Кӗнеке ҫӳлӗкӗ

Вулакансем тӑтӑшах ыйтнине шута хурса Чӑваш кӗнеке издательстви «Чӑваш пилӗсемпе кӗллисем» кӗнеке пичетлесе кӑларнӑ (Шупашар, 2017. Редакторӗ В.Н.Алексеев. — 366 ен). Халӑх пилӗсемпе кӗллисем пӗрремӗш хут «Чӑваш халӑх пултарулӑхӗ» ярӑмпа 2005 ҫулта пин ҫурӑ шутпа тухнӑччӗ. Вӑл академилле кӑларӑм пулсан та, ҫулталӑкранах сутӑнса пӗтнӗ-мӗн.

«Чӑваш пилӗсемпе кӗллисем» кӗнекене ку хутӗнче пӗчӗкрех калӑппа, кӗскетсе, ҫӗнетсе, тирпейлӗ пичетленӗ. «Чӑваш халӑхӗн тӗнӗ-ӗненӗвӗ – чи авалхи йӑла-йӗркесенчен упранса юлнӑ еткерлӗх. Ӑна таптаса, кӑкласа, пӗтерсе пынӑ пулсан та, вӑл хӑйӗн ҫирӗп никӗсне паян кунчченех тӗрӗс-тӗкел тытса тӑрать», — тенӗ кӗнеке пуҫламӑшӗнче. Ача-пӑча шыва кӗрес умӗн калакан ансат сӑмахсене, пысӑк ӗҫ умӗн вӑйпитти ҫын ҫутҫанталӑкран ӳт-пӳ ҫӑмӑллӑхне ыйтнине, ваттисем яш-кӗрӗме туйра пилленине, уявра-ӗҫкӗре ҫӑкӑр касса пичке пуҫланине, салтака е вӗренме каякана ырӑ сунса ӑсатнине, несӗл пуҫӗсене асӑнса хывнӑ кӗлӗсене пирӗнтен нумайӑшӗ илтме пултарнӑ.

Ӗмӗрсен аваллӑхӗнче ҫуралнӑ сӑмахлӑхран халӑха ХХI ӗмӗрте кирли мӗн юлма пултарнӑ-ши.

Малалла...

Шупашкарта пӗр ҫемьере инкек пулнӑ. 2 ҫулти ача пуля ҫӑтса янӑ та сывлӑш ҫитменнипе вилнӗ.

Ку пӑтӑрмах авӑн уйӑхӗн 26-мӗшӗнче 16 сехет ҫурӑра Шупашкарти Мускав районӗнче пулнӑ. РФ Следстви комитечӗн Чӑваш Енри следстви управленийӗн пресс-служби пӗлтернӗ тарӑх, халӗ ку ӗҫ тӗлӗшпе тӗрӗслев иртет. Тетте пӑшалти пуля ачан пырне ларнӑ. Ҫав вӑхӑтра аслисем ӑҫта пулнӑ? Пӗтӗмпех уҫӑмлатма тивӗ.

ШӖМ ҫине тӑрсах асӑрхаттарать: тетте туяннӑ чухне аслисен питӗ тимлӗ пулмалла. Ача пилӗк ҫул тултариччен вак-тӗвек япалаллӑ тетте туянма сӗнмеҫҫӗ. Халӗ хутаҫ ҫине тетте хӑш ӳсӗмри шӑпӑрлансем валли пулнине те палӑртаҫҫӗ.

Журналист Борис Бронштейн «Новая газета» (чӑв. Ҫӗнӗ хаҫат) хаҫатра Чӑваш Енӗн Культура, национальноҫсен ӗҫӗсен тата архив ӗҫӗн министрӗ Константин Яковлев районсенчен пӗринче пулнӑ чух сӗт-ҫу ферминче пулнинчен тӗлӗннине палӑртса ҫырнӑ.

«Ӑнланма ҫук официаллӑ пӗлтерӳ: Чӑваш Енӗн культура министрӗ Сӗнтӗрвӑрри районӗнче ӗҫлӗ визитпа пулнӑ чухне вӑкӑрсене самӑртмалли фермӑна тата тырӑ ампарне кӗрсе тухнӑ. Тем йӗркеллех мар пек-и? Тен, ку вӑл — йӑнӑш? Тен, тӗрӗсрех ҫапла: ял хуҫалӑх министрӗ районти музыка шкулӗнче пулнӑ. Ҫук, каллех тем йӗркеллех мар. Ҫапах та мӗн ҫырнине ӗненмеллех. Ҫитменнине тӳре-шара фермӑра пулнине республикӑн Культура министерствин сайтӗнче 15 сӑнӳкерчӗкпе кӑтартнӑ», — йӗкӗлтешет журналист.

Манӑн вара, эсир ирӗк парсан, культура министрне хӳтӗлес килет. Вырӑнти тӳре-шара ертсе кайнӑ та ӗнтӗ, вӑл хирӗҫлемен. Кунта вырӑнтисем пӗр министра тепринпе арпаштарнӑ тейӗн. Кушаккине вара патакки.

