«Ирӗклӗх» общество Чӑваш Ен тӳри-шарине республикӑн ҫӗнӗ Конституцине йышӑнма ыйтнӑ. Ҫав шутра — чӑвашла та.

Чӑвашла ҫырнӑ ҫырӑва общество юпан 28-мӗшӗнче ЧР Элтеперӗ Михаил Игнатьев тата Патшалӑх Канашӗн председателӗ Юрий Попов патне янӑ. Унта демократиллӗ, тӗп халӑх прависене хисеплекен республикӑсенче ӗҫ докуменчӗсене тата саккунсене патшалӑхӑн пӗтӗм чӗлхипе йышӑнмаллине палӑртнӑ. Хастарсем Чӑваш Енре чӑваш тата вырӑс чӗлхисем пулнине аса илтернӗ.

«Шел, 2000 ҫулхи чӳкӗн 30-мӗшӗнче республикӑн ҫӗнӗ Конституцине йышӑннӑ чухне вырӑсла версийӗ ҫеҫ юридици вӑйне илнӗ», — тенӗ ҫырура. «Ирӗклӗх» шухӑшӗпе, ку — «Чӗлхесем ҫинчен» регион саккунне пӑсни.

ЧР Конституцийӗн чӑвашла версийӗ пур, анчах унӑн юридици вӑйӗ ҫук. Хастарсем шухӑшланӑ тӑрӑх, кунашкал лару-тӑрура Конституци чӑвашла калаҫакан халӑхӑн прависене хӳтӗлеме пултараймасть.

Ҫавна май «Ирӗклӗх» Чӑваш Республикин ҫӗнӗ Конституцине йышӑнма, чӑвашла версине юридици вӑйӗ пама ыйтать. Ку усӑсӑр пулсан общество ыйтӑва РФ Конституци судне яма палӑртать.

«Ирӗклӗх» общество председателӗ Дмитрий Степанов ӑнлантарнӑ тӑрӑх, халӗ Чӑваш Енре патшалӑх чӗлхисенчен пӗрине питӗ хӗсӗрленӗ.

Малалла...

Пьер Кристиан Броше, Светлана Макарова тата Владимир Михайлов

«Раҫҫей Культура» каналпа «Раҫҫейӗм, юратӑвӑм манӑн!» ярӑмпа «Ҫӗр пин юрӑ ҫӗршывӗ» фильм кӑтартнӑ. Кӑларӑмӑн тӗп сӑнарӗ — Вӑрнар районӗнче пурӑнакан Владимир Михайлов та — эфир пирки ӑнсӑртран кӑна пӗлнӗ иккен. Апла тӑк ыттисем те сисмесӗрех юлнӑ-тӑр.

Асӑннӑ каналӑ ҫӗнӗ проекчӗ регионсен пурнӑҫӗ пирки хӑйне евӗр каласа кӑтартать. Калининградран пуҫласа Инҫет Хӗвелтухӑҫ таран выртакан ҫӗршывра пурӑнакан тӗрлӗ халӑх-йӗркипе, пурнӑҫӗпе, хйӑне евӗрлӗхе хрантсус паллаштарать. Кӑларӑма ертсе пыракан Пьер Кристиан Броше — хрантсус ҫулҫӳревҫи тата издателӗ, Раҫҫейре 20 ҫул пурӑнать. Хӑйӗн арӑмӗпе аичсем ҫуралнӑ ҫӗршыва лайӑхрах пӗлес тесе вӑл Урал тӑрӑхӗнче. Чукоткӑра, Туллӑ Алтайра, Якутинче, Пушкӑртстанра, Мӑкшӑ Республикнче пулнӑ.

Чӑваш ене Пьер Кристиан пӗлтӗрхи авӑн уйӑхӗнче килнӗ. Кунта вӑл пирӗн патри ҫутҫанталӑка, халӑх юрри-ташшине, йӑлине ӳкернӗ. Вӑрнар районӗнчи Владимир Михайловпа вӑл ҫур кун ирттернӗ. Музыка инструменчӗсем хатӗрлекен ӑста пирӗн халӑхӑн ҫав япалисене кӑтартнӑ. Ҫу уйӑхӗн вӗҫӗнче хрантсус Михайлова тата Раҫҫейӗн тата Чӑваш Енӗн Композиторсен союзӗн пайташӗпе Светлана Макарова музоковедпа иккӗшне музыка телекӑларӑм ӳкерме чӗнсе илнӗ.

