|
Ял хуҫалӑхӗ
 Ҫӗртме сухи тунӑ лаптӑка культивацилеҫҫӗ Ҫурхи кун ҫулталӑк тӑрантарать тесе ваттисем ахальтен каламан. Республикӑри хресченсем акана вӑхӑтра тата пахалӑхлӑ ирттермеллине аван ӑнланаҫҫӗ. Май пур таран вӗсем техникине те хӗл каҫипех юсарӗҫ, вӑрлӑхне те ҫӗнетрӗҫ, кондицие ларманнине аласа тасатрӗҫ, удобрение те малтанах янтӑлама тытӑнчӗҫ. Май килнӗ таран ҫӗнӗрен техника туянакансем те пулчӗҫ. Укҫа-тенкине кам епле майлаштарса пырать: кӗсье ҫӳхереххине туйса кивҫен илекенсем те пулчӗҫ. Анчах, тепӗр тесен, кредитне те шанчӑклисене кӑна параҫҫӗ-ха. Ҫапах та хресчен пуҫ усасшӑн мар — тапаҫланать-талпӑнать. Хальхи вӑхӑтра республикӑри пилӗк районта акана тухнӑ. Ҫак йышра — патӑрьелсем, вӑрнарсем, комсомольскисем, пӑрачкавсем тата шӑмӑршӑсем. Вӗсем ҫуртри пӗрчӗллӗ культурӑсене 700-е яхӑн гектар акнӑ, пӗр ҫул ӳсекен курӑксене — 20 гектар. Кунсӑр пуҫне хуҫалӑхсем кӗрхисене апатлантараҫҫӗ тата нӳрӗк тытса хӑварассипе ҫине тӑраҫҫӗ, ҫӗртме сухи тунӑ лаптӑксене культивацилеҫҫӗ, ҫӗрулмине яровизацилеме кӑлараҫҫӗ. Хыпар ҫӑлкуҫӗ:
|
|
Ҫурт-йӗр
 Хӑй вӑхӑтӗнче вӗсем те вӑй питти те ҫап-ҫамрӑк пулнӑ... Тӑван ҫӗршывӑн Аслӑ вӑрҫин ветеранӗсене ҫурт-йӗрпе тивӗҫтернине тӗрлӗрен йышӑнакансем пуррине пытараймӑпӑр. «Вӑрҫӑ хирӗнче выртса юлнисене нимӗн те лекмен», — тарӑхаҫҫӗ ашшӗсемсӗр ӳснӗ, выҫӑллӑ-тутӑллӑ пурӑннӑ вӑрҫӑ ачисенчен хӑшӗсем. Теприсене вара арҫын пуҫпа хӑйсен ӗмӗрне ирттермелӗх пӳрт лартайманни тӗлӗнтерет-мӗн. Виҫҫӗмӗшсене хӑйсен аслашшӗ-кукашшӗ пурӑннӑ чух ун пек саккун кӑларманни пӑшӑрхантарать. «Саккунне старикӗсем сахалланса юлнӑ хыҫҫӑн йышӑнчӗҫ», — теҫҫӗ ун йышшисем. Мӗнех, мӗн чухлӗ ҫын, ҫавӑн чухлӗ чӑнлӑх теҫҫӗ те, кашни хӑйне май шухӑшлать-тӗр. Апла-и, капла-и, анчах вӑрҫӑ ветеранӗсемпе вӑрҫӑра вилнӗ салтак арӑмӗсене ҫурт-йӗрпе тивӗҫтермелли саккуна ҫӗршыв шайӗнче йышӑннӑ-тӑк ӑна пурнӑҫа кӗртмеллех ӗнтӗ. Кун пирки Элӗк районӗнче иртнӗ Пӗрлехи информаци кунӗ вӑхӑтӗнче те калаҫнӑ. Асӑннӑ тӑрӑхра ҫак ҫӑмӑллӑхпа усӑ курмаллисене 194 ҫынна шута илнӗ. Вӗсенчен 184-шӗн ыйтӑвӗ татӑлнӑ. Кам тӳпене кӗрсе ҫурт-йӗр тума хутшӑннӑ, кам хваттер туяннӑ. Хваттер уҫҫи лекессе хальлӗхе Элӗкри тата тепӗр 10 ветеран кӗтет. Хыпар ҫӑлкуҫӗ:
|
|
Культура
