Юпан 12-мӗшӗнче ЧР Элтеперӗ Михаил Игнатьев йӑлана кӗнӗ канашлӑва ирттернӗ. Унта шкулсенче апатлану хакӗ кӑҫалхи 4-мӗш кварталта тата ҫитес ҫулхи пӗрремӗш ҫур ҫулта мӗн чухлӗ хӑпарма пултарассине сӳтсе явнӑ.

ЧР вӗренӳ министрӗ Владимир Иванов пӗлтернӗ тӑрӑх, шкулсенчи апатланушӑн тӳлемелли хак ҫулталӑк пуҫланнӑранпа улшӑнман. Хӗрлӗ Чутай районӗнче — 43 тенкӗ, Шупашкарта 84 тенкӗ пулнӑ.

Анчах хальлӗхе палӑртнӑ тӑрӑх, 2016 ҫулхи пӗрремӗш ҫур ҫулта апатлану хакӗ ӳсмелле. Ку 11 муниципалитетра (Улатӑр, Канаш, Куславкка, Комсомольски, Муркаш, Ҫӗрпӳ, Шупашкар, Ҫӗмӗрле, Елчӗк, Тӑвай районӗсенче) 1–5 процент хӑпармалла. Ултӑ муниципалитетра вара (Вӑрнар, Хӗрлӗ Чутай, Сӗнтӗрвӑрри, Пӑрачкав, Вӑрмар районӗсенче, Ҫӗнӗ Шупашкар хулинче) — 5–10 прцент.

Канаш, Шупашкар хулисенче тата Патӑрьел районӗнче апатлану хакӗ 10–15 процент ӳсмелле. 5 муниципалитетра (Йӗпреҫ, Красноармейски, Етӗрне районӗсенче тата Улатӑр, Ҫӗмӗрле районӗсенче) апатлану хакне ӳстерме палӑртман.

Малалла...

Шупашкара «Ревизорро» телекӑларӑм ертӳҫи Елена Летучая килни пирки чылай шавларӗҫ. Вӑл хулари кафе-ресторана тиркенӗ, хӑшӗ-пӗрне ырласа хӑйӗн наклейкине ҫыпӑҫтарса хӑварнӑ.

Халӗ кафе-ресторансен хӑрамалли ҫук ӗнтӗ — Елена Летучая Шупашкартан кайнӑ. Халӗ Шупашкар пирки ӳкернӗ кӑларӑм эфира хӑҫан тухассине ҫеҫ кӗтмелле.

Кӑларӑма ҫынсем хӑҫан курма пултарасси паллӑ. Вӑл ку эрнерех эфира тухӗ. «Инстаграм» халӑх тетелӗнчи официаллӑ ушкӑнра кӑларӑмӑн тулли версийӗ хӑҫан тухнине пӗлтернӗ. Вӑл сенкер экран ҫине юпа уйӑхӗн 14-мӗшӗнче 19 сехетре эфира тухӗ.

Елена Летучаяна чӑваш сервисӗ килӗшни пирки сас-хура тухнӑ. Чӑнах та ҫапла-и? Кӑларӑм эфира тухсан паллӑ пулӗ.

Шупашкара Елена Летучая килнӗ пирки шавларӗҫ. «Пятница» телеканалта «Ревизорро» кӑларӑма ертсе пыраканскер кафесене, апатланмӑшсене тӗрӗслет.

Тӗслӗхрен, Елена Летучая пӗркун виҫӗ кафене ҫитнӗ. Ав вӗҫҫӗшӗнчен иккӗшӗ тӗрӗслев витӗр тухайман.

Елена Летучая ун чухне «Университетская» кафене, «Ехрем хуҫа» ресторана, «Уильям и Кейт» паба ҫитнӗ.

Йӑлана кӗнӗ тӑрӑх, ҫынсем апатланма килекен вырӑнсен таса пулмалла, апат-ҫимӗҫе тӗрӗс упрамалла. Ун чухне пӗртен пӗр кафе ҫак йӗркене пӑхӑнни ҫиеле тухнӑ. Вӑл — «Университетская» кафе. «Ехрем хуҫа» тата «Ульям Кейт» тӗрӗслев витӗр тухайман. Елена Летучая вӗсене ырламан.

Елена Летучая канмалли кунсенче те кафесене, ресторансене ҫитнӗ. Анчах вӑл ӑҫталла ҫул тытассине маларах никам та пӗлмен.

Ситнейри (Австрали) медицина шкулӗнче ӗҫлекен специалистсем мӗнле апат ҫинипе пуҫ мими пысӑкӑшӗ хушшинче ҫыхӑну пуррине палӑртнӑ.