Ӗнер иртнӗ Чӑваш Енӗн Патшалӑх Канашӗн сессийӗнче республика парламенчӗн Аппарачӗн ертӳҫине суйланӑ. Аса илтерер, ку должность унччен ҫав пукана йышӑннӑ Надежда Прокопьевӑна этем правине хӳтӗлекен уполномоченнӑя лартнӑ хыҫҫӑн пушанчӗ. Ӗнерех вӑл ЧР Паташлӑх Канашӗнчи унчченхи ӗҫе пӑрахрӗ.

Сессире парламент хӑйӗн кандидатурине сӗнчӗ. Вӑл ҫын — Аппарат ертӳҫин ҫумӗнче, патшалӑхпа право управленийӗн пуҫлӑхӗнче ӗҫленӗ Ирина Семенова. Ирина Семеновӑна кӑҫал «Чӑваш Республикин тава тивӗҫлӗ юрисчӗ» хисеплӗ ят панӑ.

Валерий Филимонов спикер Аппаратӑн ҫӗнӗ ертӳҫине ырласа сӑмах каларӗ, депутатсем те парламент сӗннӗ кандидатпа килӗшнине пӗлтерсе уншӑн сасӑларӗҫ.

Итлекенсем пулсан юралакансем пулӗҫ

«Чӑваш эстрада юррисенчен тӗлӗнсе каятӑп: хӑш юрра кӑна ямастӑн — пӗр тӗрлӗ тӑнкӑр-тӑнкӑр кӗвӗ... Пӗр ҫыракан пурин валли те кӗвӗсем шаплатарать кӑна. Ҫакӑн пек кӗвӗсем 90-мӗш ҫулсенченех пыраҫҫӗ... Юрлаканнисем лайӑх юрлаҫҫӗ, сассисем те пур - лӗпӗр- лӗпӗр мусӑкки пӗтерет... Ҫавӑнпа чӑваш эстрадин аталанӑвӗ ҫук», — тесе ҫырнӑ Фейсбукра Чӗмпӗр тӑрӑхӗнче пурӑнакан Микулай Павловский.

Микулай Павловский шухӑшне аталантарса теприсем сӑвӑ пахалӑхне те, юрлас ӑсталӑха та хурлассӑн туйӑнать. Мӗнех, кашнин хӑйӗн шухӑшӗ тейӗпӗр те лӑпланӑпӑр.

Паян Шупашкарта ӑшӑ пама тытӑннӑ, кун пирки тӗп хула администрацийӗ хӑйӗн сайтӗнче пӗлтернӗ.

Официаллӑ ҫӑлкуҫсем пӗлтернӗ тӑрӑх, ӑшӑпа централизациленӗ майпа тивӗҫтерекен тытӑмран кун вӗҫленнӗ тӗле 63 ача пахчине, 38 шкула, хушма пӗлӳ паракан 3 учреждение ӑшӑ панӑ. Эрне вӗҫӗччен хулари мӗн пур вӗренӳ учрежденийӗнчех ӑшӑ пулӗ — ачасем текех урокра перчеткепе лармӗҫ.

«Чи малтан медицина, ачасен шкулчченхи учрежденийӗсене, вӗренӳ организацийӗсене ӑшӑпа тивӗҫтерӗпӗр, унтан нумай хваттерлӗ пурӑнмалли ҫуртсене, чи юлашкинчен вара общество ҫурчӗсене ӑшӑ парӑпӑр», – ҫырнӑ Шупашкар хула администрацийӗн пуҫлӑхӗ Алексей Ладыков алӑ пуснӑ йышӑнура.

Сӑмах май, Ҫӗнӗ Шупашкарти хӑш-пӗр учреждение те ырлӑх ҫитнӗ. Унти 22 садикре, 1 шкулта тата 1 спорт учрежденийӗнче пӑрӑхсем алла шӑнтмаҫҫӗ.

Киле вӑрҫса-ятласа хӑваламан та, анчах ача пахчинче юсав тесе Улатӑрти «Солнышко» (чӑв. Хӗвел) шкул ҫулне ҫитменнисен учрежденине ҫӳрекен шӑпӑрлансене эрнекунсерен 12 сехетре киле ӑсатма тӑрӑшнӑ. Илсе каяйманнисен ачисем дежурство ушкӑнӗнче юлнӑ. Ҫав вӑхӑтрах ача пахчине хӗрсе кайсах юсанӑ: сӑрламаллине сӑрланӑ, шуратмаллине шуратнӑ, стенасене йӗркене кӗртнӗ, урай сарнӑ.

Ҫур кунта киле илсе кайсан та ашшӗ-амӑшӗнчен укҫана тулли куншӑн илнӗ.

Кӑлтӑка вырӑнти прокуратурӑна ашшӗ-амӑшӗ систернӗ.

