Ҫӗркаҫпа паян ҫавӑрттарнӑ ҫил-тӑмана Чӑваш Енри ятарлӑ тытӑмсем ҫеҫ мар, ахаль ҫынсемпе тӳре-шара та хатӗр пулнине ӗҫпе ҫирӗплетрӗҫ. Ҫутӑсӑр юлнисене энергетиксем вӑхӑтра пулӑшма тӑрӑшрӗҫ. Ҫул-йӗре техника хыпӑнса тасатрӗ.
Ҫут ҫанталӑк кӳнӗ мелсӗрлӗхе вӑхӑтра пӗтермеллине Чӑваш Ен Элтеперӗ Михаил Игнатьев тӳре-шарапа паян ирпе ирттернӗ канашлура та хускатнӑ.
Дворниксемпе пӗрлех Шупашкарти организацисенче ӗҫлекенсем те алла кӗреҫе тытнӑ. Кун пирки Шупашкар хула администрацийӗн сайтӗнче кӑнтӑрла хыҫҫӑнах хыпарланӑччӗ. Юр тасатма тухнисен шутӗнче республикӑн тӗп хулин Ленин район администрацийӗн пуҫлӑхӗн тивӗҫне пурнӑҫлакан Максим Андреев та пулнӑ. Администраци ҫурчӗ умӗнчи юра вӑл тасатнине сӑнлакан ӳкерчӗке Инстаграмра вырнаҫтарнӑ. Сӑн ӳкерчӗкре пуҫлӑх перчеткесӗр пулнӑран теприсем ӑна шанмасӑртарах пӑхнӑ. «Урамра ҫара алӑпа ӗҫлекенӗн алли шӑнса кӳтӗ. Самантлӑха кӑна кӗреҫе тытнӑ вӑл», — йӗкӗлтешнӗ хӑшӗсем.
Республикӑра каллех кадр улшӑнӑвӗсем пулса иртнӗ. Хальхинче Чӑваш Енӗн ҫутҫанталӑк пурлӑхӗсемпе экологи министрӗн ҫумне Владимир Кузюкова ӗҫрен кӑларнӑ.
Кун пирки Чӑваш Енӗн Министрсен Кабинечӗн пуҫлӑхӗ Иван Моторин эрнекун, кӑрлач уйӑхӗн 19-мӗшӗнче, алӑ пуснӑ. Владимир Кузюков ку должноҫре 2015 ҫулхи раштав уйӑхӗнчен вара ӗҫлерӗ.
«Ҫыхӑнура» тетел пӗлтернӗ тӑрӑх, Владимир Кузюков министерствӑри ку енӗпе ятарлӑ пӗлӳ илнӗ пӗртен-пӗр специалист пулнӑ. Вӑл — биолог-охотовед. Кироври ял хуҫалӑх институтӗнче биолога вӗреннӗ. Нумай ҫул охотоведра вӑй хунӑ. 2010 ҫулта ӑна Патшалӑх сунар службин ертӳҫине лартнӑ. 2015 ҫулта ку ведомствӑна вуҫех пӗтерсен Владимир Кузюков экологи министрӗн ҫумӗн должноҫне йышӑннӑ.
Нидерландпа Бельгинче паян вӑйлӑ ҫил алхаснӑ. Вӑл пилӗк ҫын пурнӑҫне татнӑ. Иккӗшӗ — Оверейссел (нидер. Oaveriessel) провинцире йывӑҫ айне пулса вилнӗ, тепри Гелдерланд (нидер. Gelderland) провинцийӗнче вилӗм тупнӑ — ун ҫине кантӑкран тунӑ хуралнӑ йӑтӑнса аннӑ. Бельгири «Soir» (хрантсусларан чӑвашла куҫарсан Каҫ пулать) хаҫат пӗлтернӗ тӑрӑх вӑйлӑ ҫиле пула Брюссельтен инҫе мар тепӗр ҫын пурнӑҫӗ татӑлнӑ. Машинпа пынӑскер ҫине йывӑҫ ӳкнӗ. Германире те пӗр ҫын пӑтӑрмаха лексе вилнӗ — 59 ҫулхи те йывӑҫ айӗнче пурнӑҫран уйрӑлнӑ.
Ҫанталӑк сӑнавҫисем пӗлтернӗ тӑрӑх вӑйлӑ ҫил каҫччен тытӑнса тӑрӗ. Вӑл анӑҫран анӑҫ-ҫурҫӗрелле куҫӗ. Сӑмах май унччен, кӑрлач пуҫламӑшӗнче, Европӑра «Элеонор» ятли алхаснӑччӗ. Вӑл та ҫын пурнӑҫӗсене татнӑччӗ — тӗрлӗ ҫӗршывра виҫӗ ҫын вилнӗччӗ.
Шупашкарти «Лента» гипермаркет ҫывӑхӗнчи микрорайонта пурӑнакан ҫынсен сехри хӑпнӑ. Вӗсем 1 эрне ҫурӑ ӗнтӗ хула ҫывӑхне пынӑ кашкӑрсене сӑнаҫҫӗ. Хӑшӗ-пӗри кашамансене сӑн ӳкернӗ.