Малалла...

Чулхулари чӑваш фольклор ушкӑнне ҫӳрекенсем

Чулхулари чӑвашсен автономине йӗркелени нумаях та мар. Пӗлтӗрхи нарӑс уйӑхӗнче устав йышӑнса пӗрлешӗве пуҫарса янӑ та тепӗр уйӑхран регистрациленнӗ. Унӑн правленине «Суту-илӳ ҫурчӗ» тулли мар яваплӑ обществӑра юридици пайӗн пуҫлӑхӗнче тӑрӑшакан Алина Артемьева ертсе пырать. Хӑй вӑл — Хӗрлӗ Чутай районӗнче ҫуралнӑ чӑваш. 1994 ҫулта Чулхулана куҫса кайса кайса ҫемье ҫавӑрнӑ та унтах тӗпленнӗ.

Юрра-ташша юратакансене пӗр ҫӗре пухас шухӑша та хастар чӑваш хӑех тытнӑ. Чӑваш фольклор ансамбльне ҫӳрес текенсем 10 ҫын тупӑннӑ. Чулхулари хастар чӑвашсем концертпа тӗрлӗ концерта ҫӳреҫҫӗ. Пысӑк хулара чӑвашсене пӗлме тытӑннине Алина Артемьева хавхаланса каласа парать. Вырӑнти пуҫлӑхсем, ҫав шутра кӗпӗрнаттӑр таранах, вӗсене ал тытаҫҫӗ иккен. Концерт курма чӑвашсемпе вырӑссем кӑна мар, эрменсем те, тутарсем те, таджиксем те пыраҫҫӗ иккен.

«Ҫулла питӗ тухӑҫлӑ ӗҫленӗ, чӗннӗ ҫӗре ҫитме тӑрӑшнӑ. Пӗр уйӑх каннӑ хыҫҫӑн ушкӑн ӗҫне ҫӗнӗ хӑватпа пуҫарса ярас терӗмӗр», — тет Алина Артемьева. Халӗ вӗсем фольклор ушкӑнне ҫӗнӗ ҫынсене пухаҫҫӗ. Унта ҫӳрес текенсене Чулхулари Васнецов урамӗнчи «Теремок» клуба ытларикунсерен 18 сехете пыма чӗнеҫҫӗ.

Малалла...

Чӑваш Ен Тӗрӗк культурин пӗтӗм тӗнчери организацийӗпе пӗрлештересшӗн. Тӗрӗк ҫӗршывӗсене пӗрлештерекен ТЮРКСОЙ организаципе пӗрлешме сӗнекен ҫырупа пирӗн республикӑн Культура министерствине «Ирӗклӗх» наципе культура чӗрӗлӗвӗн обществи тухнӑ.

Чӑвашла шӑрҫаланӑ ҫырура республика чӑваш халӑх культурине упрассишӗюн тата аталантарассишӗн яваплине палӑртнӑ. Чӑваш Республикин Культура министерстви асӑннӑ организаци пайташӗ пулса тӑни тӑван чӗлхене, чӑваш культурипе историне аталантарма, Чӑваш Ене Тӗрӗк тӗнчинчи ҫӗршывсемпе тата халӑхсемпе культурӑпа ӗҫлӗ ҫыхӑнусене сарма пулӑшасса шаннине палӑртнӑ.

ТЮРКСОЙпа килӗштерсе ӗҫлени культурӑпа тата ӳнерпе ҫыхӑннӑ тӗрлӗ мероприяти ирттерме те тӗкӗ кӳрессе шанаҫҫӗ.

Асӑннӑ организаци пирки каласан, вӑл 1993 ҫулта йӗркеленнӗ. Вӑл Турцие, Азербайджана, Казахстана, Кӑркӑстана, Туркменистана, Узбекистана, Гагаузине (Молдави Республикине кӗрет), Каракалпакстана (Узбекистанра), Ҫурҫӗр Кипрти Турци Республикине пӗрлештерсе тӑрать.

Раҫҫей субъекчӗсене илсен йышра — Тутарстан, Якути, Алтай Республики, Пушкӑртсан, Хакас Республики, Тува.

Малалла...

Юпан 23–24-мӗшӗсенче республикӑн Культура, наци ӗҫӗсен тата архив ӗҫӗсен министерстви Чӑваш патшалӑх гуманитари ӑслӑлӑхӗсен институчӗпе пӗрле «Халӑх ӳнерӗ, актуаллӑх. Этнокультурӑра килӗштерсе ӗҫлесси. Йӑлари формӑсем. Аталану ыйтӑвӗсем» ятпа Пӗтӗм Раҫҫейри ӑслӑлӑхпа практика конференцийӗ иртмелле.

