Нумаях пулмасть республикӑра «Театр юбилейӗсем — 2013» инҫет олимпиади иртнӗ. Кӑҫалхипе иккӗмӗш хут йӗркеленӗскере хальхинче СССР халӑх артисчӗ Максим Михайлов ҫуралнӑранпа 120 ҫул ҫитнине халалланӑ.
Олимпиадӑна хуласемпе районсенчи хушма пӗлӳ парас енӗпе ӗҫлекен музыка тата ӳнер шкулӗсенче ӑс пухакансене тата республикӑри культура училищинче вӗренекенсене явӑҫтарнӑ. Ӗҫсене тӗрлӗ ене пӑхса хакланине пӗлтереҫҫӗ: литературӑпа ӗҫлеме пултарнине, ӗҫсене илемлетнине кура, ыйтӑва хуравлани тӑрӑх, материала уҫса панине шута илсе...
Проекта Тӑвайӗнчи ӳнер шкулӗнче вӗренекен Анастасия Григорьева хутшӑннӑ. Вӑл унта тӗп парнене — Гран-прие ҫӗнсе илнӗ. Чӑваш композиторӗсемпе классик-композиторсен пултарулӑхӗпе ӑна Светлана Глухова преподаватель паллаштарнӑ иккен.
Ҫак вӑхӑтра Куславкка тӑрӑхӗнчи Энтри Пасар шкулӗ ҫеҫ мар 100 ҫулхи юбилейне палӑртнӑ. Кӗҫ-вӗҫ ҫавраҫул тултарнине Комсомольски районӗнчи Мӑрат шкулӗ те уявламалла.
Ку шкула 1913 ҫулта Герасимов Никита Герасимович пуҫарӑвӗпе уҫнӑ, вӑл малтанлӑха Афанасий Горшков ҫуртӗнче вырнаҫнӑ. Нумай вӗрентеймен ҫав вӑл, часах хупӑннӑ. 1918 ҫулта ҫеҫ вара ҫӗнӗрен чӗрӗлнӗ. Ун чухне те вӗренӳ уйрӑм ҫын ҫурчӗсенче иртнӗ. Пӗрремӗш шкул ҫуртне 1930 ҫулта хута янӑ — халь унта историпе таврапӗлӳ музейӗ вырнаҫнӑ. Вӑл вӑхӑтра ҫак шкула таврари ачасем те ҫӳренӗ — Шурутран, Кармалтан, Тукайран. 1934 ҫулта ӑна тулли мар вӑтам шкул шайне хӑпартнӑ. 1959 ҫултанпа вӑл сакӑр клас вӗренмелли шкул шутланнӑ. 1984 ҫулхи утӑ уйӑхӗн 22-мӗшӗнче ЧАССР Министрсен Кабинечӗ хушӑвӗпе вӑл вӑтам шкул пулса тӑнӑ.
Хальхи вӑхӑтра шкулта 143 ача вӗренет. Кунта 20 вӗренӳ пӳлӗмӗ, спортзал, акт залӗ, 80 ача лармалӑх апатлану пӳлӗмӗ, компьютер класӗ пур. Ҫавӑн пекех шкулта тренажерсен пӳлӗмӗ те, ӑсталӑх лаҫҫи те, медицина пӳлӗмӗ те пур.
Куславкка районӗнчи Энтри Пасар шкулне уҫнӑранпа 100 ҫул ҫитнӗ, ҫак уява шкулта раштавӑн 14-мӗшӗнче, иртнӗ шӑматкун уявланӑ.
Энтри Пасар шкулӗн кун-ҫулӗ 1913 ҫулта пуҫланнӑ, Октябрь пӑлхавӑрӗ пуҫланиччен тӑватӑ ҫул маларах кунта хутла вӗрентекен шкул уҫнӑ. Энтри Пасар ял тӑрӑхӗн сайчӗ пӗлтернӗ тӑрӑх ҫак ҫулсем хушшинче вӑхӑт самай иртнӗ — шкул шайӗ те темиҫе хут улшӑннӑ, вӗрентекенсен йышӗ те.