 Ҫӗмӗрле районӗнчи Турханти вулавӑшра ача-пӑча кӗнекин «Филиппок» театрӗ ӗҫлет-мӗн. Кӗҫех вӑл хупӑнмалла. Ҫук-ха. Яланлӑхах мар. Вӑхӑтлӑха. Унчен вара театр черетлӗ заняти ирттернӗ. Унта ачасем епле пьеса лартассине суйланӑ. Кӗҫӗннисем «Теремок» юмах лартӗҫ, аслӑраххисем А.Н. Нестерован «Вӑрман шкулӗ» пьесине суйланӑ. Юлашкинчен асӑннӑ хайлав туслӑх, килӗшӳпе ҫураҫу, тӗрӗс те тӑрӑшуллӑ пулма вӗрентет. Тӗп харкамӗсем — вӑрман чӗрчунӗсем. «Филиппок» театра ҫӳрекенсем ҫапла вара ҫывӑх вӑхӑтра харӑсах икӗ премьерӑпа савӑнтарӗҫ. Хыпар ҫӑлкуҫӗ:
|
|
Ҫутҫанталӑк
 Вӑрмарсем район центрне тирпейлеҫҫӗ Вӑрмар район администрацийӗн пуҫлӑхӗн Константин Никитин йышӑнӑвӗпе килӗшӳллӗн тавралӑха тирпей-илем тата хӑтлӑх кӗртмелли уйӑхлӑха икӗ уйӑхах тӑсас тенӗ. Ӗнер, акӑ, район администрацийӗнче ӗҫлекенсем алла кӗреҫе-шӑпӑр тытса урама тухнӑ. Экологи шӑматкунлӑхне тесе пухӑннӑскерсем поселокӑн тӗп пайне илем кӗртессипе ҫине тӑнӑ. «Ҫанталӑкӗ те тата ӗҫлеме меллӗ пулчӗ: кунӗпех хӗвел пӑхрӗ», — теҫҫӗ унти тӳре-шара. Хӗл каҫипе пуҫтарӑннӑ ҫӳп-ҫап, йывӑҫ ҫулҫи самай пухӑннӑ. Бордюрсене те сӑрланӑ. Администрацире ӗҫлекенсем поселокри ытти ҫын та тирпей-илем кӳрес ӗҫе хастар хутшӑнасса шанаҫҫӗ. Сӑнсем (13) Хыпар ҫӑлкуҫӗ:
|
|
Экономика
 Канаш хули Канаш хули монохуласен программипе килӗшӳллӗн федераци хыснинчен 700 миллион тенкӗ ытла илме пултарӗ. Ҫак укҫа индустри паркӗпе килӗшӳллӗн инженери инфратытӑмӗн объекчӗсене тумашкӑн кайӗ. Ведомствӑра пӗлтернӗ тӑрӑх, 2014 ҫулта патшалӑх пулӑшӑвӗ пама палӑртнӑ списока кӗнӗ. Федераци хыснинчен укҫа уйӑрсан Канаш хулинче шыв сечӗсене, котельнӑйсемпе тасатакан сооруженисене ҫӗнетесшӗн. Ку инвестици проекчӗсене пурнӑҫа кӗртме кирлӗ-мӗн. Шупашкарта индустри паркӗ тума палӑртнӑ. Унта 250 миллон тенкӗ тӑкаклӗҫ. Ҫакнашкал тепӗр парк Канаш хулинче пулӗ. Канаш администрацийӗн сайтӗнче пичетленӗ документпа килӗшӳллӗн, индустри паркне 2020 ҫулччен туса пӗтерес тӗк инвестицин 8,8 миллиард тенки кирлӗ. Хальлӗхе палӑртнӑ тӑрӑх, 1467 ӗҫ вырӑнӗ пулӗ, вырӑнти хысна 150 миллион ытла тенкӗ илӗ. 2010 ҫулта монохуласен йышне Ҫӗнӗ Шупашкар кӗнӗ, ӑна федераци хыснинчен укҫа уйарнӑ: 1,5 миллиард тенке яхӑн. Тепӗр ҫулхине Улатӑр пулӑшу илнӗ. 2012 ҫулта Чӑваш Ен монохуласен списокне Канаша сӗннӗ. Хыпар ҫӑлкуҫӗ:
|
|
Тӗнчере
