Хӗсмет ӗҫӗ мӗн авалтанах ҫӑмӑлах пулман. Уйрӑмах вунсаккӑрмӑш-вунтӑххӑрмӑш ӗмӗрсенче (1874 ҫулччен) хӗсмете каякансене йывӑр килнӗ, мӗншӗн тесен ку вӑхӑтра тӑван кил-йышран 25 ҫуллӑха уйрӑлма тивнӗ. Паллах, ҫывӑх ҫыннисем никрута хӑҫан та пулин тепре чӗрӗ-сывӑ курасса сунманпа пӗрех, ҫавӑнпа та ӑна йӗрсе-макӑрса ӑсатнӑ, салтак юррисем те питӗ хурлӑхлӑ та тунсӑхлӑ пулнӑ.
Совет Ҫарӗнче юлашки ҫулсенче салтакра икӗ, тинӗс ҫар флотӗнче вара виҫӗ ҫул хушши шинель тӑхӑнмалла пулнӑ. Хальхи Раҫҫей ҫарӗнчен вара яшсем шӑп та лӑп пӗр ҫулталӑкран киле таврӑнаҫҫӗ. Ҫак кунсенче чылай ялсемпе хуласенчи вунсаккӑра ҫитнӗ призывниксем салтак тумне тӑхӑнчӗҫ. Ҫулталӑк хӗсметре тӑнӑ каччӑсем вара тӑван килсене таврӑнса пыраҫҫӗ. Юнкун Кӗтне Пасар каччи Саша Романов та ҫуралнӑ киле ҫитрӗ. Вӑл Ҫӗршывӑн тепӗр енчех — Инҫет Хӗвелтухӑҫӗнче пулнӑ. Тепӗр куннех вӑл тӑхӑр ҫул хушши вӗреннӗ Хырхӗрри тӗп шкулне ҫул тытрӗ. Ахаль те патварскер, тата тӗрекленсе илемленнӗ яш. Чӑн малтанах вӑл спортзала ҫул тытрӗ, Н.Н.Ятманов физкультура учительне тав сӑмахӗ каларӗ.
Юлашки ҫулсенче ҫанталӑк тӑруках пулса иртекен пулӑмсемпе, кӗтмен ҫӗртен уяр е шартлама сивӗсемпе палӑрса тӑнине эпир, ҫынсем, хӑнӑхса ҫитрӗмӗр тесен те йӑнӑш пулмасть пуль. Акӑ, паян ты юр ларнӑ хыҫҫӑн чылаях вӑхӑт иртрӗ пулин те, урамра виҫӗ градуса ҫити ӑшӑ. Ҫитменнине тата вӑхӑт-вӑхӑтпа чашлаттарса ҫумӑр ҫуса антарать. Ҫулсем вара, юр ирӗлме тытӑннине кура, ҫур кунӗнчи евӗр ишӗлсе-путса пыраҫҫӗ.
Ҫакӑн пек йӗпе-сапана пӑхмасӑрах Хырхӗрри тӗп шкулне тӑватӑ ялтан ҫӳрекен ачасен ашшӗ-амӑшӗ уроксем пӗтнӗ вӑхӑта шкула ҫитрӗ. Пухура чӑн малтан аслӑ вожатӑй В.Ф.Лепешкина сывӑ пурнӑҫ йӗрки ҫинчен калаҫу ирттерчӗ, ятарласа хатӗрленӗ презентаципе паллаштарчӗ. Шкулта ҫак темӑпа ирттернӗ мероприятисем ҫинчен асӑнса хӑварчӗ. Ун хыҫҫӑн шкул ертӳҫи Ю.П.Алексеев тата унӑн воспитанипе вӗрентӳ енӗпе ӗҫлекен ҫумӗ А.Я.Орлов тухса калаҫрӗҫ. Шкул Уставӗнчи ҫӗнӗлӗхсемпе те паллаштарчӗ директор. Кашни предметпа вӗрентекен учитель ашшӗ-амӑшне кӑсӑклантаракан ыйтусемпе тухса калаҫрӗ. Пухура ҫак вӗренӳ ҫулӗнче физкультура урокӗсен йышӗ ӳснӗ пирки те, ҫак вӑхӑтра район шайӗнче иртекен олимпиадӑсем пирки те,ачасене столовӑйӗнче апат ҫитерессине еплерех йӗркеленӗ пирки тата ытти нумай-нумай ыйтусене сӳтсе яврӗҫ.
Шупашкарта пӗрремӗш хут пултаруллӑ ачасем валли профильлӗ смена ӗҫлеме пуҫларӗ. Ӑна сывлӑха ҫирӗплетмелли «Березка» лагерьте йӗркеленӗ.
