Ҫӗмӗрлӗ тӑрӑхӗнчи Тӑванкас шкулӗнчи аслӑ классенче «Ҫамрӑк суйлавҫӑ» эрни пырать. Паллах ӗнтӗ, 18 ҫула ҫитмен ачасене суйлава хутшӑнма саккун хушмасть. Анчах, ирӗклӗ тата ӑнаҫлӑ пулма вӗренме чармасть, хистет тесен тӗрӗсрех пулӗ. Ачасем суйлав урлӑ хӑйсен пуласлӑхне суйланине ӑнкарни ку «эрнелӗхсен» чи кирлӗ енӗ. Вӗрентекен тӗллевӗ кашни ачан хӑйне кӑтартма вӗренмелле, ҫын ҫинче пулма хӑнӑхмалла. Политикӑра кусене «кандидат е претендент» теҫҫӗ. Ҫапла вара, кашни ача хӑйне хӑй кандидата кӑларса тӑратса, хӑй шухӑшне халӑха ӑнлантарса пама, тата ытти претендентсенчен иртсе кайма тӑрӑшмалла. Паллах ӗнтӗ, усал сӑмах е чышкӑ-маклашкӑ ку ӗҫре сана пулӑшма мар, усал кӳме ҫеҫ пултарнине те ачасен пӗлме тивет.
Чи малтан ачасен «чӗнӳ сӑмахӗ» тапӑҫура хутшӑнма тиврӗ. Вырӑссем ӑна «слоган» теҫҫӗ. Кунта ҫак «слогансем» ҫӗнтерчӗҫ: «Пӗрле пулсан тем тума пулать!», «Чӑн сӑмахран усал хӑрать!», «Упана ташлатараҫҫӗ пулсан, ҫынпа ҫын калаҫса татӑлаҫҫех!», «Пӗр ҫын сурать — типсе ларать, пин ҫын сурать — кӳлӗ пулать!», «Сӑмса тӑрӑх туса суйламастпӑр!
Кашни ача хайӗн карточкипе шкул столовӑйӗнче апатланма тытӑнӗ. Паянхи куна 64 пин карточка туса хатӗрленӗ те ӗнтӗ. Хулари 40 шкулта ҫак йӗркепе паянах ӗҫлеме пуҫлама пултараҫҫӗ иккен, 26 шкулта вара ачасем ку меслетпе 2011 ҫултанах апатланаҫҫӗ имӗш.
Ҫӗнӗлле утма шкулсенче компьютерпа ӗҫлеме пултаракан ҫынсем ҫителӗксӗрри чарать иккен. Вӗрентекенсем нумайӗшӗ пенси патне ҫывхараҫҫӗ, ҫавӑнпа та ҫӗнӗлӗхе пит йывӑр ӑнкараҫҫӗ. Мӗнле пулсассӑн та карточка урла апатланас йӗркене Хусан ҫыннисен хӑнӑхма тиветех ӗнтӗ. Хӑнӑхнисем ашшӗ-амӑшне те ачисене те ку япала нумай ҫамӑллӑх парать теҫҫӗ. Ача аллинче укҫа пулманни, апат вырӑнне канихвет-премӗк туянма май памӗ тесе шанаҫҫӗ вӗсем. Столовӑйӗнче ачасене мӗнле ҫитернине те ашшӗ-амӑшӗн тӗрӗслесе тата пӗлсе тӑма канлӗ пулӗ.
Ача карточки ҫине укҫа хума вара почтӑра е шкулта вырнаҫнӑ банкоматсенче май пур иккен.
Пирӗн ентеш, паллӑ ҫар ертӳҫи Василий Иванович Чапаев ҫуралнӑранпа 125 ҫул ҫитнине халалласа Ҫӗмӗрлӗ тӑрӑхӗнчи вулав ҫуртӗсенче тата шкулӗсенче асаилӳ кунӗсем иртеҫҫӗ.