Ҫынсем кашкӑрсене бинокольпе пӑхаҫҫӗ. Вӗсем каланӑ тӑрӑх, кашамансем виҫҫӗн, кӑнтӑрла ҫеҫ курӑнаҫҫӗ. Кашкӑрсем унта 1 эрне ҫурӑ пурӑнаҫҫӗ ӗнтӗ.
Шупашкарта кашамансем чӑнах та пур-и? ЧР Ҫутҫанталӑк министерствин ӗҫеченӗ Николай Косулин ку хыпара тӗрӗслеме шантарнӑ. Ведомство каланӑ тӑрӑх, унччен республикӑн тӗп хулинче кунашкалли пулман.
«Ҫыхӑнура» канашлура вара ҫапла пӗлтернӗ: ҫав виҫӗ чӗрчун — кашкӑр мар. Ҫав вырӑнта йытӑ йӗрне ҫеҫ тупнӑ.
Ӗнер пирӗн республикӑра тинех юр ҫуса кайрӗ. Кӑнтӑрла ӳкме пуҫланӑччӗ те паянхи ир тӗлне ун хулӑнӑшӗ вунӑ сантиметр таран ҫитнӗ теме пулать. Пӗрремӗш пысӑк юр хулари коммуналлӑ хуҫалӑх ӗҫченӗсемшӗн йывӑрлӑх кӑларса тӑратать. Ҫутҫанталӑк пулӑмӗ уйрӑмах канмалли кунсене лексен юра тасатасси тивӗҫлӗ шайра иртмест.
Чӑваш халӑх сайчӗ Шупашкар хулинчи лару-тӑрӑва сӑнаса тухнӑ хыҫҫӑн ҫапларах хак пама пултарать — ҫул тасалӑхӗшӗн яваплисем тӗпрен илсен хатӗр пулнӑ. Тӗп ҫулсене юртан тасатсах тӑраҫҫӗ, хуларан тухаканнисем кӑна тап-тасах мар. Вӑрнар ҫулӗн айӑккине, сӑмахран, тасатни курӑнмарӗ. Шупашкарта вара тротуарсене та тракторпа хырса тухнӑ. Вырӑнӗ-вырӑнӗпе ҫеҫ юр ашса ҫӳреме тивет. Канмалли кунсем пулин те чылай тирепейҫӗсем (дворниксем) хӑйсене шанса панӑ лаптӑксене юртан тасатнӑ.
RP5 портал тӑрӑх юр эрнипех ҫӑвӗ. Ырансене каҫхинелле ҫил вӑйланӗ, кассӑн-кассӑн ҫил хӑвӑртлӑхӗ 13 м/ҫ ҫитме пултарӗ. Ҫанталӑк ытларах пӗлӗтлӗ пулӗ, юнкун кӑна кӑшт уяртса илӗ.
Ҫанталӑк сивӗтрӗ, пурте юр ҫуса лартасса кӗтеҫҫӗ ахӑртнех. Ара, хуласемпе районсенче чӑрӑшсене те капӑрлатма тытӑннӑ вӗт.
Анчах тӑхтӑр-ха. Хӗл пирӗн пата килме васкамасть. Синоптиксем эрне вӗҫне каллех ӑшӑтасса пӗлтереҫҫӗ. Раштавӑн 2-3-мӗшӗсенче сывлӑш температури 0-2 градус ӑшӑ пулӗ. Кунашкал ҫанталӑк раштавӑн 5-мӗшӗччен тӑма пултарӗ. Унтан ҫанталӑк 10 градус таран сивӗтессе шантараҫҫӗ.
Канмалли кунсенччен паянхи пек ҫанталӑк тӑрӗ: кӑнтӑрла – 1-6, каҫхине 4-9 градус сивӗ. Унтан республикӑра циклон хуҫаланӗ.
Раштав уйӑхӗнче мӗнлерех ҫанталӑк пулассине пӗлес килет-и? Синоптиксем каланӑ тӑрӑх, сывлӑш температури ытти ҫулсенчи вӑтам кӑтартуран иртмӗ: 10-15 градус сивӗ. Ҫӗнӗ ҫулта мӗнлерех ҫанталӑк пуласси тӗппипех паллӑ мар. Ҫапах ҫав кунсенче шартлама сивве кӗтмелле мар теҫҫӗ.
Паян республикӑра юр хулӑнӑшӗ вырӑнӑн-вырӑнӑн 5 сантиметра ҫитнӗ. Анчах савӑнма ан васкӑр: вӑл та ирӗлсе кайӗ. Сӑмах май, кӑҫал юр виҫҫӗмӗш хут ҫуса лартать, унтан ирӗлет.
Хальхинче вӑл ҫитес тунтикун ирӗлме пуҫлӗ. Канмалли кунсенче вара йӗпе юр ҫукалӗ. Сывлӑш температури 0 градус пулӗ. Ку нормӑран 4 градус ӑшӑрах.
