Ҫурлан 2-мӗшӗнче Чӑваш Ен Элтеперӗ Михаил Игнатьев республикӑн Правительство членӗсемпе канашлу ирттернӗ. Унта Мускав–Хусан пысӑк хӑвӑртлӑхлӑ пуйӑссем ҫӳремелли магистрале сӳтсе явас ыйтӑва пӑхса тухнӑ.

Калӑпӑшлӑ ҫак проекта 2018 ҫулта вӗҫлеме палӑртаҫҫӗ. Ҫул пирӗн республика урлӑ иртӗ. Республика Элтеперӗн пресс-служби хыпарланӑ тӑрӑх, магистраль тӑршшӗ Чӑваш Ен территорийӗнче 130 километр таран пулӗ. Аса илтерептӗр, вӑл Етӗрне, Муркаш, Шупашкар, Сӗнтӗрвӑрри районӗсем урлӑ каймалла. Яваплисен хальхи вӑхӑтра хут ӗҫӗпе ҫыхӑннӑ самантсене татса парассипе ҫине тӑмалла, ҫав шутра — ҫӗр ыйтӑвӗпе ҫыхӑннисене те.

Ҫыхӑнусӑр каланӑн туйӑнать-тӗр ку йӗркесене вуласан. Чӑннипех ҫапла. Ӗҫӗ-пуҫӗ акӑ мӗнпе ҫыхӑннӑ. Мускаври йӗрке хуралҫисем ҫул ҫитмен хӗре Дагестан ҫынни пусмӑрланӑ тесе шухӑшланипе хайхине тытса чарас тенӗ, вӑл ӗҫленӗ ҫӗре — Матвеевски пасара — пырса кӗнӗ. Арҫынна майлӑ пулса юлташӗсемпе тӑванӗсем сиксе ӳкнӗ. Пӗр полицейские вӗсем амантмаллипех амантнӑ. Ҫавӑн хыҫҫӑн Мускав полицейскийӗ пасарти мигрантсене тӗрӗсленӗ те саккунлӑ мар майпа ӗҫлесе пурӑнакансем сахал маррине асӑрханӑ.

Шупашкар полицейскийӗсем те тӗп хулари мигрантсене тӗрӗслеме шут тытнӑ. Ара, пӗлсе пӗтер — регистрациленмесӗр-мӗнсӗр пурӑнакансем те, ятарлӑ ирӗк илмесӗрех кунта килнисем те пур-тӑр... Иртнӗ уйӑхра кӑна, ав, миграци саккунне пӑснӑ ют ҫӗршыв ҫыннисене 15-не тытса чарнӑ иккен. Вӗсем Таджикистанран, Узбекистанран, Арменинчен, Грузинчен тата Испанирен килнӗскерсем иккен.

Кӗркунне пысӑк экран ҫине «Юхха» фильм кӑларма ӗмӗтленеҫҫӗ. Тӗрӗссипе, ҫӗртме уйӑхӗнче Шупашкарти «Салют» культура керменӗнче унӑн хаклавӗ иртнӗ. Чӑваш ҫамрӑкӗсен «Хавал» уйлӑхне пуҫтарӑннисем те ӑна курма ӗлкӗрнӗ.

Фильма Владимир Карсаков режиссёр ӳкернӗ. «Иоаким Максимов-Кошкинский хыҫҫӑн ку яхӑнччен чӑвашсен пӗр фильмӗ те ҫав шая ҫӗкленмен, — тесе хыпарлать ку пулӑм пирки Чӑваш наци телерадиокомпанийӗ.

Фильмӑн тӗп шухӑшне уҫса пама васкар мар. Ӑна чӑн пурнӑҫран илнӗ тесе ӗнентереҫҫӗ. Эпизодсене Шупашкар, Элӗк, Ҫӗмӗрле районӗсенче ӳкернӗ.

Шӑматкун Улатӑр хулинче «Янӑра, Раҫҫей кӗтесӗ» ятпа вырӑс халӑх пултарулӑхӗн Пӗтӗм Раҫҫейри фестивалӗ иртмелле.

Хӑй вӑхӑтӗнче, 1992 ҫулта пуҫарса ярсанах ӑна район шайӗнче йӗркеленӗ, кайран вӑл республика шайне тухнӑ, 2000 ҫулта вара вӑл Раҫҫей статусне йышӑннӑ. Пӗлтӗр унта тӑхӑр регионти 12 ушкӑн хутшӑннӑ. Кӑҫал Тутар, Удмурт, Мӑкшӑ республикисенчен, Мари Элтан, Чулхула тата Чӗмпӗр облаҫӗсенчен тата ытти хӑш-пӗр ҫӗртен килсе ҫитессе шанаҫҫӗ.