Ҫитменлӗхшӗн ача-пӑча пахчин ертӳҫине Роспотребнадзор 3 пин тенкӗлӗх штрафланӑ. Ҫав вӑхӑтрах прокуратура хула администрацийӗн пуҫлӑхӗ ячӗпе те асӑрхаттару хучӗ шӑрҫаланӑ. Унта кӑлтӑка пӗтермеллине палӑртса ҫырнӑ.

Шупашкарти 4-мӗш гимнази директорне ашшӗ-амӑшӗнчен сӗтев илнӗ тесе шухӑшлаҫҫӗ. Ку факта РФ Шалти ӗҫсен министерствин Шупашкарти управленийӗ экономика хӑрушсӑрлӑхӗ тата коррупципе кӗрешекен пайӗ ачасене шкула илнишӗн укҫа илнӗ тесе пӗлтерет.

Йӗрке хуралҫисен куҫне шкул ертӳҫи кӑҫалхи ҫулла лекнӗ. Пакунлисене кун пирки систерекенсем тупӑннӑ. Йӗрке хуралҫисем шухӑшланӑ тӑрӑх, хулан урӑх районӗнче пурӑнакансем хайсен ачисене 4-мӗш гимназие вырнаҫтарас тенипе шкул директорӗ усӑ курма шут тытнӑ. Полицейскисем хӗрарӑма ашшӗ-амӑшӗ 85 пин тенкӗлӗх виҫӗ хутчен сӗтев панине палӑртнӑ. Раҫҫейӗн Следстви комитечӗн республикӑри управленийӗн тӗпчевҫисем пуҫиле ӗҫ пуҫарнӑ. Хӗрарӑма халӗ килте арестлесе усрама йышӑннӑ.

Елена Николаева (сылтӑмри)

Ӗнер Чӑваш Енӗн Патшалӑх Канашӗн черетлӗ сессийӗ иртнине эпир ӗнерех пӗлтернӗччӗ. Кун йӗркине кӗртнӗ ыйтусем нумайран тата тӗрлӗ йышӑну йышлӑран паян та ку темӑна малалла тӑсӑпӑр.

Ӗнер «халӑх тарҫисем» (маларах депутатсене ытарлӑн ҫавӑн пек калатчӗҫ. Сӑмах ҫаврӑнӑшӗ паян хай сӗмне ҫухатнипе ҫухатманнине тишкерес тӗллевӗмӗр ҫук та ун пирки чарӑнса тӑмӑпӑр) парламентри икӗ комитет ертӳҫине суйларӗҫ. Сӑнавҫӑсем асӑрханӑ тӑрӑх, шалуллӑ должноҫсене «Тӗрӗслӗхшӗн Раҫҫей» парти пайташне Игорь Молякова парас мар тени черетлӗ хутчен пурнӑҫа кӗчӗ.

Парламентӑн экономика политики, агропромышленноҫ комплексӗ тата экологи енӗпе комитет ертӳҫи пулма паллӑ спортсмена, Олимп чемпионне, тӗнче чемпионкине Елена Николаевана шанчӗҫ. Тӗнче шайӗнчи паллӑ спортсменка сессире тӑван яла пилӗк ҫул каялла таврӑннине, унта хӑйӗн суйлавҫисемпе юнашар пулнине палӑртнӑ.

«Эпӗ, паллах, ҫветтуй мар. Анчах апла пулма тӑрӑшмалла. Аталанма вӗҫӗмех пулать, ҫветтуй пулса ҫуралмаҫҫӗ, пулса тӑраҫҫӗ. Ҫамрӑк депутатсене тата аслӑ юлташсене пулӑшнӑшӑн тав тӑватӑп, пӗтӗмпех турӑ ирӗкӗпе пулса пырать», — тенӗ Елена Николаева сессире.

Малалла...

Шупашкартан Пушкӑртстанӑн тӗп хулине тата каялла самолет вӗҫтерекен «Декстер» авиакомпани ҫапла йышӑну тунӑ. Ҫавна кура ӗнер, авӑн уйӑхӗн 25-мӗшӗнче, Шупашкарти аэропортран Ӗпхӗве самолет вӗҫмен.

«Мой город Чебоксары» Шупашкарти халӑхсен хушшинчи аэропортӑн «Ҫыхӑнура» халӑх тетелӗнчи официаллӑ ушкӑнӗнчи информацие илсе кӑтартнӑ. «Шупашкар — Ӗпхӳ — Шупашкар» маршрут кӑҫалхи нарӑс уйӑхӗн 20-мӗшӗнче уҫӑлнӑ. Аэропортӑн ҫирӗплетнӗ расписанийӗпе килӗшӳллӗн, ку авиарейспа самолетсен кӑҫалхи юпа уйӑхӗн 27-мӗшӗччен вӗҫмелле пулнӑ. Ӗнерхи кунччен Шупашкартан Ӗпхӗве самолет эрнере виҫӗ хутчен вӗҫнӗччӗ: тунтикунсерен, юнкунсерен тата эрнекунсерен. Ҫавӑн пекех палӑртса хӑварар: ку авиарейса Росавиаци субсиди уйӑрса пулӑшатчӗ.