Чӑвашри тавар кӑларакансем анлӑланма тӑрӑшаҫҫӗ. Анчах пысӑк супермаркетсен сентрисем ҫине лекме унчченхи пекех йывӑр-мӗн.

Аграри комплексӗ суту-илӳ компанийӗсене ҫӗрулмипе тата пахча-ҫимӗҫпе 100 проценчӗпех тивӗҫтерме пултараҫҫӗ. Аш-какайпа — 90 процент.

Нумаях пулмасть Правительство ҫуртӗнчи ларура ку ыйтӑва пӑхса тухнӑ. Тавар кӑларакансемпе суту-илӳ сечӗсен пӗр чӗлхе тупмалла.

Авӑн уйӑхӗнче республикӑра ыйтӑм ирттернӗ. Вӑл чӑвашсем пысӑк лавккасенче вырӑнти таварсене туянас кӑмӑллине палӑртнӑ. «Чӑвашра кӑларнӑ» сӑмах ҫаврӑнӑше хӑйне евӗр пахалӑх гаранчӗ пулса тӑнӑ.

Ыйтӑма 1238 ҫын хутшӑннӑ. Вӗсенчен 81 проценчӗ вырӑнти ял хуҫалӑх таварне туянасшӑн. Вӗсен шухӑшӗпе, вӑл тутлӑрах, йӳнӗрех. Унра хими те, тӗрлӗ хушкӑч та ҫук. Анчах чӑваш усламҫисен суя тавар кӑларакансемпе кӗрешме тивет-мӗн. Вӗсене сентресем ҫине лекме ҫӑмӑлрах иккен. Вӗсем йӳнӗрех те. Ку вара туянакансене ӑнланманлӑха кӗртсе ӳкерет.

Иртнӗ эрнере Чӑваш Енре хӑш-пӗр пахча ҫимӗҫ хакланнине палӑртаҫҫӗ. Ав купӑста 24% хакланнӑ. Кун пек кӑтартусене Чӑвашстат мониторинг пӗтӗмлетӗвӗпе килӗшӳллӗн пӗлтерет.

Ҫавӑн пекех помидор хакланнӑ (10,5%). Кишер хакӗ те ӳснӗ — 7,3%. Ҫӗрулми, панулми, сухан та хакланнӑ — 4,1% пуҫласа 4,9% таранах.

Пахча ҫимӗҫ хакӗ кӑна мар, ытти тавар та хакланнӑ. Сахӑр 7 процент хӑпарнӑ. Хӑярпа сысна ашӗ вара йӳнелнӗ — 5,8% тата 4,1%.

Урапа хуҫисене те ҫӑмӑл мар. АИ-95 бензин, дизель топливи хакланнӑ. Ҫавӑн пекех пирус, Раҫҫейре пуҫтарнӑ иномарка хакӗсем хӑпарнӑ. Хамӑрӑн урапасем вара кӑштах йӳнелнӗ.

Пассажир транспорчӗн тата ЖКХ тарифӗсем ҫавӑн пекех юлнӑ.

Хуплу

Муркашри тӗп вулавӑш Халӑх пӗрлӗхӗн кунӗ тӗлне «Кухня верховых чувашей» информаци брошюри кӑларнӑ. Унта тӑван халӑхӑмӑрӑн ӗҫми-ҫимин рецепчӗсене кӗртнӗ. Кӑларӑма сӑнӳкерчӗксемпе пуянлатнӑ. Усӑ курнӑ литературӑн списокне те кӗнекене кӗртнине пӗлтереҫҫӗ. Брошюрӑна хатӗрленӗ чух «Моргаушский район. Традиции, обряды, праздники», «Мир чувашской культуры», «Чувашская кухня — Чӑваш апат-ҫимӗҫӗ» тата «Чувашская кухня» кӗнекесемпе усӑ курнӑ.

Чӑваш апат-ҫимӗҫӗ пуян та тулӑх. Вӑл хӑйне евӗрлӗхпе уйрӑлса тӑрать. Хамӑр тӑрӑхра пурнӑакансем кӑна мар, республика тулашӗнче те паллӑ апат-ҫимӗҫ шутне какай шӳрпине, шӑрттана, хуплӑва, чӑкӑта, шарккӑва кӗртме юрать.