Кӗрхи каникул вӑхӑтӗнче лагерӗн профильлӗ сменин программипе килӗшӳллӗн тӗп хулари 75 шкул ачине вӗренӳпе сывлӑха ҫирӗплетес ӗҫ-пуҫа явӑҫтарчӗҫ. Кашниех хула тата Республика шааӗнчи тӗрлӗ олимпиадӑпа конкурс ҫӗнтерӳҫи. Сменӑна 3 ушкӑна пайларӗҫ: гуманитари, физикӑпа математика тата ҫут ҫанталӑк ӑслӑлӑхӗ енӗпе. Кашни ушкӑнра — 25 ача.
Аслӑ классенче вӗренекенсем лекцисем итлерӗҫ, мастер-классене хутшӑнчӗҫ. Вӗсене «Экономикӑн аслӑ шкулӗ» университетӑн, Мускаври Электронлӑ техника институчӗн, Чӑваш патшалӑх тата педагогика университечӗн преподавателӗсем ертсе пычӗҫ. Пушӑ вӑхӑтра вара ҫамрӑксем кану каҫӗсене хутшӑнчӗҫ.
Профильлӗ смена программин тӗп тӗллевӗ — шкул ачисен пултарулӑхне пур енлӗн аталантарасси тата вӗсене нумай ӗҫ-пуҫа явӑҫма хӑнӑхтарасси.
Малашне ҫакнашкал вӗренӗве хулари ачасем валли кӑна мар, республикӑри мӗнпур пултаруллӑ вӗренекен валли йӗркелеме палӑртнӑ.
Чӳкӗн 5-мӗшӗнче Елчӗк районӗнчи Курнавӑш шкулӗ 150 ҫул тултарчӗ. Ҫавна май кунта савӑнӑҫлӑ уяв иртрӗ. Хисеплӗ хӑнасем, тӗрлӗ ҫулсенче ӗҫленӗ, вӗреннӗ ҫынсем сахалӑн мар пуҫтарӑнчӗҫ. Вӗсем тулли кӑмӑлпа тӑван шкулӑн ӗҫӗ-хӗлӗпе паллашрӗҫ.
Курнавӑш шкулӗ хӑйӗн историйӗпе пуян. Чи пирвай 1861 ҫулхи чӳкӗн 30-мӗшӗнче уҫӑлнӑ чиркӳпе прихут шкулӗ пулнӑ. Унта виҫӗ арҫын ачапа пӗр хӗрача вӗренни паллӑ. Ҫапла вара малалла шкул аталансах пынӑ, каярах унта таврари вунӑ ялтан ачасем вӗренме ҫӳреме пуҫланӑ. 1870 ҫулта шкул пуҫламӑш училище шайне ҫӗкленнӗ. 1936 ҫулта Курнавӑш шкулӗ ҫичӗ ҫул вӗренмелли, 1976 ҫулта вӑтам шкул пулса тӑнӑ. Хальхи вӑхӑтра вӑл Курнавӑш никӗс шкулӗ. 161 ача вӗренме ҫӳрет. Вӗсене 22 вӗрентекен пӗлӳ парать. Вӗрентекенсем пурте анлӑ тавра курӑмлӑ: 7 педагог Раҫҫей Президенчӗн, тӑватӑ вӗрентекен Чӑваш Ен Президенчӗн гранчӗсене ҫӗнсе илнӗ. Вунпилӗк учитель — аслӑ, пилӗк учитель — пӗрремӗш, пӗри иккӗмӗш квалификаци категорине илнӗ. 10-11-мӗш классем валли физика-математика, социалла-экономика, технологи профиль класӗсем йӗркеленӗ.
Уроксенче вӑл усал сӑмахсемпе кӑшкӑрашнӑ, ачасем ҫине алӑ ҫӗкленӗ. Пӗр шкул ачине чышса ярса уринчен тапнӑ, теприне ҫухинчен тытса урайне ӳкернӗ. 12-ри хӗрачана вара спорт тумне вӗхӑтра тӑхӑнса ӗлкерейменшӗн ҫурӑмӗнчен ҫапнӑ. Ҫапла хӑтланнӑшӑн Куславккари район сучӗ вырӑнти шкулта физкультура учителӗ пулса ӗҫленӗ арҫынна айӑпланӑ.