Фестивале хула администрацийӗн ҫурчӗ умӗнче официаллӑ майпа уҫмалла. Унтан хӑнасем «Стрелка» тата «Хӗвеланӑҫ» микрорайонсенче ятарласа йӗркеленӗ вырӑнсенче, «Янтарный» ача-пӑча уйлӑхӗнче концерт кӑтартӗҫ. Гала-концерт курас текенсен «Ӗҫ» стадиона ҫитмелле.

Кӑҫалхи ҫур ҫулта Чӑваш Енрен тухса каякансен йышӗ пӗлтӗрхи кӑрлач–ҫӗртме уйӑхӗсенчинчен 13,2 процент нумайланнӑ. Ҫапла вара асӑннӑ ҫак тапхӑрта пирӗн республикӑран 7 103 ҫын урӑх ҫӗре куҫса кайнӑ, ҫавсенчен 6 891-шӗ ҫӗршывӑн тӗрлӗ кӗтесне сапаланнӑ, ыттисем чикӗ леш еннех куҫ хывнӑ.

Пирӗн пата пурӑнма вара 4 946 ҫын килнӗ иккен. Пӗлтӗрхи танлаштаруллӑ тапхӑрпа пӑхсан, хайхисен йышӗ 4,1 процент сахалрах-мӗн.

Килен-каян йышне районсемпе хуласем тӑрӑх танлаштарса пӑхнӑ та, Шупашкар, Ҫӗрпӳ, Муркаш, Пӑрачкав районӗсенче тата Ҫӗнӗ Шупашкар хулинче тӗпленме кӑмӑл тунисен йышӗ куҫса каякансенчен ытларах иккен. Патӑрьел, Канаш тата Етӗрне районӗсенчен вара каякансем унта пыракансенчен — нумайрах.

Информаци ятӗнче чӑваш терӗмӗр те, анчах килен-каян хушшинче ытти халӑх ывӑл-хӗрӗ те пулма пултарать.

Малалла...

Шӑмӑ чирӗпе аптӑракансем малашне Шупашкартах сипленме пултарӗҫ. Унпа 50 ҫултан аслӑраххисенчен кашни виҫҫӗмӗш хӗрарӑм тата кашни пиллӗкмӗш арҫын аптӑрать иккен.

Асӑннӑ сывлӑх сиплев учрежденийӗнче ӗнер, ҫурла уйӑхӗн 1-мӗшӗнче, Остеопороз центрне хута янӑ. Чире малтанхи паллӑсем тӑрӑхах тупса палӑртма унта ҫӗнӗ йышши оборудовани вырнаҫтарнӑ. «Центрта тӳлевсӗрех йышӑнатпӑр, ӑна валли район пульнцисенчи терапевт ҫырса панӑ направлени кӑна кирлӗ», — тесе пӗлтернӗ диспансер ертӳҫи Татьяна Маркелова.

Шупашкар хулинчи Деменьтев урамӗнче 18-мӗш ҫуртӑн 1-мӗш корпусӗ таврашӗнче хӑйне евӗрле пӗчӗк «аквапарк» ӑсталаннӑ. Ҫумӑр ҫунӑ хыҫҫӑн ача-пӑча площадкинче пысӑк, тарӑн кӳлленчӗк пулса тӑрать. Ҫав хушӑрах ӑмӑр кунсенче ланкашка хӑйӗн тарӑнӑшне ҫухатмасть, ӳссе тӑрать ҫеҫ.

Шӑпӑрлансене ку вара пачах та кулянтармасть, вӗсем хаваспах ача-пӑчасем валли ятарлӑ ӑсталанӑ сӑрт ҫинчен шывалла шуса анаҫҫӗ, унта кӑвакалсем пек чӑпӑлтатаҫҫӗ. Ҫав-ҫавах ку кӳлленчӗке кӗме именсе тӑракансем те пур. Ҫавӑнпа та ҫутҫанталӑк ӑсталанӑ «аквапарк» пурин кӑмӑлне те каймасть ҫав.

Ҫумӑр паян та япӑхах мар ҫурӗ апла тӑк «мини-аквапаркра» шыв татах та тулӗ-ха, хӳхмӗ.

Паян чӑваш парламенчӗн спикерӗ Юрий Попов, Олег Мешков вице-спикер тата Николай Маловпа Игорь Кушев депутатсем журналистсемпе тӗл пулчӗҫ. Калаҫӑвӑн тӗп теми Чӑваш Патшалӑх Канашӗн черетлӗ тапхӑрне сӳтсе явасси пулчӗ. Астӑвакансем каланӑ тӑрӑх, кун пек мелпе тӗлпулу йӗркелени унччен пулман. Калаҫӑва спикер журналистсене республикӑн саккунсем кӑларакан органне тимлӗх уйӑрнӑшӑн тав тунинчен пуҫларӗ.