Юпан 22-мӗшӗнче Чӑваш Енӗн Сывлӑх сыхлав тата социаллӑ аталану министрӗ Алла Самойлова пурӑнма кирлӗ чи пӗчӗк укҫа виҫи ҫинчен йышӑну проектне Правительство ларӑвне кӑларнӑ.

Кӑҫалхи виҫҫӗмӗш кварталта унӑн виҫи 6793 тенкӗпе танлашать. Ку вӑл иккӗмӗш кварталтинчен 2,5 процент чакнине пӗлтерет. Укҫа ҫине хурса пӑхсан пурӑнмалли чи пӗчӗк виҫе хисепӗ 175 йӳнелнӗ.

Пурӑнмалли чи пӗчӗк виҫе вӑйпиттисемшӗн 7230 тенкӗпе таналшамалла (унчченхи кварталтинчен 2,3 процент сахалтарах), пенсионерсемшӗн — 5577 тенкӗ (2 процент чакнӑ), ачасемшӗн — 6713 тенкӗ (3,8 процент).

Кӑнтӑр Калифорни университетӗнчи Америка ӑсчахӗсем сӑнавсем тунӑ хыҫҫӑн акӑ мӗн ҫирӗплетнӗ: сахӑрлӑ апат-ҫимӗҫ нумай ҫиекен яш-хӗрӗн мӑнтӑрланас хӑрушлӑх кӑна мар, ӑс-тӑн тӗлӗшӗнчен япӑх витӗм кӳрес хӑршлӑх та пур. Ӑсчахсем опытсене йӗкехӳресем ҫинче тунӑ.

Диетологсем пылак ҫимӗҫ ҫамрӑксем ҫине мӗнле витӗм кӳнине тӗрӗсленӗ. Хальччен пылак апат ҫынна мӑнтарлатнине пурте пӗлнӗ-ха. Ку кӑна мар иккен. Йышне сахӑр кӗрекен ҫимӗҫсем ӑс-тӑна япӑхлатаҫҫӗ-мӗн: ҫын хӑш-пӗр самантсене ас тумасть.

Йекехӳресене апат вырӑнне сахӑр сиропӗ панӑ. Кӑштахран чӗрчунсен ӑс-тӑнӗ япӑхланни палӑрнӑ. Кунсӑр пуҫне йӗкехӳресем хӑйсем ӑҫта пулнине, мӗн пулса иртнине япӑх ӑнланнӑ.

ЧР Ял хуҫалӑх министерстви «санкцисен вӑрҫи» пынӑ май лавккаран апат-ҫимӗҫ туянакан ҫынсемпе мини-ыйтӑм ирттернӗ. Унӑн пӗтӗмлетӗвӗпе килӗшӳллӗн, респондентсен 81 проценчӗ вырӑнти тавара туянать.

Ытти регионта туса кӑларнӑ апат-ҫимӗҫе Чӑваш Енри ҫынсен 6 проценчӗ ҫеҫ туянасшӑн. 2 проценчӗ импорт тавара кӑмӑллать. Ыйтӑма хутшӑннисен 11 проценчӗшӗн тавара кам кӑларни пӗлтерӗшлӗ мар-мӗн.

Ыйтӑма ЧР Ял хуҫалӑх министерствин сайтӗнче авӑнӑн 2-28-мӗшӗсенче ирттернӗ. Унта 1238 респондент хутшӑннӑ.

Ҫитес вырсарникун тӑвайсем кӗрхи ярмӑрккӑна йыхравлаҫҫӗ. Ҫав кун унти культурӑпа кану центрӗ умӗнчи лапамра «Кӗр парни — 2014» кӗрхи ярмӑрккӑ иртмелле. Унта пахча ҫимӗҫсӗр пуҫне улма-ҫырла хунавӗ те сутма палӑртнӑ.

Сӑмах май каласан, хальхи вӑхӑтра ун пек фестивальсене тӗрлӗ район центрӗпе хулара йӗркелеҫҫӗ. Ҫурлан 23-мӗшӗнчен тытӑнса ӑна Шупашкар, Улатӑр, Канаш тата Ҫӗмӗрле хулисенче, 30-мӗшӗнчен тытӑнса Ҫӗнӗ Шупашкарта «Кӗр парни» пирки пӗлтернӗ.