Ачасем В.И. Чапаев ҫинчен сӑвӑсем, калавсем вулаҫҫӗ. Хӑш-пӗр вырӑнсенче «Чапаев» кино куравӗсем йӗркеленӗ. Чӑваш ҫӗрӗ ҫӗршывӑмӑршӑн пуҫне хунӑ паттӑрсене манмасть, ҫитӗнекен ӑрӑва вӗрентсе тӗрӗс ҫулпа утма хистет.
Турхан ялӗнчи ачасем ку паллӑ куна асӑнса ӑмӑртусем йӗркеленӗ, ытти шкулсен ачисем час-часах Шупашкарти Чапаев музейӗнче те пулкалаҫҫӗ. Кашни шкултах «Ейӗк тӑрӑх Чапай ҫӳренӗ» ятлӑ калавсем те ҫыраҫҫӗ.
Сӑкӑт шкулӗнче (Патӑрьел районӗ) 11-мӗш класра вӗренекенсем (вӗрентекенӗ — Тинюкова Н.К.) чӑваш халӑх писателӗ Н. Терентьев ҫырнӑ «Пушар лаши трагикомедипе паллашрӗҫ.
Якку, Сталинград паттӑрӗ, хӑрах ураллӑ вӑрҫӑ инваличӗ пулин те, йывӑрлӑхра кирек кама та пулӑшма хатӗр. Вӑрҫӑ вучӗ витӗр ҫӗнтерсе тухнӑ салтакӑн килӗ-ҫурчӗ аҫа ҫапнипе ҫунса каять, хуйхӑпа мӑшӑрӗ вилет... Пӗрех пуҫне усмасть Сталинград ҫулӑмӗ ӗнтнӗ ватӑ салтак, ҫӗнӗ ҫурт лартать, малалла пурӑнасшӑн талпӑнать.
Кунти сӑнарсен шӑпипе паллашнӑ май, ачасем Тӑван ҫӗршывӑн паттӑр хули — Сталинград пирки те чарӑнса тӑчӗҫ. 1943 ҫулхи нарӑс уйӑхӗн пуҫламӑшӗнче шӑпах вӑйлӑ ҫапӑҫусем пынӑ кунта. Сталинград патӗнче нимӗҫ фашисчӗсене ҫапса аркатни пирӗн ҫӗршывшӑн питӗ пысӑк пӗлтерӗшлӗ пулни пирки те калаҫрӗҫ урокра вунпӗрмӗшсем. Ҫак Тӑван Ҫӗршывӑн Аслӑ вӑрҫинче пуҫ хунӑ мӑн аслашшӗсене те аса илчӗҫ.
Нарӑсӑн 7-мӗшӗнче урамра шартлама сивӗ пулин те Ҫеҫпӗл Мишши ячӗллӗ ҫемье вулав центрне халӑх йышлӑн пуҫтарӑнчӗ. Кунта Петӗр Хусанкай паллӑ сӑвӑҫӑмӑр ҫуралнӑранпа 105 ҫул ҫитнине халалласа тӗлпулу каҫӗ йӗркеленӗ. Вулавӑшӗн хӑтлӑ пӳлӗмне Чӑваш Республикин сумлӑ ҫыннисене — Вера Кузьмина Чӑваш халӑх артисткине, Юрий Сементерпе Порфирий Афанасьев Чӑваш халӑх поэчӗсене, Светлана Асамат юрӑҫ-композитора — тата тӗрлӗ вӗрентӳ заведенийӗсенче вӑй хуракан доцентсемпе учительсене, шкул ачисене пӗр ҫӗре пуҫтараканӗ тата уява ертсе пыраканӗ вара — асӑннӑ вулавӑшӑн ӗҫченӗ А.А. Сосаева.
