Ҫурла уйӑхӗ ҫитнӗрен вӗренӳ учрежденийӗсенче вӗренекенсем пӗччекен ҫӗнӳ вӗренӳ ҫулӗ валли хатӗрленме тытӑнчӗҫ. Шкул ачисем лавккасем тӑрӑх чупса хӑйсене валли кирлӗ тумсем, тетрадь-калем таврашӗсем туянаҫҫӗ. Шӑпӑрлансемшӗн ку хӑйне майлӑ пӗчӗк уяв. Анчах та пур ача-пӑча та ку савӑнӑҫа туллин туйса илеймест. Сӑлтавӗ тӗрлӗрен: нумай чухне ашшӗпе-амӑшӗн явапсӑрлӑхӗ, укҫа-тенкӗ ҫитменни.

Шупашкар хулинчи Мускав районӗн ачалӑха сыхлас пайӗн ӗҫченӗсем ҫак лару-тӑрӑва лайӑхлатас тесе «Ачана шкула яма хатӗрленер!» акци иртерет.

Нушаллӑ ҫемьесенче пурӑнакан ачасене ҫыру таварӗсем кирлӗ: ручка, кӑранташ, сӑрсем, пластилин, тетрадь тата ытти вӗренӳ япаласем.

Ыр ӗҫ тӑвас текенсем акцине пӗчеккӗн хутшӑнма та тытӑннӑ. Тӗпленрех акци ҫинчен ҫак телефон номерӗсемпе ыйтса пӗлме пулать: 23-52-18, 23-52-15, 23-52-29.

Кӑҫал Раҫҫей Федерацийӗн Конституцине йышшӑнӑран 20 ҫул ҫитнӗрен авӑнӑн 2-мӗшӗнче республикӑри пур шкулсенче «Конституци урокӗ» ятпа пӗтӗм Раҫҫей уҫӑ урокӗсем иртӗҫ.

Ҫак уроксенче республика шкул ачисем патшалӑх влаҫӑн саккун тӑвакан органӗсен тата Республикӑри вырӑнти харпӑр тытӑмӗн депутачӗсемпе тӗл пулӗҫ, вӗсемпе кӑсӑклантаракан ыйтусене сӳтсе явма май пулӗ.

Унсӑр пуҫне авӑнӑн 3–14-мӗш кунсем хушшинче Республикӑри пӗтӗмӗшле пӗлӳ паракан учрежденийӗсенче «Эпӗ — Раҫҫей гражданинӗ» ятпа Право пӗлӗвӗн кунӗсем: классри пухусем, Раҫҫей Конституцийӗ ҫинчен калаҫусем, тӗрлӗ куравсем тата конкурссем иртеҫҫӗ.

Чӑвашсем яланах тӗрӗ тӗрлессипе ӑста пулнӑ. Вӗсен алӑ ӗҫӗ чӑннипех те тӗлӗнтернӗ, куҫа илӗртнӗ. Шел пулин те алӑ вӗҫӗн тӗрӗ тӗрлес йӑла паянхи кунсенче пӑрахӑҫланма тытӑнчӗ. Тӗрӗсен пахалӑхӗпе, вӑрттӑнлӑхне пӗлекен ҫыннисем те сахаланчӗҫ.

Шупашкарти Наци вулавӗшӗнче вара тӗрӗ тӗрлес ӑсталӑха чӗртсе тӑратма шут тытнӑ. Ӑна валли ятарлӑ кружок та пуҫарса яма планланӑ. Ушкӑн ертӳҫи пулма Евгения Николаевна Жачевӑна шанса пама шутланӑ. Евгения Николаевна ача пахчинче музыка предмечӗн вӗрентекенӗ, музыка ертӳҫи пулса ӗҫленӗ. 1982 ҫултан вара чӑваш тӗррипе хытах кӑсӑкланса кайнӑ, наци тӗрри ҫинчен тӗпченӗ пӗлевӗпе ыттисене те паллаштарма пуҫланӑ.