Унта вырӑнта туса илекен ял хуҫалӑх продукцине йӳнӗрехпе туянма май туса парассине шантараҫҫӗ. Кӗр ярмӑрккине йӗркелекенсем ҫакӑ икӗ еншӗн те усламлӑ тесе ӗнентереҫҫӗ: сутакансенчен вырӑн укҫи илмеҫҫӗ, туянакансем продукцие туса илекентен тӳрремӗнех туяннине кура йӳнӗрехпе калаҫса татӑлма май килет. Ял хуҫалӑх апат-ҫимӗҫне сутма Шупашкарта виҫӗ тӗп вырӑн тата 14 хушма лапамсем йӗркеленӗ. Ҫӗнӗ Шупашкарпа Улатӑрта — 6-шар вырӑн, Ҫӗмӗрлере — 4, Канашра — 1.

Пахчара ӗҫлесси чылайӑшне киленӳ кӳрет. «Ҫурхи кун хӗл хырӑмне тӑрантарать», — тенӗ ваттисем. Кӗркунне — пахча ҫимӗҫе пухмалли вӑхӑт.

Вӑрнар районӗнчи кӑмпалсем темӗн те пӗр ӳстереҫҫӗ: помидор, тӑрӑхла кавӑн, кавӑн… Иуулитӑпа Владимир Афанасьевсен хуҫалӑхӗнче 28 килограмм таякан кавӑн ҫитӗннӗ. Галинӑпа Валерий Ефимовсен кавӑнӗ вара 22 килограмм тайнӑ. Иринӑпа Сергей Федоровсен — 14 килограмм.

Венера Сергеева ҫынсене хӑй ӳстернӗ арпуспа, дыньӑпа хӑналанӑ. Сергеевсен баклажан ӑнса пулнӑ. Надеждӑпа Валерий Кураковсем вара иҫӗм ҫырлипе сӑйланаҫҫӗ.

Патӑрьелти питомникра хурлӑхан, чие ҫырли, слива, панулми ӳстереҫҫӗ. Вӗсемшӗн санкцисем хӑрушӑ мар. Анчах Чӑваш Енре пӗрре вуннӑмӗш пайӗ ҫеҫ юлӗ. Ыттине республика тулашне ӑсатӗҫ. Санкцисем чӑваш аграрине ҫанӑ тавӑрса ӗҫлеме май параҫҫӗ. Чӑваш Ен ҫыннисем хӑйсен продукцине ытларах ҫиме пуҫлӗҫ.

Патӑрьел питомникӗнче яланах тухӑҫлӑ улма-ҫыра туса илеҫҫӗ. 50 гектар ҫӗр ҫинче панулмин 80 сорчӗ, вун-вун тӗслӗ груша, чие ҫырли, слива тата ыттисем ӳҫеҫҫӗ. Питомникра хунавсем те ӳстереҫҫӗ. Унти ӗҫченсем пӗтӗм Раҫҫйри ярмӑрккӑсенчен наградӑсемпе таврӑнаҫҫӗ.

Йывӑҫсене 1-2 хут сапаҫҫӗ. Унта — экологи тӗлӗшӗнчен таса теме те пулать. Патӑрьел питомникӗ Раҫҫее улма-ҫырлапа 81 ҫул тивӗҫтерет.

Шӑши хӳриллӗ слойка

«Про Город» редакцине Шупашкарта пурӑнакан Анжелика Васильева шӑнкӑравланӑ. Хӗр пӗр лавккара юрӑхсӑр слойка туяннине каласа кӑтартнӑ.

Анчах, шел, вӑл ҫав тутлӑ ҫимӗҫпе сӑйланайман. Ара ун ӑшӗнче парне выртнӑ! Слайкӑран шӑши хӳри тухнӑ. Хӗр ӑна пӗҫерекен заводпа тата лавккапа ҫак ыйтӑва уҫӑмлатман. Вӑл ҫав заводӑн ҫимӗҫне текех туянмӗ.

Анжелика Васильева палӑртнӑ тӑрӑх, ҫав завод кӑларнӑ ҫимӗҫсене кунашкал парнесене вӑл кӑна курман.

«Про Город» корреспонденчӗсем ҫав завода шӑнкӑравланӑ. Унтисем сӑнӳкерчӗке тӗплӗн тишкернӗ хыҫҫан парне шӑши хӳри мар, ҫӗтӗк пулнине пӗлернӗ. Вӗсем хӑйсен йӑнӑшне тӳрлетме хатӗр: пикене сиен кунӗшӗн укҫа-тенкӗпе сплаштарасшӑн. Ҫав слойкӑна пӗҫернӗ ҫынна тупса палӑртнӑ.