Учитель аллинчен хӗн курнӑ ачасем пекех, 5-мӗш класра вӗренекенсем те урок пуҫланиччен выляса ҫӳренӗ. Вӗсене вӗрентекен вӑйпа чарма шутланӑ пулмалла. Вӗрентекен тӗлӗшпе пуҫарнӑ ӗҫ материалӗсем тӑрӑх, ачасене вӑл 2 урок тӑршшӗпе мучитленӗ. Вӗренекенсем чӑтайманнипе класс ертӳҫирен пулӑшу ыйтнӑ. Ӗҫтешӗ ҫинчен ытти педагогсем хытӑ тата вичкӗн пулнине каласа параҫҫӗ. Анчах та вӑл ачасем ҫине алӑ ҫӗклеме пултарнине никам та шутламан. Халь арҫын шкулта ӗлемест. Суд йышӑнӑвӗпе ӑна 2 ҫул та 1 уйӑхлӑха условлӑ майпа ирӗкрен хӑтарнӑ. Ҫавӑн пекех 3 ҫул унӑн ачасене вӗрентме юрамасть.
Сӑкӑт шкулӗнче Патӑрьел районӗнчи чӑваш чӗлхипе литературине вӗрентекенсен методика пӗрлешӗвӗ (методисчӗ Перепелкина Е.С.) чӳкӗн 1-мӗшӗнче ӑслӑлӑхпа ӗҫлӗх конференцийӗ ирттерчӗ. Ӑна Ухсай Яккӑвӗ чӑваш халӑх поэчӗ ҫуралнӑранпа 100 ҫул ҫитнине халалланӑ.
Конференцие тӗплӗн хатӗрленчӗҫ, йышлӑн хутшӑнчӗҫ, вӑл ҫӳллӗ шайра иртрӗ. Чи малтанах Сӑкӑт шкулӗнче вӗренекенсем, «Сӑмах илемӗ» литература кружокне ҫӳрекенсем (ертӳҫи — Тинюкова Н.К. учительница), хӑйсен пултарулӑхӗпе паллаштарчӗҫ. Ухсай сӑввисем тӑрӑх йӗркеленӗ «Юратрӑм эп... сире!» музыкӑпа литература композицийӗ пурне те килӗшрӗ. Поэтӑмӑрӑн пултарулӑхне тӗрлӗ енлӗ тишкерчӗҫ конференцие хутшӑннисем: Табакова М.З., Иванова Н.В., Тинюкова Н.К., Хлебникова Г.Ф., Павлова Л.В, Никитина Н.П. докладсем турӗҫ, Самарина В.А., Кулакова С.П., Анюрова Е.В. презентацисемпе паллаштарчӗҫ, Никитина С.П. тата Хлебникова Г.Ф. поэта халалласа ҫырнӑ сӑввисене вуларӗҫ.
Район администрацийӗн вӗрентӳ пайӗн методисчӗ Перепелкина Е.С. конференци ӗҫне пӗтемлетсе лайӑх хак пачӗ, вӗрентӳ ӗҫӗнчи ҫӗнӗлӗхсемпе те паллаштарчӗ.
Паян, чӳк уйӑхӗн 2-мӗш кунӗнче, Шупашкарти 59-мӗш шкулта «Успешное обучение чувашскому языку в начальней школе» (чӑв. «Пуҫламӑш классенче чӑваш чӗлхине ӑнӑҫлӑ вӗрентесси») проект шутӗнче ятарлӑ семинар иртрӗ. Пуҫламӑш классен ертӳҫисем, чӑваш чӗлхи вӗрентекенӗсем хӑйсен ӗҫӗпе, уроксенче усӑ куракан меслетсемпе паллаштарчӗҫ. Проекта пурнӑҫланӑ май сиксе тухакан йывӑрлӑхсем ҫинче та чарӑнса тӑчӗҫ, ырӑ енӗсене те асӑнчӗҫ.
Ҫавӑн пекех Николай Плотников вӗсене Чӑваш халӑх сайчӗн тата тӑванла ытти сайтсен ӗҫӗ пирки каласа пачӗ.
Тепӗр семинар 2012 ҫулхи нарӑс уйӑхӗнче иртӗ.
«Пуҫламӑш классенче чӑваш чӗлхине ӑнӑҫлӑ вӗрентесси» проект паянхи кун Шупашкарти икӗ шкулта пурнӑҫланать. Чи малтанах вӑл 10-мӗш шкулта ӗҫлеме пуҫланӑ, кӑҫалхи вӗренӳ ҫулӗнче вара унта 59-мӗш шкул та хутшӑннӑ.
Паян, юпан 25-мӗшӗнче Шупашкар районӗнчи Ҫӗньял Покровски шкулӗнче (Пархикасси ялӗнче вырнаҫнӑ) Юрий Филиппович Ефимов ҫуралнӑранпа 70 ҫул ҫитнӗ ятпа конференци иртрӗ.
