Олег Цыпленков сӑнӗ

Эрнекун, чӳкӗн 1-мӗшӗнче, Хусанта Тутарстан чӑвашӗсен отчётпа суйлав пухӑвӗ иртрӗ — икӗ ҫул хушшинчи ӗҫе тишкерсе пӗтӗмлетрӗҫ. Депутатсен йышӗнче районсенчи тата хуласенчи наци автономийӗн уйрӑмӗсенчен суйланӑ ҫынсем пулчӗҫ. Пухӑва Тутарстанӑн тӳри-шарисем те хутшӑннӑ, сӑмахран, ТР Патшалӑх Канашӗн Председатель ҫумӗ Римма Ратникова. Юпа уйӑхӗн 26-мӗшӗнче суйланнӑ ЧНК Президенчӗ Николай Угаслов та хутшӑннӑччӗ.

Хусанти пухура иртнӗ ӗҫсене сӳтсе яврӗҫ, малалла тумалли плансене палӑртрӗҫ. Тутарстанра наци политикин концепцине йышӑнни республикӑри халахсен культурине те чӗлхисене те упраса аталантарма пулӑшни пирки сӑмах каларӗҫ. Константин Яковлев хӑйӗн сӑмахӗнче 2014 ҫулта республикӑри тӗрлӗ кӗтесӗнчи чӑваш ачисем валли сывлӑха ҫирӗплетмелли уйлӑх (лагерь) йӗркелеме планлани пирки каларӗ. Вӗренӳри улшӑнусене сӳтсе явма Анат Камӑри гимназире кашни ҫул вӗрентекенсен пухӑвне йӗркелеме те сӗнчӗҫ.

Суйлавра, виҫӗ кандидатурӑна пӑхса тухрӗҫ — хальхи вӑхӑтра ертсе пыракан Константин Яковлева, «Сувар» хаҫатӑн тӗп редакторне Константин Малышева тата Хусанти чӑваш ҫамрӑкӗсен пӗрлӗхӗн ертӳҫине Александр Саиткина.

Малалла...

Парижра пурӑнакан Ольга Николаева (Грелон) чӑвашла-хрантсусла словарь кӑларма ӗмӗтленни пирки хӑй вӑхӑтӗнче эпир пӗлтернӗччӗ. Халӗ тата тепӗр ҫӗнӗ хыпар пӗлтӗмӗр — вӑл «Нарспи» мюзикл валли хрантсусла субтитр хатӗрлесшӗн иккен. Ҫак шухӑш патне вӑл кӑҫал ҫулла «Хавал» уйлӑхра пулнӑ хыҫҫӑн пырса ҫитнӗ. Аса илтеретпӗр, уйлӑха чӑваш чӗлхине вӗрентес тӗллевпе йӗркелеҫҫӗ.

Унта Парижран килнӗ Ольга та хутшӑннӑ. Пӗччен мар, Мускавра пурӑнакан тӑванӗн хӗрӗпе. Ольгӑн ашшӗ-амӑшӗ — Канаш районӗнче ҫуралса ӳснӗскерсем. Анчах Чӑвашран тухса кайнӑ хыҫҫӑн кунта вӗсем пурӑнман, ҫулла пӗрер уйӑхлӑха килсе кайнипех ҫырлахнӑ. Мускаври патшалӑх университетне вӗренсе пӗтернӗ Ольга вырӑсла, хрантсусла, акӑлчанла пӗлет, халӗ нимӗҫ чӗлхине вӗренет. Кунсӑр пуҫне халӗ, ав, чӑваш чӗлхине те ӑша хывнӑ.

«Нарспи» мюзикл вырӑс субтитрӗсемпе DVD ҫине тухнӑ хыҫҫӑн Ольга ӑна хрантсусла куҫарма шухӑшлать.

Комсомольски районӗнчи Хирти Сӗнтӗр тӑрӑхӗнче фельдшерпа акушер пункчӗсем виҫҫӗ шутланса тӑраҫҫӗ. Хутса-ӑшӑтса тата тытса тӑма укҫа-тенке перекетлес тӗллевпе вӗсене ялсенчи культура ҫурчӗсене куҫарнӑ. ФАПсем районти тӗп пульницӑна пӑхӑннӑ май, вӗсен хуҫи — район пульници — коммуналлӑ пулӑшу тӑкакӗсене саплаштарать-мӗн.