Ун пек конференцие хӑй вӑхӑтӗнче 2007 ҫулта ирттернӗ. Флоклористикӑпа фольклораҫӑсем умӗнче ҫавӑнтанпа ҫӗнӗ задачӑсем тухса тӑнӑ. Конференцире музыка фольклорӗн иртнӗ вӑхӑчӗпе хальхине, фольклора халӑх патне ҫитерессипе халӑх ҫипуҫне, чӑваш наци музыка инструменчӗсемпе выляма вӗрентессине, фольклористикӑн регионти ыйтӑвӗсене, ача-пӑчан хальхи вӑхӑтри фольклористикине тата ыттине сӳтсе явмалла.

Конференцире ҫӗршыври паллӑ фольклористсем тухса калаҫмалла. Сӑмахран, Мускаври П.И. Чайкковский ячӗллӗ консерватори профессорӗ Вячеслав Щуров, Тутарстанри Ш. Марджани ячӗллӗ истори институчӗн историпе культура центрӗн ертӳҫи Геннадий Макаров, Чӑваш патшалӑх гуманитарии ӑслӑлӑхӗсен институчӗн ӑслӑлӑх ӗҫченӗ, ӳнер пӗлӗвӗн докторӗ Михаил Кондратьев тухса калаҫмалла.

Ҫӗрпӳри 1-мӗш шкулта чӑваш халӑхӗн юррисене халалланӑ урок ирттернӗ. Унта 8-мӗш классем хутшӑннӑ.

Ачасем чӑваш халӑх юрри аслисене хисеплеме вӗрентнине пӗлнӗ. Ӗлӗк чӑвашсемшӗн юрӑ сывлӑх, савӑнӑҫ, юрату ҫӑлкуҫӗ пулнӑ. Ҫавӑнпа вӗсем халӑх юррисене хисепленӗ.

Шкул ачисем урокра кӑсӑклансах итленӗ. Вӗсем «Ҫӗмӗрт ҫеҫки ҫурӑлсан», «Вӗҫ, вӗҫ, куккук», «Пиҫ, палан», «Ан авӑн, шӗшкӗ» юрӑсене итленӗ, хӑйсем те юрланӑ. Вӗсем урокра ташланӑ та.

Ачасене чӑваш халӑх юррисене халалланӑ урок питӗ килӗшнӗ. Вӗсем халӑх юррисене ытларах хисеплеме, юратма тытӑннӑ.

Чӑвашсем ӗлӗк хӑйсен йӑли-йӗркине тытса пынӑ. Кӗркунне ӗҫсем вӗҫленсен халӑх Кӗр сӑрине уявланӑ. Шел те, ку уява халӗ чылайӑшӗ аса илмест.

Красноармейски районӗнчи Алманчри культура аталанӑвӗн центрӗнче вара ӑна театрализацилесе кӑтартнӑ. Кӗр сӑрине курмашкӑн ваттисем те, ҫамрӑккисем те пухӑннӑ.

Сцена ҫинче культура ҫурчӗн, вулавӑш ӗҫченӗсем, «Мерчен» тата «Алманч кукамайӗсем» фольклор пӗрлешӗвӗсем тухнӑ.

Уява чӑвашсен авалхи «Алран кайми аки-сухи» юрӑпа пуҫланӑ. Кӗр сӑрине сцена ҫинче кӑтартнӑ, ун хыҫҫӑн артистсем халӑх патне аннӑ. Ҫапла майпа сӑра тата ҫӗнӗ тыр-пул уявне халӑх та хутшӑнма пултарнӑ.

Сӑнсем (16)

Красноярскри Чӳклемере

Красноярск енӗн 80 ҫулхи юбилейне халалласа вӑл тӑрӑхра пурӑнакан чӑвашсем Чӳклеме ирттернӗ. Ӑна чӑвашсемпе пӗрлех унта пурӑнакан вырӑссем, белоруссем, тутарсем, украинецсем, поляксем, хакассем, эстонецсем тата ытти халӑх ҫыннисем уявланӑ.