Раштавӑн 14-мӗшӗнче уяв савӑнӑҫлӑ иртнӗ — ҫак шкула маларах пӗтернисем пухӑнма май тупнӑ. Ахаль килмен вӗсем — парнесемпе, салам сӑмахӗсемпе. Шел те, шкулӗ вӗсене вырӑсла ҫеҫ темшӗн кӗтсе илнӗ. Ҫапла пуль ҫав, ӗмӗр иртнӗ хыҫҫӑн чӑвашла манса пыраҫҫӗ ӗнтӗ куславккасем.
Ӗнер, раштавӑн 13-мӗшӗнче, Красноармейскинче вырнаҫнӑ тӑрӑхсен пӗрлехи информаципе культура центрӗнче ХТК ушкӑнӗсен пӗтӗмлетӳллӗ вӑййи иртрӗ. ХТК тени ӗнтӗ вӑл хаваслипе тавҫӑруллисен клубӗ тени пулать, е вырӑсла — КВН. Ку вӑййа та районтисем ҫамрӑксен пултарулӑхне ӳстерес тӗлешпе ирттерчӗҫ.
Пурӗ 3 ушкӑн хутшӑнмалла пулнӑ та иккӗшӗ ҫеҫ ҫитме пултарнӑ. Пӗрисем — Трак шкулӗнчи «Острые перцы» (чӑв. Ҫивӗч пӑрӑҫ) пулчӗҫ, теприсем — Красноармейски шкулӗнчи «Дети Газпрома» (чӑв. Газпром ачисем). Унччен вӗсен суйлав вӑййисем витӗр тухма тивнӗ.
Пурӗ вӑйӑра 3 пай пулчӗ: хаваслипе тавҫӑруллисем хӑйсемпе паллаштарасси, 25-мӗш кадр тата юрӑ-кӗвӗллӗ килти ӗҫ. Хаклавҫӑсен йышӗнче район администрацийӗнче вӑй хуракан Карпова А.Г, ял хуҫалӑхӗпе экологи пайӗн тӗп специалисчӗ Васильев В.В. тата ыттисем пулчӗҫ — пурӗ 5 ҫын. Председатель вырӑнӗнче районӑн вӗренӳ пайӗн пуҫлӑхӗ Голубев М.Д. пулчӗ.
Икӗ ушкӑн та вӑййа тӗплӗх хатӗрленни курӑннӑ — ҫаванпа та икӗ ушкӑна та 1-мӗш вырӑн панӑ, иккӗмӗш е виҫҫӗмӗш вырӑна никам та лекмен.
Каласа хӑварас пулать, ХТК вӑййисем районта пӗрремеш хут ирмеҫҫӗ, ҫултарн ҫул вӗсем лайӑхланса пыраҫҫӗ.
Раштавӑн 10-мӗшӗнче Йӗпреҫ районӗнчи Пучинке шкулӗнче чӑваш ҫӗрӗн чи чаплӑ та чи сумлӑ Хӗрарӑмӗ — СССР халӑх артистки Вера Кузьмина хӑнара пулчӗ. Пӗтӗм чӑваш халӑхӗн юратнӑ артистки тӗлпулӑва академии драма театрӗн ҫамрӑк артисчӗсемпе «Сенкер чаршав» шоу-концерт программипе килчӗ. Ҫамрӑк артистсем куракансене юрӑ-ташӑпа савӑнтарчӗҫ, Вера Кузьминична вара «Хура чӗкеҫ» спектакльти монологпа тыткӑнларӗ. Тӑпӑ ларма пӗлмен ачасем те сывламасӑр тенӗ пек артистка ҫинчен куҫ илмесӗр итлерӗҫ, аслӑраххисем шывланнӑ куҫӗсене шӑлчӗҫ. Концерт вӗҫӗнче Вера Кузьмина мӑшӑрӗн, Петӗр Хусанкайӑн, «Тилли юррисем» ярӑмри сӑвва вуларӗ.
Концер вӗҫленсен артистсене куракансен ячӗпе З.Ю.Кузьмина тав сӑмахӗ каларӗ. Юратнӑ артисткӑна малашне те сцена ҫинче пулма ырлӑх-сывлӑх сунчӗ. «Вера Кузьминична, эсир ҫамрӑксемшӗн тӗслӗх. Сирӗн пек ҫынсем пур чухне Чӑваш театрӗн малашлӑхӗ тата та ҫутӑрах пулӗ. Пысӑк тав сире пуриншӗн те», — терӗ вӑл.