Маларах виҫӗ ФАП терӗмӗр те, анчах вӗсенчен пӗри, Ҫӗнӗ Кипеҫри, темиҫе уйӑх ӗнтӗ хупӑнса тӑнӑ. Ҫакӑ ҫынсене тивӗҫтерме пултарайман паллах. Чун ыратӑвӗ пирки халӑх пухусенче вӗҫӗмех каланӑ. Нумаях пулмасть унта специалист тупӑннӑ. Унччен Нӗркеҫри фельдшерпа акушер пунктӗнче ӗҫленӗ Галина Кольцова асӑннӑ ялта ӗҫлеме тытӑннӑ.

Телее хӑшӗсем укҫа-тенкӗпе виҫеҫҫӗ пулӗ те, анчах ӑна пурлӑх ҫине куҫарса пӑхманнисем пӗчӗк савӑнӑҫах пысӑка ҫавӑраяҫҫӗ. Ун пеккисем валли Красноармейски районӗнчи Чатукасси ял тӑрӑхӗнчи «Телей» фольклор ансамблӗ черетлӗ концерт лартнӑ. Хальхинче — тӑван тӑрӑхра мар, кӳршӗсем патӗнче. Мари Элти Моркински районта «Морко сем» хӑйсем тӗллӗн юрлакансен фестиваль-конкурсӗ иртнӗ те шӑпах ҫавӑнта хутшӑннӑ та «Телей».

Фестивальтен чатукассисем дипломпа тата парнепе таврӑннӑ. Ӑна вӗсем вокалпа хор ӳнерне аталантарнишӗн тата конкурса хутшӑннишӗн тивӗҫнӗ.

Куславкка районӗнчи ачасен кӗрхи каникулӗ чылайлӑха асра юлас шанӑҫ пур. Вӗсем валли тӗрлӗ мероприяти йӗркелеме палӑртса хунӑ.

Куславккари комплекслӑ центра Карамӑш, Куснар ял тӑрӑхӗсенчи тата Куславкка хулинчи ачасене пухӗҫ. Анчах пурне те мар — сахал тупӑшлӑ, тулли мар, нумай ачаллӑ ҫемьесенче пурӑнакансене. Вӗсене вожатӑйсем вырӑнти «Атӑл» физкультурӑпа сывлӑх комплексӗнче спорт эстафетисене хутшӑнтарӗҫ, бассейнра иштерӗҫ. Районти кӑсӑклӑ ҫынсемпе курнӑҫтарассине те плана кӗртнӗ.

Чӳкӗн 10–20-мӗшӗсенче Йӗпреҫ районӗнче «Ҫемье тата ачасем» акци ирттерме палӑртнӑ. Ӑна Ачасен пӗтӗм тӗнчеии кунне халалланӑ. Сӑмах май, Йӗпреҫ районӗнче терӗмӗр те, акцие республикипех йӗркелеме шутлани пирки палӑртмалла.

Йӗпреҫ районне илсен, акцие ҫул ҫитменнисемпе ӗҫлекен комисси йӗркелемелле. Унта вӗренӳ пайӗ тата асӑннӑ пайӑн опекӑпа попечительство органӗ, Шалти ӗҫсен министерствин районти пайӗ тата вырӑнти ял тӑрӑхсӗсене явӑҫтармалла.

Акци вӑхӑтӗнче «Телейлӗ шӑпӑрлан» акци йӗркелӗҫ. Йывӑр лару-тӑрура пурӑнакан ҫемьесене ҫавна май япала парса пулӑшмалла. Сӑмах май, ҫи-пуҫпа теттесене, ытти хатӗр-хӗтӗре район администрацийӗнчи 305-мӗш пӳлӗмре пуҫтараҫҫӗ.

Чӳкӗн 1-мӗшӗнче Чӑваш патшалӑх педагогика университетӗнче «Халӑхсем хушшинчи ҫыхӑну тата вӑл чӑваш халӑхӗн аталанӑвне витӗм кӳни» ятпа халӑхсем хушшинчи ӑслӑлӑхпа ӗҫлӗх конференцийӗ уҫӑлнӑ.