 Илле Иванов (сылтӑмра) чыславра «Ирӗклӗ сӑмах» пӗлтернӗ тарӑх, чӑваш поэчӗ тата журналисчӗ Илле Иванов тӗрӗк культурине пысӑк тӳпе хывнӑшӑн тӗнче премине тивӗҫнӗ. Тӗрӗссипе, чыслав пуш уйӑхӗн вӗсӗнчех иртнӗ-ха. Ун чухне Турцири Эскишехир хулинче, 2013 ҫулта тӗрӗк халӑхӗн культурин тӗп хулин ятне тивӗҫнӗскерте, уяв пулнӑ. Унта Чӑваш Енрен Илле Ивановсӑр пуҫне Олег Цыпленков тата Маргарита Ильина журналистсем, Праски Витти ӳнерҫӗ, Чӑваш патшалӑх юрӑпа ташӑ ансамблӗ те кайнӑ. Илле Иванова, ытти лауреат пекех, плакетпа (медаль тӗсӗ) чысланӑ, Эскишехир кӗпӗрнаттарӗн тав хутне панӑ. Чыслава ҫавӑн пекех Тӗрӗк культурин пӗтӗм тӗнчери организацийӗн тӗп секретарӗ Дюсен Касеинов, Турци вӗренӳ министрӗ Наби Авчи хутшӑннӑ. Эскишехир тӗрӗк халӑхӗн культурин тӗп хулин ятне Хусана панӑ. Илле Иванов — ЧР тава тивӗҫлӗ культура ӗҫченӗ, Митта Ваҫлейӗн фондне тата тӗрӗк тӗнчин культурин чӑваш центрне йӗркелекенӗ. 1993 ҫулта вӑл Ҫемен Элкер ячӗллӗ премине тивӗҫнӗ. 2005 ҫулта Абдюльхак Хамид ячӗллӗ премине илнӗ. Хыпар ҫӑлкуҫӗ:
|
|
Республикӑра
 Хӗрлӗ Чутайри кӗнеке куравӗ Ыран паллӑ прозаик, публицист, тӑлмач, чӑваш халӑх ҫыравҫи Хветӗр Уяр (Федор Ермилович Уяр) ҫуралнӑранпа 100 ҫул ҫитет. Вӑл 1914 ҫулхи ака уйӑхӗн 14-мӗшӗнче Самар облаҫӗнчи Схури-Матак ялӗнче ҫуралнӑ. Хветӗр Уяр Самарти чӑваш шкулӗнче, Хабаровскри педагогика техникумӗнче, Благовещенскри тата Чаваш Республикинчи педагогика институчӗсенче вӗреннӗ. Унтан вӑл Инҫет Хӗвелтухӑҫӗнчи пуҫламӑш шкулта ачасене вӗрентнӗ. Каярахпа Чӑваш Республикинчи Красноармейски, Ҫӗрпӳ районӗсенчи шкулсенче вӑй хунӑ, Чӑваш радиокомитетӗнче литература ӗҫченӗ пулнӑ. Хветер Уяр ЧАССР Кӗнеке палатинче, «Капкӑн» журнал редакцинче те ӗҫленӗ. Вӑл Тӑван ҫӗршывӑн Аслӑ вӑрҫинче пулнӑ, ӑна Тӑван ҫӗршыв вӑрҫин I степень орденӗпе, III степень Мухтав орденӗпе, медальсемпе чысланӑ. Федор Ермилович чӑваш литературине пӗчӗк жанрпа кӗнӗ (калавсем, очерксем, фельетонсем…). Пӗрремӗш хайлавӗ 1930 ҫулта пичетленнӗ. Пӗлтерӗшлӗ кӗнекисенчен пӗри — «Таната» историллӗ романӗ. Ӑна Чӑваш Ен литературовечӗсем кӑна мар, Мускаврисем те, ют ҫӗршыврисем те пысӑк хак панӑ. Хветӗр Уяр вырӑссен илемлӗ литературине чӑвашла куҫарнӑ. Хыпар ҫӑлкуҫӗ:
|
|
Тӗнче тетелӗ