Тӗлпулӑва пынӑ МИХсен ӗҫченӗсенчен депутатсем, ӑнланнӑ тӑрӑх, ҫивӗч ыйту самай парасса кӗтнӗн туйӑнчӗ. Ҫапах та, ӗҫтешӗмсем ан кӳренччӗр те, анчах «шӑллӑ» ыйту хускатакансем сахалрах пулчӗҫ. Кӑсӑклӑраххисен шутне, ман шутпа, «халӑх тарҫисене» тӗрлӗ блогра, Интернет-кӑларӑмсенче хурланине вӗсем епле йышӑнни; мӗншӗн хӑш-пӗр депутат сесси вӑхӑтӗнче ҫине-ҫинех сӑмах калани, теприсем вара ҫӑвара шыв сыпнӑн ларни пирки; саккун проекчӗсене ытларах чух Чӑваш Ен Элтеперӗ сӗнни депутатсем пуҫаруллӑ маррине пӗлтермест-и; парламентӑн пӗр-пӗр сессине чӑвашла ирттерме шухӑшламастӑр-и тесе кӑсӑкланнине тата ҫавӑн йышши хӑш-пӗр саманта кӗртмелле-тӗр.

Чӑвашла ирттересси пирки каласан, «маншӑн, Чӑваш Енре ҫуралса ӳснӗ, кунта пурӑнакан, ялан чӑвашла калаҫакан ҫыншӑн (ҫемьере ман виҫӗ ача, виҫҫӗшӗ те чӑвашла калаҫаҫҫӗ, арӑмпа та чӑвашла калаҫатпӑр) чӑвашла калаҫма, ертсе пыма питӗ ҫӑмӑл, кӑмӑллӑ.

Малалла...

Паян, ҫурлан пӗрремӗш кунхине Ҫӗнӗ Шупашкарти ҫынсем пӗр кӑсӑклӑ пулӑм тавра сӑмахлама чарӑнмаҫҫӗ — ара паян 1:26 сехетсенче хулари ТЭЦ-3 ҫийӗнче хуралҫӑсем куҫпа курнӑ, карас телефон ҫине YKJ ӳкерсе илнӗ имӗш.

— Тӗпчесе пӗлмен ӗскере ахаль карас телефонӗ ҫине ӳкерсе илнӗ, ҫавӑнпа та видео пахалӑхӗ лайӑхах мар, ТЭЦ трубисем кадрта курӑнмаҫҫӗ. Пӗрлӗ ӗҫлекенсемпе эпир курнӑ тӗлӗнтермӗшрен калаҫми пулса лартӑмӑр. Пӑхӑрсем хушшинче кирпӗч евӗрлӗ япала ҫутатса тӑратчӗ. Шел пулин те эпир кӗске фрагмента ҫеҫ ӳкерсе ӗлкертӗмӗр, хыҫҫӑн объект куҫ умӗнчен ҫухалчӗ, — каласа парать Юрий Филиппов.

Ҫӗнӗ Шупашкарта асӑрханӑ тӗпчесе пӗлмен вӗҫекен ӗскере «ПроГород» сайтне кӗрсе курайраҫҫӗ.

Тӗленмелле эпир ҫынсем... Пепке ҫураласса пӗлсен вӗҫӗ-хӗррисӗр савӑнатпӑр: кӗтетпӗр, хатӗрленетпӗр. Анчах та ача тинех кун ҫути курсан — хӑш-пӗрисем тискерленеҫҫӗ. Тӑван ашшӗсемех урӑлла-ӳсерлӗ хӑйсен шӑпӑрланӗсене «чышкӑлама» тытӑнаҫҫӗ, тен упӑшкисен тыткалӑшне тӗслӗхе хурса ачан амӑшӗсем те нимпе кая юлмаҫҫӗ.

Канаш хулинчи йӗрлӗв органӗ 26 ҫулхи хӗрарӑма хирӗҫ пуҫарнӑ пуҫиле ӗҫӗн тӗпчевне туллин вӗҫленӗ. Хайхискере вара тимлӗ пулмасӑр хӑйӗн 9 уйӑхри пепкен пурнӑҫне татнишӗн айӑплаҫҫӗ.

Йӗрлевҫӗсем тӗпчесе пӗлнӗ тӑрӑх 2012 ҫулхи раштавӑн 14–28-мӗш кунсем хушшинче хӗрарӑм хӑйӗн шӑпарланӗ йывӑр чирленине пӗлнӗ пулин те сыватма васкаман. 9 уйӑхри пепке вара тип пыр пневманине пула ҫут тӗнчерен уйрӑлса кайнӑ.

Паянхи кун йӗрлев органӗсемпе ҫирӗпленнӗ айӑплав пӗтӗмлетӗвне Канаш районӗн судне янӑ. Ҫакӑн пек тискерлӗхшӗн хӗрарӑма 2 ҫуллӑх термене хупма пултараҫҫӗ..

Унсӑр пуҫне йӗрлев органӗсем ҫакӑн йышши тискер пулӑмсем малашне ан тухччӗр тесе Канаш хулин администрацийӗн тата Канашри медицина центрӗн пуҫлӑхӗсене ятарлӑ асӑрхаттару хутне ярса панӑ.

Малалла...