Тӗлпулу П.Хусанкая астӑвакансен асаилӗвӗсенчен пуҫланчӗ. Унтан уява Вӗрентӳ институчӗн доценчӗ Н.Г. Иванова ертсе пынипе килнӗ тӗрлӗ шкулсен вӗрентекенӗсем Петӗр Хусанкай пултарулӑхне шкулта вӗрентес меслетсемпе паллаштарчӗҫ, слайд-презентацисем ирттерчӗҫ.
Шупашкарти 37-мӗш шкулта «Ҫӗнӗ пурнӑҫ» проект пуҫланнӑ. Ҫак пректӑн тӗп тӗллевӗ — пенси ҫулне ҫывхаракан тата тивӗҫлӗ канури ҫынсен пурнӑҫне интереслӗрех тӑвасси, вӗсем килӗсенче хӑйсен шухӑшӗсемпе, пӗчченлӗхпе нушаланса ларассинчен хӑтарасси, хӑйсен ачисемпе тата манукӗсемпе савӑнса, сывлӑха упраса малалла пурӑнма вӑй хушасси.
Шупашкарти 37-мӗш шкулти 10-мӗш класра вӗренекен Михеева Маша хӑй пӳрчӗ умӗнчи сак ҫинче ларакан ватӑсене кашни кунах курать. Вӗсен кулленхи пурнӑҫӗ мӗнле иртнине те аван пӗлет вал. «Мӑнукӑмсем — шкулта, ачасем — кунӗпех ӗҫре. Канмалли кунсенче пӗр-ик сехетлӗх килсе савӑнтарсан та аван», — теҫҫӗ ватӑсем. Ҫак ҫынсен пурнӑҫне улӑштарасси пирки Маша чылайччен шухӑшласа ҫӳренӗ. Кун пирки хӑй тусӗпе, 49-мӗш шкулти Лаврентьев Димӑпа, сӳтсе явнӑ хыҫҫӑн ҫак проект ҫуралнӑ та.
«Ҫӗнӗ пурнӑҫ» — ҫутӑ, таса, илемлӗ, ӑшӑ, сывлӑхлӑ, туслӑ, юратуллӑ, ҫынна ырӑ туйӑмсем парнелекен проект. Пӗрремӗш тӗлпулу нарӑсӑн 3-мӗшӗнче Шупашкарти 37-мӗш шкулта иртрӗ. Пурӗ 11 ҫын пухӑнчӗ. Малтанах вӗсем пӗр-пӗринпе паллашрӗҫ. Проект ертӳҫисем малаллахи ӗҫсемпе паллаштарчӗҫ.
Кашни ҫулах нарӑс уйӑхӗн пӗрремӗш шӑматкунӗнче Патӑрьел районӗнчи Тури Туҫа вӑтам шкулӗнче унта вӗреннисемпе тӗлпулу ирттереҫҫӗ. Ку тӗлпулӑва 1998 ҫултан пуҫласа юбилейлӗ (10, 20, 30, 40, 50, 60) выпусксене чӗнетчӗҫ. Пӗр ҫаврӑм пулнӑ хыҫҫӑн 10 ҫул хушши пӗрле вӗреннисене чӗнме тытӑнчӗҫ.
Кӑҫал вара 1971-1982 ҫулсенче пӗрле вӗреннисене чӗннӗ. Пин ытла вӗсем. Шатӑр сивве пӑхмасӑр (Патӑрьел тӑрӑхӗнче ҫак кун 30 градус сивӗ тӑчӗ) Тури Туҫа вӑтам шкулне вӗренсе пӗтернӗ 200 яхӑн ҫын пухӑнчӗ.
Мӗн кӑна асаилмерӗҫ пулӗ! Вӑтӑршар ҫул пӗр-пӗрне курманнисем куҫҫуль кӑлармасӑр чӑтаймарӗҫ. Ҫакӑн пек тӗлпулу туса панӑшӑн тӑван шкула тав сӑмахӗ каларӗҫ.
| НАР | 06 |
Элӗк шкулне 1853-1854 ҫулсенче уҫнӑ тесе шутлаҫҫӗ. Вӑл вӑхӑтра уроксем кашни кун пулман, эрнере 2-3 кун ҫеҫ вӗреннӗ, вӗрентекен вара пуп пулнӑ. Ку шкултан чӑваш халӑх поэчӗ Илле Тукташ та вӗренсе тухнӑ.