Мероприяти кӑнтӑрла иртсен, 2 сехетре пуҫланчӗ. Шкулти акт пӳлӗмне халӑх туллиех пуҫтарӑнчӗ. Кунта Чӑваш патшалӑх гуманитари ӑслӑлӑхӗсен институтӗнчен килнӗ ӗҫтешӗсем, тӑванӗсем, пӗрле вӗреннӗ тантӑшӗсем, шкул ачисем тата ыттисем пулчӗҫ. Кашни хӑйӗн сӑмахӗнче ӑсчаха тивӗҫлӗ хаклама тӑрӑшрӗ — ун кун-ҫулне, ӗҫне, тӗпчевре хӑварнӑ йӗрне уҫса пачӗ.
Ефимов Юрий Петрович — Ҫӗньял Покровски ялӗнче ҫуралнӑ чӑваш чӗлхеҫи. Ҫут тӗнчене вӑл 1941 ҫулхи юпан 24-мӗшӗнче килнӗ, 1998 ҫулхи кӑрлачӑн 7-мӗшӗнче пурнӑҫӗ вӑхӑтсӑр татӑлнӑ.
Юрий Петрович Чӑваш патшалӑх педагогика институтӗнче пӗлӳ пухнӑ.
Елчӗк районӗнчи Чӑваш Тӑрӑм шкулӗнчи ачасем виҫӗ кун хушши йывӑҫ пахчине хура пилеш татма ҫӳрерӗҫ.
Хура пилеш — питӗ усӑллӑ ҫырла. Ӑна пӗрремӗш сивӗсем хыҫҫӑн кӑна пуҫтармалла. Медицинӑра та унпа анлӑ усӑ кураҫҫӗ, мӗншӗн тесен пилешре тӗрлӗ витамин нумай (Р, С, Е, К, В1, В6, бета-каротин), ҫавӑн пекех микроэлементсем те чылай (бор, тимӗр, марганец, пӑхӑр, фтор). Тӗслӗхрен, хӑмла ҫырлипе танлаштарсан, хура пилешре йод 4 хут нумайрах. Хура пилеш ҫырли юн пусӑмне нормӑна лартать, юнри холестерина чакарать. Тухтӑрсем сахар диабечӗ, ревматизм, аллерги, атеросклероз чухне те ҫак ҫырлана ҫиме хушаҫҫӗ. Ӑна шӑнтса хума та, типӗтме те юрать.
Чӑваш Тӑрӑм ачисем виҫӗ кун хушши питӗ тӑрӑшса ӗҫлерӗҫ вара. 5- мӗш класрисем пӗр кун хушшинче 150 кг пилеш пуҫтарчӗҫ. Чи нумай татаканни Королева Марина пулчӗ (28,5). Шкулӗпе виҫӗ кун хушшинче 2,5 тоннӑна яхӑн татнӑ ҫырлана Канашри заготсбытбазӑна ӑсатрӗҫ.
Чӑн та, усӑллӑ ӗҫ чун канӑҫӗ пулчӗ.
Ӗнер, авӑнӑн 8-мӗшӗнче, Чӑваш Республикин Элтепӗрӗ Михаил Игнатьев ӗҫлӗ ҫулҫӳревпе Элӗк районӗнче пулнӑ.
Чи малтанах Элӗкри «Новый путь» (Ҫӗнӗ ҫул) хуҫалӑх ӗҫӗпе паллашнӑ. Ӗҫлес енӗпе ҫак пӗрлешӳ республика шайӗнче те, районта та малтисен ретӗнче шутланса тӑрать. Ҫӗнетӳсем те ҫук мар вӗсен. Сӑмахран, Юлӑш ферминче ҫу туса кӑларма май паракан тавар фермине хута яма шутлаҫҫӗ — унта 200 пуҫа яхӑн ӗне вырнаҫайӗ. Паянхи кун унта хӗрӳ ӗҫҫи пырать — ҫанталӑка пӑхмасӑр кашни кунпа туллин усӑ курса ӗҫлеҫҫӗ. Пӗлтӗрхи тӑкаксене кура хуҫалӑхра выльӑх апатне ик-виҫ ҫуллӑха хатӗрленӗ. 180 пуҫ выльӑх усрамалли пӑрусен фермине те ҫӗнӗрен хӑйсен укҫи-тенкипе ҫӗнетме шутлаҫҫӗ. Малалли ҫула тухас умӗн Чӑваш Ен Элтепӗрӗ ял ӗҫченӗсене тӑрӑшуллӑ ӗҫлеме вӑй-хал сунмасӑр хӑварма пултараймарӗ.
Ӗҫлӗ ҫулҫӳрев Йӑлкӑш шкулне ҫитсен хӑнасем шкула кайма вӑхӑт ҫитмен ачасемпе калаҫу ирттернӗ. Пепке пахчи ертӳҫи Альбина Егорова ушкӑна 20 ача ҫӳрени пирки пӗлтернӗ. Йӑлкӑш шкулне вара ултӑ ялтан пурӗ 60 ача ҫӳрет.
+14.3 °C