Унта федерацин Чӑваш Енри тӗп инспекторӗ Г.С. Фёдоров та хутшӑннӑ. Вӑл докладах туса панӑ. Конфренцин пленарлӑ пайӗнче докладпа ҫавӑн пекех асӑннӑ аслӑ шкулӑн пӗтӗмӗшле истори кафедрин профессорӗ, истори ӑслӑлӑхӗсен кандидачӗ Г.А. Яковлев, Чӑваш патшалӑх академи симфони капеллин тӗп режиссёрӗ М.Н. Яклашкин професор, Севастополти чӑваш наципе культурин обществин ертӳҫин ҫумӗ В.А. Мочалов тухса калаҫнӑ.

Кайран конференцие тӗрлӗ секцие пайласа ирттернӗ.

Етӗрнери ӳнерпе таврапӗлӳ музейӗнче паян пуҫласа «Ӳнер каҫӗ» иртмелле. Ҫавна май культура учрежденийӗн алӑкӗсем каҫхи ултӑ сехетрен тытӑнса ҫурҫӗрчченех уҫӑ пулӗҫ.

«Ӳнер каҫӗнче» куравсемпе паллашма, классикӑлла хайлавсене, сӑвӑ вуланине, романссем юрланине итлеме май килӗ. 18 сехетре «Чӑвашсен аваллӑх чун хавалӗ тӗрӗсемпе япаласенче» ятпа ҫӗнӗ курав уҫӑлӗ. Кунсӑр пуҫне Тинкеш ял тӑрӑхӗнчи Ивановсен «Пултарулӑх атмосфери» тата Етӗрнери А.Асламас ячӗллӗ ача-пӑчан ӳнер шкулӗн ӳкерчӗкӗсен куравӗсем ӗҫлӗҫ. Каҫхи ҫичӗ сехетрен тытӑнса тӑххӑрччен асӑннӑ шкул ачисем «Музыка фейерверкӗ» музыка программипе савӑнтарӗҫ. Ун хыҫҫӑн Етӗрнери культура ҫурчӗн концерчӗ пуҫланӗ, вӑл ҫурҫӗрчченех пырӗ.

Юпа уйӑхӗн 23–28-мӗшӗсенче Украинӑри Харьков хулинче чӑваш-раҫҫей-украин студенчӗсен экспедицийӗн виҫҫӗмӗш тапхӑрӗ иртнӗ. Унта И.Н. Ульянов ячӗллӗ Чӑваш патшалӑх университечӗн культурологи докторӗ, профессорӗ В.А. Васильев тата историпе географи факультечӗн 5-мӗш курс студентки М.В. Игнатьева хутшӑннӑ.

Раҫҫейре тата Украинӑра ирттерекен тӗлӗнмелле ҫав экспедицин ҫумертӳҫисем И.Н. Ульянов ячӗллӗ Чӑваш патшалӑх университечӗн тата Харьковри наци университечӗн деканӗсем О.Н. Широковпа С.И. Посохов шутланаҫҫӗ. Икӗ аслӑ шкул килӗштерсе ӗҫлесси 2006-мӗш ҫултанпа пырать.

Экспедици вӑхӑтӗнче чӑвашсемпе украинсен культура ҫыхӑнӑвне, А.А. Кокель художникӑн, педагогӑн тата общество деятелӗн Украинӑри тапхӑрне тӗпченӗ.

Ҫӗнӗ сезона уҫас умӗн республикӑри хореографсем «Хальхи вӑхӑтри ташша лартнӑ чух халӑх хореографийӗн элеменчӗсене усӑ курасси» ятпа иртнӗ семинар-практикума хутшӑннӑ. Унта тӗрӗ ҫулхи ташӑ ӑстисем пуҫтарӑннӑ. Сӑмахран, Кӳкеҫри Валентина Васильева та, вӑл 79-та пулсан та районти Культура ҫуртӗнче ӗҫлет, ачасене ташӑ вӑрттӑнлӑхне хӑнӑхтарать.

Семинар-практикума республикӑри Халӑх пултарулӑхӗн ҫурчӗ йӗркеленӗ. Унта культура училищин преподавателӗсем — республикӑн ертсе пыракан балетмейстерӗсем Л. Нянина, З. Александрова тата В. Протопопова мастер-класс ирттернӗ.