Кружокра тӗрӗсен композицине йӗркелеме вӗрентӗҫ, тӗрӗ тӗрлес ӑсталӑха анчах туптама тытӑнакансене пусман тӗрлӗ тӗсӗсем ҫинчен, ҫипсене мӗнле суйласси ҫинчен, халӑх эрешӗ ҫинчен, пӗрремӗш ӗҫ валли мӗнле композици суйласси ҫинчен тата ытти ыйтусем тавра калаҫусем ирттерӗҫ.

Наци вулавӗшӗ тӗрӗ ӑсталӑхне туптама шут тытнисене хӑйӗн патне хаваспах йыхравлать. Пӗрремӗш занятийӗ вара юпа уйӑхӗнче пулать, вӗсене кашни эрнере ирттерме планланӑ.

Малалла...

Кӑҫал республикӑра шыв-шурта пурӗ 39 ҫын пурнӑҫӗ татӑлнӑ. Ку хисеп чӑннипех те хӑрушӑ. Шывра путса вилнин сӑлтавӗсем тӗрлӗрен. Чи пӗлтерӗшлисем — этемӗн явапсӑрлӑхӗ, йӗркене пӑхӑнманлӑхӗ тата айванлӑхӗ. Тӗленмелле эпир ҫынсем, инкек тухма пултарассине пӗлетпӗр, ҫапах ҫутҫанталӑк, общество саккунӗсене хирӗҫ кутӑн ашак пек кайса тӗрлӗ пӑтӑрмахсене лекетпӗр. Ӗҫ-пуҫ лайӑх вӗҫленсен юрӗ-ха, анчах хӑш чухне «вӑйӑран вӑкӑр тухать» каларӑш та пурнӑҫа кӗрет.

Ӗҫсен этем пуҫне ҫухатать тейӗн. Ҫурлан 5-мӗшнче Йӗпреҫ районӗнчи Кушакпуҫ ялӗнчи шыв-шурта тухнӑ инкек ҫакна тепӗр хут ҫирӗплетнӗ. Ҫӗнӗ Шупашкарта пурӑнакан 30 ҫулхи арҫын хытах хӗренкеленнӗ хыҫҫӑн асӑннӑ ял пӗвин тарӑнӑшне тӗреслеме шутланӑ, шалаллах кӗрсе кайсан каялла тухма арҫын вӑй ҫитереймен. Каярах ун виллине шыв-шурти инкекрен хӑтаракан службӑн водолазӗсем кӑларнӑ.

Ҫурлан 6-мӗшӗнче тепӗр инкек Вӑрнар районӗнчи Туҫи Ҫармӑс ял ҫывӑхӗнче вырнаҫнӑ пӗвере тухнӑ. 48 ҫулхи ял ҫыннине пулӑра асӑрхануллӑ пулманни пӗтернӗ, сывлама пӑрахнӑскерне шывран ял ҫыннисем кӑларнӑ.

Малалла...

Ачана шкула яма тӑрсан пӗр ҫул та кӗнеке хамӑр укҫа парса туянманни пулман. Е, чим-ха, пулнӑччӗ-ха. Пӗрремӗш класа кайнӑ чух. Ытти чух вӗҫӗмех илме тивнӗ. Хӑшне-пӗрне ҫӗннисене, теприсене — усӑ курнисене. Ҫӗннисене илме шкултан калатчӗҫ те — ара, программи ҫӗнӗ-мӗн тата тем те пӗр… Халӗ вӑл вӑхӑта усал тӗлӗкри пек аса илетӗп.

Кӑҫал шкула каякансен ашшӗ-амӑшӗн вара укҫа кӑларса хума тивмӗ. Республикӑн вӗренӳ минситрӗ Владимир Иванов пресс-конференцире мӗнпур ачана шкул кӗнекисемпе тивӗҫтерме шантарнӑ. Ун валли тӗрлӗ хыснаран 200 миллион тенкӗ уйӑрнӑ-мӗн. Министр пӗлтӗр пуҫламӑш классене кӑна тӳлевсӗр шкул кӗнекисемпе тивӗҫтерни пирки те аса илтернӗ. Пӗлтӗр, чӑн та, пӗрремӗшпе иккӗмӗш класра вӗренекенсене пӗр кӗнеке туянтарман-мӗн, виҫҫӗмӗшпе тӑваттӑмӗш классне вара тӗп предметсем валли тивӗҫтернӗ.