 Шупашкарти Ленин районӗнчи административлӑ комисси ларӑвӗн членӗсем административлӑ правасене пӑснӑ тӗслӗхсене пӑхса тухнӑ. Ларура административлӑ правӑна пӑснӑ ултӑ протокола пӑхса тухнӑ. Чӑваш Республики саккунӗн 18-мӗш статйине, «Граждансем патне юмӑҫ ярас тата укҫа ыйтас тӗлӗшпе ҫулӑхнӑ» ятлӑскере, пӑснӑ ҫынсен 12 пин тенкӗ штраф тӳлеме тивӗ. Ҫавӑн пекех ларура ЧР саккунӗн 9-мӗш статйи («Граждансен лӑпкӑлӑхне тата шӑпӑлӑхне пӑсни») тӗлӗшӗпе йӗркене пӑснӑ пилӗк протокола пӑхса тухнӑ. Пӗтӗмпе 3 000 тенкӗлӗх штраф тӳлеттерме йышӑннӑ. «Шупашкарти хӑтлӑх правилисене пӑсни» статья тӗлӗшӗпе 42 протокола тишкернӗ. Комисси кун тӗлӗшӗпе йӗркене пӑснӑ ҫынсене 48 пин тенкӗ штраф тӳлеттерме йышӑннӑ. Хулара чӗрчунсене тытмаллли правилӑсене пӑхӑнман тӗслӗх те пулнӑ-мӗн. Акӑ йытӑ хуҫине 500 тенкӗ тӳлеттермелле тунӑ. Пӗтӗмпе 82 протокола пӑхса тухса комисси йӗркене пӑснисенчен 77 300 тенкӗ штраф тӳлеттерме йышаннӑ, 7 асӑрхаттару тунӑ. Хыпар ҫӑлкуҫӗ:
|
|
Культура
 «Ҫӳпҫипе хупӑлчи» спектакльти самант Кӑҫал Культура ҫулталӑкӗ пулнӑ май республикӑри чылай ялта вырӑнти ушкӑнсем халӑха спектакльсемпе савӑнтараҫҫӗ. Ку лайӑх пулӑм, мӗншӗн тесен ял ҫынни Шупашкарти театрсен пули-пулми тухса ҫӳреймест. Чун вара «ҫимӗҫ» ыйтать. Нумаях пулмасть ав Ҫӗрпӳ районӗнчи Чиркӳ ялӗнчи культура аталанӑвӗн центрӗ сцена ҫине Николай Айзман пьеси тӑрӑх хатӗрленӗ «Ҫӳпҫипе хупӑлчи» спектакльпе тухнӑ. Постановкӑна 100 вырӑнлӑ залра кӑтартнӑ. Спектакль пуҫланиччен халӑх шавланӑ пулсан артистсем сцена ҫине тухсан шӑпланнӑ. Постановка хыҫҫӑн курма килекенсем спектакле сӳтсе явнӑ, Татьяна Кузьминана, Марина Викторовӑна, Галина Гурьевӑна, Лиана Яковлевӑна тав тунӑ. Хыпар ҫӑлкуҫӗ:
|
|
Экономика
 «Патшалӑх облигацийӗ кӑларнипе вӑрӑм вӑхӑтлӑха кивҫен илес парӑм политикне ӑнӑҫлӑ пурнӑҫласа пырать», — тесе пӗлтерет республикӑн Финанс министерстви. Тӗп финанс ведомстви ӗнентернӗ тӑрӑх, патшалӑх парӑмне тивӗҫтерме илекен мӗнпур тивӗҫе республика тӳрӗ кӑмӑлпа пурнӑҫлать. Ӗнер, акӑ, 2012 ҫулта кӑларнӑ облигацисемшӗн ҫиччӗмӗш купон тупӑшне тӳленӗ иккен. Икӗ ҫул каялла ҫав хаклӑ хута 1,5 миллион штук кӑларнӑ. 667,7 тенкӗ тӑракан пӗр облигацишӗн 14 тенкӗ те 54 пус тӳленӗ. Ку вӑл ҫулталӑкри процент ставкине 8,75-пе шутланине пӗлтерет. Саккӑрмӗш купон тупӑшӗшӗн утӑ уйӑхӗн 18-мӗшӗнче тӳлеме палӑртаҫҫӗ. Ҫулла вара 2 миллиард тенкӗлӗх тепӗр ушкӑн облигаци кӑларасшӑн. Хыпар ҫӑлкуҫӗ:
|
+8.1 °C