Ӑсчахсен шучӗпе кашни кун «синтетикӑлла» хатӗрленӗ апат-ҫимӗҫпе тӑрансан ку пуҫ мими пысӑкӑшне сиен кӳрет — вӑл пӗчӗкленет. Сывлӑхшӑн япӑх апат гиппокамп калӑпӑшне пӗчӗклетет иккен, лешӗ вара вӗренӳшӗн, асра тытассишӗн яваплӑ тата психика чирӗсенчен сыхлать.

Тӗпчеве 60–64 ҫулхи ҫынсем хӑйсен ирӗкӗпе хутшӑннӑ. Пылак шыв, тӑварланӑ апат, ӑшаланӑ аш тата ытти сиенлӗ апат ҫеҫ ҫинӗ ҫынсен сулахай гиппокампӗ сӗтеклӗ ҫимӗҫ ҫиекеннисенчен пӗчӗкрех пулнӑ. Специалистсен шучӗпе мӗнле апат ҫинипе пуҫ мими калӑпӑшӗ хушшинчи ҫыхӑну пур ӳсӗмри ҫынсен те пӗрешкелех. Ку ачасене те пырса тивет.

Сӑмах май, арҫынсен гиппокампӗ ҫулсем иртнӗ ҫемӗн пӗчӗкленет, хӗрарӑмсен вара ҫавнашкалах юлать.

Чӑваш Ен кондитерӗсем пӗтӗм тӗнчери варени фестивалӗнче ылтӑн медаль тата кубок илме пултарнӑ. Фестиваль Азербайджанри Габала хулинче иртнӗ.

ЧР Экономика аталанӑвӗн министерствинчен пӗлтернӗ тӑрӑх, ку мероприятие Раҫҫейри, Филиппинри, Сербири, Иранри, Кӑркӑсстанри, Турцири тата Азербайджанри 500 яхӑн повар хутшӑннӑ. Фестивальте варение чейпе тутанма май пулнӑ. Хӑшӗ-пӗри ӑна туяннӑ та.

Пылак фестивальте яланах усӑ куракан варенисене кӑна мар, экэотикӑллисене те тутаннӑ. Шупашкарти кондитерсем жюрие хыр йӗкелӗнчен, йӗппинчен, хура хурлӑханран, вӑрман мӑйӑрӗнчен, хӗрлӗ пилешрен, ҫӑка чечекӗнчен, кӑвак ҫырларан, кукша пуҫран вӗретнӗ варение ҫисе пӑхма сӗннӗ.

Чӑваш кондитерӗсем календула чечекӗсенчен хатӗрленӗ варени жюрие уйрӑмах тӗлӗнтернӗ. Конкуренци вӑйлӑ пулсан та жюри чӑвашсене варенине пысӑк хак панӑ. Вӗсене ылтӑн медальпе тата кубокпа чысланӑ.

Мускавсем чӑваш ҫӗрулмине юратни пирки ҫӗршывӑн тӗп хулинче тухса тӑракан пысӑк тиражлӑ «Вечерняя Москва» (чӑв. Каҫхи Мускав) хаҫат пӗлтернӗ. Унсӑр пуҫне тӗп хула ҫыннисем Тамбоври ҫуллӑ какая кӑмӑллаҫҫӗ-мӗн. «Горожане предпочитают тамбовское сало и чувашский картофель» (чӑв. Хула ҫыннисем тамбовсен ҫуллӑ какайне тата чӑваш ҫӗрулмине кӑмӑллаҫҫӗ) статья ҫурла уйӑхӗн 27-мӗшӗнчи номерте кун ҫути курнӑ. Кун пек пӗтӗмлетӳ патне хаҫат ахальтен ҫитсе тухман: Мускавра Чӑваш Енри предприятисем апат-ҫимӗҫ куравӗсемпе суту-илӗвне тӑтӑшах йӗркелеҫҫӗ. Унта пыракансем пирӗн республикӑри апат-ҫимӗҫпе паллашаҫҫӗ кӑна мар, туянаҫҫӗ те.

Чӑваш Енӗн РФ Президенчӗ ҫумӗнчи тулли праваллӑ элчи Леонид Волков пӗлтернӗ тӑрӑх, ярмӑрккӑсем Раҫҫей регионӗсенчи продукцие тӗп хулари пасара ҫул уҫаҫҫӗ. Курав кӑҫал та иртӗ.

Роспотребнадзорӑн Тверь облаҫӗнчи управленийӗ такамсем вӑл тӑрӑхра ҫу савутсен ячӗпе услам ҫу сутнине асӑрхаттарнӑ. Ку хыпара вӗсем Чӑваш Енри ӗҫтешӗсене те систернӗ.

Услам ҫу сутакан темле фирма «Нелидовский маслосырзавод» тата «Молочный путь» тулли мар яваплӑ обществӑсем кӑлараҫҫӗ тесе кӑтартнӑ-мӗн. Предприяти вырнаҫнӑ адреса хайхи Тверь облаҫӗнчи Нелидовски районти Кӑнтӑр поселокри Комсомольски проспекта тата Маресьев урамне кӑтартнӑ. Анчах ун пек предприятисем асӑннӑ поселокра ҫук-мӗн.