Тунтикун каллех ҫумӑр ҫӑвӗ, ҫанталӑк 5 градус таран ӑшӑтӗ. Ытларикун та ҫумӑр ӳккелӗ. Икӗ талӑкра пӗр уйӑхри нормӑн ҫурри ҫума пултарӗ. Кӗҫнерникун каллех юр ҫуса савӑнтарӗ, эрнекун кӑштах шӑнтӗ. Ҫапах хӗл ларасса кӗтмелле мар. Чӳк уйӑхӗ вӗҫлениччен юр ҫуса лартмӗ. Хальлӗхе пӗлтернӗ тӑрӑх, уйӑх вӗҫӗнче каллех ӑшӑтать.
Ҫак самантра Чулхулара кӑштах юр ҫума тытӑннӑ. Унта Нума 1 циклон иртет. Чӑваш Ене те килӗ вӑл, анчах пирӗн патра юр мар, ҫумӑр ҫӑвӗ.
Синоптиксем асӑрхануллӑрах пулма сӗнеҫҫӗ. Паян ҫумӑр каҫ енне ҫума пуҫлӗ, ҫур ҫӗр иртсен ҫеҫ чарӑнӗ. Шупашкарта сывлӑш температури 7 градус ӑшӑ таран хӑпарӗ. Ҫанталӑк ӑшӑтнӑ май атмосфера пусӑмӗ улшӑнӗ. Пӗр талӑкра вӑл 10 пункт чакӗ: 738 миллилитр таран анӗ. Унтан каллех йӗркене кӗрӗ.
Ҫил вӑйланӗ. Паян ҫӗрле вӑл ҫеккунтра 19-24 метр хӑвӑртлӑхпа вӗрӗ. Ыран республикӑра Япрак ятлӑ антициклон хуҫаланӗ, ҫанталӑк лайӑхланӗ, ҫил лапланӗ. Термометр каҫ енне 0 градусран сахалрах кӑтартӗ.
Пӗлтӗр ку тапхӑрта юр ҫунӑччӗ, ирӗлменччӗ. Кӑҫал вара ҫанталӑк ӑшӑрах. Хӗл хӑҫан ларать? Синоптиксем мӗн калаҫҫӗ?
Чӳк уйӑхӗнчи пӗрремӗш эрне нормӑпа килӗшсе тӑнӑ. Вӑтамран 1 градус сивӗ пулнӑ. Хушӑран юр ҫуса хура ҫӗре шуратать, анчах вӑл кӑштахран ирӗлет. Эппин, хӗл вӑхӑчӗ ҫитмен-ха.
Раҫҫей Гидрометцентрӗ пӗлтернӗ тӑрӑх, ҫитес 10 кунра кӗркуннехи ҫанталӑк пулӗ. Чӳкӗн 8-17-мӗшӗсенче ытти ҫултинчен 3 градус ӑшӑрах пулӗ. Ҫанталӑк юпа уйӑхӗн вӗҫӗнчипе пӗр килӗ.
Чӳк уйӑхӗн 8-10-мӗшӗсенче антициклон килӗ. Ҫак кунсенче юр та, ҫумӑр та ҫумӗ ахӑртнех. Тен, хӗвел тухӗ. Сывлӑш температури 3 градус сивӗрен пуҫласа 2 градус ӑшӑ пулӗ.
Чӳкӗн 13-мӗшӗнчен ҫумӑр пуҫланать, вӑл 3-4 куна пырӗ. Сывлӑш температури 8 градус таран та ӑшӑтӗ. 17-мӗшӗнчен антициклон хуҫаланӗ, 0 градус таран сивӗтӗ. Ҫапах чӳк уйӑхӗ валли ку та ӑшӑ-ха. Синоптиксем хальлӗхе хӗл ларасси пирки каламаҫҫӗ.
Ҫӗнӗ Шупашкарти 17-мӗш ача пахчинче ҫамрӑк экологсен чӑн-чӑн лабораторийӗ уҫӑлнӑ. Ӑна хӑтлама «Чебурашка» ача пахчине Шупашкар ГЭСӗн ертӳлӗхӗ пулӑшнӑ.
ГЭС сайтӗнче ҫырнӑ тӑрӑх, гидроэнергетиксем ача пахинчи лаборатори валли тӗрлӗ объективлӑ, видеокамерӑллӑ тата проекторлӑ хальхи йышши ултӑ микроскоп, ҫутҫанталӑка тухса ӗҫлемешкӗн портативлӑ микроскоп туянса панӑ. Унсӑр пуҫне ӑслӑлӑх ӗҫне хӑнӑхма май паракан инструментсен пуххине, телескоп, бинокль тата лупӑсем панӑ.
Палӑртма кӑмӑллӑ, пирвайхи кунах лабораторире паллашу-хӑнӑху урокӗ иртнӗ, ун вӑхӑтӗнче пӗчӗк ачасем тӗрлӗ приборпа паллашнӑ, ӳсен-тӑрантан шӗвек хатӗрлеме хӑнӑхнӑ. Шкул ҫулне ҫитмен ачасене пирвайхи занятиех питӗ килӗшнӗ, вӗсем курӑк клеткисене хавхаланса тӗпченӗ.
+17.3 °C