Тайма пуҫ чаплӑ актрисӑна!
Шупашкарти 64-мӗш шкулта ачасем кӑна мар, учительсем те пӗр пек ҫи-пуҫ ҫине куҫнӑ. Дресс-код кӗртес шухӑш унти вӗрентекенсем ултӑ ҫул каяллах ҫуралнӑ иккен. Анчах ачасем кам мӗнле пултарать, ҫавӑн пек тӑхӑнса ҫӳренӗ вӑхӑтра вӑл йӑла вырӑнлах мар пек туйӑннӑ.
Вӗрентекенсен тумтирӗ тӗксӗм жилетран, юбкӑран е шӑлавартан (кам мӗн кӑмӑллать, ҫавна суйланӑ) тата ҫутӑ тӗслӗ кӗперен тӑрать. Ҫи-пуҫа хулари ҫӗвӗ ателйисенчен пӗринче ҫӗлеттернӗ. Пысӑкрах фирмӑсем пӗчӗк заказа йышӑнма килӗшмен-мӗн. Эрнере пӗрре, шӑматкунсерен, урӑхла тӑхӑнса килме юрать тесе йышӑннӑ. «Каярах, тен, йӑлӑхтарӗ те-и, анчах хальлӗхе ку тума юратсах тӑхӑнатпӑр», — теҫҫӗ иккен вӗрентекенсем.
Анчах пурне те мар-ха. Хальлӗхе ҫуррине кӑна. Инкекӗ чӳк уйӑхӗн 22-мӗшӗнче пулнӑ. Шупашкарти 30-мӗш шкулта ӑс пухакан 12 ачана шкулти ирхи апатпа наркӑмӑшланнӑ тесе шухӑшланипе пульницӑна хунӑ. Паян тӗлне вӗсенчен ҫуррине киле янӑ, вӗсенчен виҫҫӗшне ӗнерех пульницӑран кӑларнӑ, тепӗр виҫҫӗшне — паян.
Хальхи вӑхӑтра тухтӑрсемпе Роспотребнадзорӑн ӗҫченӗсем инкек сӑлтавне тӗпчеҫҫӗ, шыв тата апат-ҫимӗҫ пахалӑхне хаклаҫҫӗ. Хулари 2-мӗш ача-пӑча пульницинче вара чирлекенсем тата пуласран саппас тепӗр 30 вырӑн туса хатӗрленӗ.
Шупашкарта нацисен тата конфессисен хушшинчи хутшӑну пирки черетлӗ канашлу иртнӗ. Унта Шупашкар тата Чӑваш Ен митрополичӗ варнава, Альбир-хазрат Крганов муфти тата муниципалитетсен пуҫлӑхӗсем хутшӑннӑ.
Варнава шкулсенче «Православи культурин никӗсӗ» предмета вӗрентнӗ чух «ыйтуллӑ самантсемпе» тӗл пулни пирки чарӑнса тӑнӑ-мӗн. Ҫакӑн ҫинчен «Ирӗклӗ сӑмах» сайт «Чӑваш Ен» ГТРК пӗлтерни тӑрӑх хыпарлать. Асӑннӑ предмета пӗлтӗр шкул ачисенчен ҫурри вӗренес кӑмӑл тунӑ пулсан кӑҫал 20 проценчӗ кӑна ӑна шӗкӗлчеме килӗшнӗ. Чиркӳ ҫыннин шучӗпе чӑваш шкулӗсем «ырах мар тӗллевлӗ» ҫынсене пула асапланаҫҫӗ. «Шута илнӗ тӗнсем пулсан юрӗччӗ-ха, — пӑшӑрханнӑ мӗн Варнава. — Халӗ регистрациленменнисем регистрациленисенчен ытларах. Вӗсем кашниех тӗн шутласа кӑлараҫҫӗ те шкула каяҫҫӗ. Вӗрентекен пулса вырнаҫаҫҫӗ. Хӑйсем вара патшалӑха аркатас тесе хирӗҫле ӗҫсем вӑрттӑн тӑваҫҫӗ». Кун пек фактсем пирки ӗненекенсем систернине те палӑртнӑ Варнава.
Ҫапах православи чиркӗвӗн ытлашши пӑшӑрханма сӑлтав ҫук тесен те эпир ытлашши йӑнӑшас ҫук-тӑр. 2014–2015-мӗш ҫулсенче Вырӑс православи чиркӗвне федераци хыснинчен 1,758 миллиард тенкӗ уйӑрса пама пӑхса хӑварнӑ.