Ҫанталӑк сулхӑннине пӑхмасӑрах уява халӑх йышлӑн пуҫтарӑннӑ. Унта Иркутск облаҫӗнчи чӑвашсен «Юлташ» наципе культура автономийӗн пайташӗсем Вероника Тимофеева ертӳҫӗпе пырса ҫитнӗ. Кунсӑр пуҫне Кемӗр, Томск облаҫӗсенчи, Чӑваш Енри, Хакас Республикинчи, Тыва Республикинчи чӑвашсем ҫитнӗ.

Мероприяти кӑнтӑрла пуҫланнӑ. Наци тумӗсене тӑхӑннӑскерсем вӑйӑ картине тӑнӑ, уява пухӑннисене те йыхравланӑ.

Уява ирттерме Красноярск крайӗнчи чӑвашсен наципе культура автономийӗн благочиннӑйӗ Иоанн Боев пилленӗ. Вырӑнти пуҫлӑхсем те пулнӑ. Сӑмахран, край кӗпӗрнаттӑрӗн общество ҫыхӑнӑвӗпе ӗҫлекен управленйиӗн пуҫлӑхӗн ҫумӗ Рашит Рафиков, Казачински район пуҫлӑхӗ Юрий Озерских, Козульски район пуҫлӑхӗн ҫумӗ Лариса Аксентий, Красноярск крайӗн Гражданла ассамблейин канашӗн ертӳҫи Алексей Менщиков, нацисем хушшинчи культура центрӗн пуҫлӑхӗ Валентина Зорина тата ыттисем саламланӑ.

Малалла...

Юпан 11-мӗшӗнче Тӗменре чӑваш культурин кунӗсем уҫӑлнӑ. Вӑл «Раҫҫее ӗненсе, Чӑваш Ене юратса» ятлӑ.

Чӑваш диаспори пилӗк кунра Тӗмен облаҫӗнчи ҫынсене тата хӑнасене тӑван культурӑпа, наци йӑли-йӗркипе паллаштарӗ. Уяв «Строитель» наци культурисен керменӗнче савӑнӑҫлӑ лару-тӑрура уҫӑлнӑ. Чӑвашсем ҫак кун «Кӗр пуянлӑхӗ» уява паллӑ тунӑ. Кӗрхи ӗҫсем вӗҫленсен чӑвашсем уяв валли ҫӗнӗ тыр-пултан ҫӑкӑр пӗҫернӗ, сӑра вӗретнӗ. Унӑн тымарӗ — «Кӗр сӑри» ӗлӗкхи йӑла.

Уяв мероприятийӗсем Исет тата Заводоуковск районӗсенче иртӗ. Алӗҫӗсен куравне йӗркелӗҫ, чӑваш ҫыравҫисен кӗнекисене хӑтлӗҫ. Ҫавӑн пекех пултарулӑх ушкӑнӗсем тата халӑх юррипе ташшисене юрлакан-ташлакансем валли ӑсталӑх класӗсем иртӗҫ.

Юпан 13-мӗшӗнче Тӗмен облаҫӗнчи Д.И.Менделеев ячӗллӗ ӑслӑлӑх вулавӑшӗнче кӗнеке куравӗ уҫӑлӗ. Ӑна чӑваш халӑхӗн культура, ӑслӑлӑх, литература ӗҫченӗсене халаллӗҫ.

Чӑрӑшкас Хирлепри музей

Вӑрнар районӗнчи Чӑрӑшкас Хирлепри культура аталанӑвӗн тата вулавӑш пулӑшӑвӗн центрӗнче чӑваш йӑлипе паллаштаракан музей уҫнӑ.

Пыскӑках мар вырӑна музей тени тӗрӗсех те мар пулӗ-ха. Кӗтес темелле-тӗр. Унта тӑван халахӑмӑрӑн йӑли-йӗркипе паллаштаракан япаласене вырнаҫтарнӑ. Асӑннӑ центр пуҫлӑхӗ Ольга Ефремова ҫӗнӗлӗхшӗн савӑнни куҫкӗрет. Ун шучӗпе наци культурине пӗлмелле тата упрамалла.

Музея уҫма вырӑнти ял тӑрӑхӗн пуҫлӑхӗ Олег Петров та ҫитнӗ. Вӑл центра ӳкерчӗк парнеленӗ. Унта ӗҫлекен Светлана Семенова экскурси ирттернӗ. Вӑл кашни япала пирки тӗплӗн каласа кӑтартнӑ.

Музей уҫнине паллӑ туса вырӑнти «Хӗлхем» ансамбль юрӑсем шӑрантарнӑ.

Сӑнсем (19)