Тверь облаҫӗнчи сӗт-ҫу савучӗсен ячӗпе услам ҫу ярӑнтаракансем пирки Тверь облаҫӗнчи асӑннӑ службӑна ытти регионти ӗҫтешӗсем вунӑ хутчен ҫӑхавланӑ. Вӑл ҫимӗҫ пахалӑхӗ чаплах маррине пӗлтереҫҫӗ. Асӑннӑ службӑн Чӑваш Енри управленийӗ ун пек ҫӑва лавккасенче сутмалла мар тесе асӑрхаттарнӑ. Лавккара курсан ҫынсене Роспотребнадзор управленийӗн территорисенчи пайӗсене систерме ытйаҫҫӗ.

Кӳршӗри Тутарстанра ҫурлан 12-мӗшӗнче виҫӗ хура тӗп туни пирки эпир маларах пӗлтернӗччӗ. Россельхознадзор вара вӑл инспектора выговор тунӑ — кӳрсе килме юраман хурсене вӑл тӗрӗс мар юрӑхсӑрлатнӑ. Ведомствӑра пӗлтернӗ тӑрӑх хурсене тракторпа таптамалла пулман, вӗсене ҫунтарса ямалла пулнӑ. Аш таврашне тӗрлӗ чир-чӗр ан сарӑлтӑр тесене ҫулӑмпа пӗтерме хушаҫҫӗ.

«Калӑпӑшӗ пысӑках мар, пурӗ те виҫӗ хур. Пӗтӗм йывӑрӑшӗ 10 килограмм. Унти каяш купи валли вара ку тинӗсри тумлам евӗрех. Енчен те калӑпӑшӗ пысӑк пулсан чир-чӗр ерес хӑрушлӑх пур», — тенӗ Россельхознадзорӑн Тутарстанри управлени ертӳҫин ҫумми Евгений Иванов.

Сӑмах май Тутарстанра нумай пулмасть кӳрсе килме юраман 2 килограмм помидор тупнӑ. Вӗсене вара — ҫунтарса янӑ.

Ҫак вӑхӑтра тӳре-шара Раҫҫей йышӑннӑ апат-ҫимӗҫ эмбаргине лекекен тавара пӗтерессипе ӗҫлет. Ак, кӳршӗлле Тутарстанра та Владимир Путин иртнӗ уйӑх вӗҫӗнче алӑ пуснӑ хушӑва пурнӑҫа кӗртес тесе ҫурлан 12-мӗшӗнче Апасри «Алсу» пӗчӗк лавккара Венгрире туса кӑларнӑ виҫӗ хур тушкине тупса палӑртнӑ. Белгород облаҫӗнче кӳрсе килме чарнӑ апат-ҫимӗҫе тонни-тоннипех палӑртаҫҫӗ пулсан чикӗрен инҫерех вырнаҫнӑ Тутарстанра патшалӑх ертӳҫин хушӑвне пурнӑҫлама ҫак виҫӗ пакетри хур ашӗ те ҫитнӗ.

Тутарстан тӳри-шари инҫетри хур ашне гусиницӑллӑ тракторпа таптанӑ. Апата юрӑхлӑ ан пултӑр тесе хурҫӑ ут вӗсем урлӑ пӗрре мар каҫса кайнӑ. Ҫапла асап кӑтартнӑ хыҫҫӑн трактор Венгри хурӗсене ҫӗрпе хупланӑ. Ку ӗҫе тӳре-шара пунеттейсене явӑҫтарса акт ҫырса ирттернӗ, видео ҫине ӳкернӗ.

Чӑвашстат специалисчӗсем черетлӗ мониторинг ирттернӗ. Ку каллех лавккари хаксене пырса тивет.

Чӑваш Енре утӑ уйӑхӗн 28-мӗшӗнчен пуҫласа ҫурлан 3-мӗшӗччен лавккасенче сахӑр тата тип ҫу хакланнӑ. Сахӑр — 2,8%, тип ҫу 2,3% ӳснӗ.

Чӑвашстат ӗҫченӗсем палӑртнӑ тӑрӑх, ҫавӑн пекех тӑвар, хуратул, ӗне тата сыснан пӑшӑхланӑ какайӗсем, печени, хура чей, рис хакӗсем хӑпарнӑ. Пулӑ, тӑпӑрчӑ, тӗтӗмленӗ кӑлпасси, сыр, хӑйма, чӑх какайӗ, мороженӑй та кӑштах хакланнӑ — 0,8-0,1%.

Ҫӗрулми, хӑяр, помидор, сухан хакӗсем вара чакнӑ — 10,6-5%. Сӑмах май, ҫӑмӑл урапа, пирус, телевизор, хуҫалӑх супӑнӗ, бензин хакӗсем те ӳснӗ.