Мӗн кӑна шухӑшласа кӑлармаҫҫӗ пулӗ хӑшӗсем. Ӑслӑлӑхпа техника аталанӑвӗ пирки мар-ха... Конкурс тесен тем те пӗр шухӑшласа тупни тӗлӗнтерт.

Шупашкарта, акӑ, хӗрсем машина ҫӑвассипе конкурс йӗркеленӗ-мӗн. Ҫурма ҫарамасланнӑ та (хам кайса курман-ха, ӳкерчӗксем тӑрӑх ӑнланма пулать) вӗсем ӗҫе пуҫӑннӑ. Вӗсене пӑхма тем тӗрлӗ машина пырса ҫитнине пӗлтереҫҫӗ. Пухӑннӑ 40-е яхӑн автомобиль хушшинче ИЖран тытӑнса «Мерседес Бенц» таранах пулнӑ-мӗн.

«Эпир ку мероприятие водительсен тӗксӗм кунӗсене илемлетме пухӑнтӑмӑр», — тенӗ конкурс йӗркелӳҫи Дмитрий Матвеев. Унта хӑйсен клубӗн чи чипер пикине суйланӑ. Ҫак ята тивӗҫессишӗн хӗрсем машина кӑна ҫуман, ташласа та кӑтартнӑ. Йӗркелӳҫӗсем вӗсен илемне, авкаланма пултарнине тата машина ҫунине кура хакланӑ имӗш. Ҫӗнтерме вара Татьяна Вастеева пултарнӑ. «Ачаранах атте машинне ҫуса ӳснӗ те эпӗ ҫавӑнтанпа машинӑсене юрататӑп. Кунта хитре машинӑсемпе илӗртӳллӗ каччӑсем нумай. Тирпейлӗхе кӑмӑллатӑп. Ҫакӑ ҫӗнтерме пулӑшрӗ те», — тенӗ вӑл.

Сӑнсем

Cessna Grand Caravan самолёт

Ҫурлан 18-мӗшӗнчен тытӑнса Шупашкартан Ӗпхӗве 899 тенкӗпе вӗҫме май килӗ. Хаксем пирки каласан, унӑн виҫи темиҫе пин тенке ҫитме пултарать имӗш. Ку вӑл хӑҫан туяннинчен килет тесе пӗлтереҫҫӗ.

Авиарейссене юнкунсерен, эрнекунсерен тата вырсарникунсерен йӗркелӗҫ. Кунтан вӗсем 13 сехет те 30 минутра хускалаҫҫӗ, Ӗпхӗве 17 сехет те 40 минутра ҫитмелле. Вырӑнти вӑхӑтпа — тепӗр май каласан 2 сехет ытларах ҫеҫ кирлӗ пулӗ. Самолетсем авӑн уйӑхӗн 21-мӗшӗччен вӗҫме тытӑнмалла.

Авиарейссене «Тутарстан» авиакомпани 9 вырӑнлӑ «Cessna Grand Caravan» самолетсемпе йӗркелӗҫ.

Пушар тухасси тӗрлӗ сӑлтавсемпе ҫыхӑннӑ. Хӑш чухне этем хӑйӗн айванлӑхӗпе «хӗрлӗ автана» кӑларать, ытти чухне вара пушар хӑех кӗтмен ҫӗртен хӑнана пырса килет.

Ҫурлан 6-мӗшӗнче Красноармейски районӗнчи Сурӑмхӗрри ялта ача-пӑча вӑййипе 7 тоннӑ йывӑрӑш улӑм купи тӗппипех ҫунса кайнӑ. Ку инкек пӗтӗмӗшлӗ 7 пин тенкӗлӗх шырлӑх кӳнӗ.