Красноармейски районӗнчи Нестер Янкас ячӗллӗ литературӑпа ӳнер тата культура пӗрлӗхӗн черетлӗ анлӑ ларӑвӗ муниципалитетӑн бюджет тытса тӑракан Красноармейскинчи пӗтӗмӗшле вӑтам пӗлӳ паракан шкулӗнче иртрӗ. Ӑна пӗрлӗхӗн правлени председателӗ Георгий Тусли уҫрӗ. Ларӑва правлени пайташӗсемсӗр пуҫне районти шкулсенче чӑваш чӗлхипе литератури вӗрентекенсем тата литература пултарулӑхӗнче палӑрнӑ шкул ачисем, тӑван ен историйӗпе культури енӗпе наукӑпа тӗпчев ирттернӗ ҫамрӑксем, вырӑнти ҫыравҫӑсем хутшӑнчӗҫ.
Ларура ҫак ыйтусене пӑхса тухрӗҫ: Чӑваш Наци Конгресӗн VIII-мӗш Аслӑ Пухӑвӗ йышӑннӑ резолюцисем ҫинчен, Тӗмен чӑвашӗсем патӗнче иртнӗ «Чӑваш культурин кунӗсем» ҫинчен тата районти шкул ачисем хушшинче чӑвашлӑха упраса хӑварасси тата вӗсен пултарулӑхне аталантарасси ҫинчен.
Пӗрремӗш ыйтупа Чӑваш Наци Конгресӗн делегачӗ Виталий Михайлов тухса калаҫрӗ. Вӑл конгресс съезчӗ мӗнле иртни тата унта йышӑннӑ резолюцисен пӗлтерӗшӗ ҫинчен туллин ӑнлантарса пачӗ. Пухӑннисем ЧНК кӑларса тӑракан «Чӑваш тӗнчи» хаҫатра пичетленнӗ резолюцисемпе паллашрӗҫ тата конгресс ӗҫӗ-хӗлне халалланӑ кӗнеке-альбомпа паллашрӗҫ.
Хӗрлӗ Чутайри «Хастар» спорткомплексра чӳкӗн 8-мӗшӗнче сӗтелҫи теннисла выляс енӗпе районти ӑмӑртусем иртнӗ. Унта районти шкул ачисем хастар хутшӑннӑ. Ӑмӑртусене 2001 ҫулта ҫуралнисем тата унран кӗҫӗнреххисем хушшинче иртнӗ — ҫулӗсене кура вӗсене виҫӗ ушкӑна пайланӑ. 2001 ҫулта ҫуралнӑ хӗрачасем хушшинче Штанаш шкулӗнче 6-мӗш класра вӗренекен Вероника Макарова, арҫын ачасене илес пулсан вара ҫав шкулти Станислав Манин ҫӗнтернӗ.
1999-2000 ҫулхи хӗрачасем хушшинчи тупӑшура малти вырӑна Питӗркасси шкулӗнчи Евгения Герасимова тухрӗ, иккӗмӗш вырӑнта Штанашри Роксана Хромова, виҫҫӗмӗшӗ Надежда Устинова (Штанаш) пулчӗ. Ку ушкӑнри арҫын ачасем пурте Хӗрлӗ Чутай шкулӗнчен: Геннадий Данилов, Владимир Магаськин, Даниил Георгиевский.
1996-1998 ҫулта ҫуралнӑ хӗрачасем вырӑнсене ҫапларах йышӑнчӗҫ: Штанашри Вероника Тумашкова — пӗрремӗш, иккӗмӗшпе виҫҫӗмӗш вырӑнсенче халӗ Ҫӗнӗ Атикасси шкулӗнчи 10-мӗш класра вӗренекен Штанаш хӗрӗсем Ксения Семенова тата Алевтина Коннова. Арҫын ачасенчен Хӗрлӗ Чутай шкулӗн вӗренекенӗ Дмитрий Мидейкин, Ҫӗнӗ Атикасси шкулӗнчи Евгений Романов тата Мӑн Этмен шкул вӗренекенӗ Михаил Григорьев ҫӗнтерчӗҫ.
+6.3 °C