Халӗ Элӗк шкулӗнче 723 ача вӗренет. Кунта вӗрентекенсем питӗ кӑмӑллӑ, ачасене тӑрӑшсах вӗрентеҫҫӗ. Шкулта яланах тӗрлӗ мероприятисем пулса иртеҫҫӗ.
«Тӑван чӗлхене лайӑх пӗлни тепӗр чӗлхене вӗренме, унӑн уйрӑмлӑхӗсене тӗплӗнрех ӑнланма, ҫавна май ытларах пӗлӳ туянма пулӑшать» — тенӗ М.Я. Сироткин.
Ҫак сӑмахсене тӗпе хурса, нарӑсӑн 2-мӗшӗнче Шупашкар районӗнчи Салапайкасси шкулӗнче вӗренекенсем Раҫҫей шайӗнче ирттерекен черетлӗ «Чӗвӗлти чӗкеҫ — 2012» ӑмӑртӑва хутшӑнма шут тытрӗҫ. Унта пурӗ 2-8 классенчи 42 ача тупӑшрӗ. Вӗсем хӑйсене чи ҫепӗҫҫи, чи хастарри, чи сӑпаййи, тӑван чӗлхепе тӑван халӑх культурине чи тарӑн пӗлекенни ята илессипе ӑмӑртрӗҫ. Ҫӗнтерӳҫӗ ятне илес тесе вӗсен 1 сехет те 15 минут хушшинче 30 ыйту ҫине хурав памалла пулчӗ. Ку ӗҫ пултаруллӑ та тимлӗ пулма хистерӗ вӗсене. Мӗн чухлӗ кивелнӗ, халиччен илтмен сӑмахсемпе паллашрӗҫ унта ачасем! Хӑшӗсене пӗлеймерӗҫ те пулас, ӑмӑрту хыҫҫӑн тӳрех шкул вулавӑшне ҫул тытрӗҫ. Лайӑхрахах пӗлесшӗн иккен тӑван чӗлхене салапайсем!
Шансах тӑратпӑр, тӑрӑшуллисем ҫӗнтереҫҫех!
Хӗрлӗ Чутай районӗнче спорт ӑмӑртӑвӗсем кулленех ирттереҫҫӗ.
Ҫак кунсенче яшсемпе хӗрсем пневматика пӑшалӗнчен тӗл перессипе тупӑшрӗҫ. Ӑмӑртусем 8-9 тата 10-11-мӗш класра вӗренекенсем хушшинче иртрӗҫ. 8-9 класра вӗренекенсем хушшинче чи нумай очко пухса пӗрремӗш вырӑна Сергей Сарин, иккӗмӗш вырӑна — Станислав Федотов, виҫҫҫӗмӗш вырӑна — Анастасия Сятрайкина тухрӗҫ (пурте Хӗрлӗ Чутай шкулӗнчен). Ку шкул 1-мӗш вырӑн ҫӗнсе илчӗ, 2-мӗш вырӑнта — Штанашри пӗтӗмӗшле вӑтам пӗлӳ паракан шкул вӗренекенӗсем.
10-11 класра вӗренекенсем — 1-мӗш вырӑнта Снежана Альгешкина, 2-мӗш вырӑнта Илья Ахматканов, 3-мӗш — Михаил Замуткин (Хӗрлӗ Чутайри вӑтам шкул). Командӑсем хушшинче каллех малтисем Хӗрлӗ Чутай шкулӗн вӗренекенӗсем, иккӗмӗшсем — Питӗркасси шкул ачисем.
+10.3 °C