентекенсене пытарнӑ вырӑнта, мухтав Турра, мемориала тӗпрен юсаса ҫӗнетме май килнӗ. Уйрӑмах пысӑк тав Владимир Нагорнов скульптора, Николай Угаслов усламҫа. «Стрижи» (чӑв. Вӗршӗн) палӑк тӗлӗнче Сергей Лукиянов проекчӗпе пысӑках мар часавай тума пуҫланӑ», – тесе ҫырнӑ хурлану кунӗнче пулнӑ РФ Патшалӑх Думин депутачӗ Анатолий Аксаков Инстаграмра. Инкеке асра тытни пӗлтерӗшлине те палӑртса хӑварнӑ вӑл.
+13.3 °C