Ҫак кунхинех Етӗрне хулинче 50 ҫул Октябрь урамӗпе пыракан 40 ҫул каялла тухнӑ «Газ-66» тиев урапи хыпса илнӗ. Ҫулӑм тухнӑ сӑлтавне вара урапан механизмӗ кивелнипе ҫыхӑнтараҫҫӗ. Тиев машинин водителӗ ҫунӑк шӑша туйса илсенех транспортран аннӑ. Тухнӑ инкек никама та амантман, урапан электропроводки ҫеҫ ҫунса кайнӑ.

Алла укҫана ҫӑмӑллӑн илес текенсем пур вӑхӑтра та ҫитереклӗ пулнӑ. Ав, Ҫӗнӗ Шупашкарта та ун йышшисем «хуҫаланма» тытӑннӑ. Анчах та тӗрес мар майпа «пуйма» тытӑнакансен ӗҫӗ-хӗлӗ нумайлӑха тӑсӑлман — вӗсен те саккун умӗнче явап тытмалла пулӗ.

Ӗнер, ҫурлан 7-мӗшӗнче Ҫӗнӗ Шупашкарта йӗрке хуралҫисем урапасен номерӗсен вӑррисене тытнӑ. Ҫӗнӗ Шупашкарти Раҫҫей ШӖМ пайӗн полици ертӳҫи Дмитрий Георгиевский палӑртнӑ тӑрӑх икӗ вӑрӑ 20 ҫула та ҫитмен. Вӗсем икӗ уйӑх хушши патшалӑх номер паллисене вӑрласа пурӑннӑ, хыҫҫӑн вара шырлӑх курнӑ водительсене карас телефон балансне тултарма ыйтнӑ, унсӑр урапан номерне тавӑрса пама килӗшмен. Баланс суммине вара 1000 тенкӗрен пуҫласа 1500 тенкӗ таранах ыйтнӑ. Пӗтӗмпе 28 урапа хӑйсен патшалӑх номернӗ «ҫухатнӑ».

Паянхи кун вара икӗ вӑрра явап тытарассипе ыйтӑва татса параҫҫӗ.

Тен пурнӑҫ тискерленсе пыннипе ҫамрӑк ӑру хӑйне хаяр тыткалама тытӑнчӗ. Вӗрентсе каланине юратмаҫҫӗ, ӳпкеленишӗн патак ҫитерессипе хӑратаҫҫӗ, ашшӗ-амӑшӗсене хирӗҫ калаҫаҫҫӗ е тата тискерлӗрех ӗҫсем тӑваҫҫӗ. Ку сӑмахсен чӑнлӑхне Вӑрнар районӗнче пулса иртекен ӗҫ-пуҫ тепӗр хут ҫирӗплетрӗ.

Ҫак кунсенче йӗрлев органӗ асӑннӑ районти Вӑрманкас ялӗнче пурӑнакан 18 ҫулхи яша хирӗҫ пуҫарнӑ пуҫиле ӗҫӗн тӗпчевне вӗҫленнӗ. Каччӑна вара «вӗлерни» статьяпа айӑпланӑ пулнӑ.

Следстви тӗпчесе пӗлнӗ тӑрӑх, 2012 ҫулхи юпан 15-мӗшӗнче каҫ-кӳлӗмре хайхи ҫамрӑк хӑйӗн 42 ҫулхи ашшӗпе вӑрҫса кайнӑ. Ывӑлӗ вара ҫак кунчен маларах ҫул инкекне лекнӗ. Шырлӑхсене татса парас тесе яш анкартинче ларакан кивӗ бензовоза водителе парса янӑ. Ҫак пулӑм ӗнтӗ ятлаҫмали сӑлтавӗ пулнӑ та.

Тен шуйттан хӗтертсе тӑннипе, тен ашшӗн сивӗ сӑмахӗсем чуна пырса тивнипе 18 ҫулхи каччӑ электричествӑ пралукне алла ҫавӑрса тытнӑ та мунча пӑлтӑрӗнче выртакан ашшӗне пӑвса вӗлернӗ.