Паян ҫанталӑк ӑшӑ, хӗвел пӑхать. Анчах ку – нумайлӑха мар, канмалли кунсенче каллех сивӗтет. Кун пирки «Чӑваш Енри ҫанталӑк» проект синоптикӗсем пӗлтереҫҫӗ.
Канмалли кунсенче ҫумӑр ҫӑвӗ, юр та ӳкме пултарӗ. Ыран сывлӑш температури 15 градус тӑрӗ, анчах ҫил вӑйланӗ: ҫеккунтра 18 метр таран вӗрӗ. Каҫхине ҫумӑр ҫума пуҫлӗ, тепӗр кун та чарӑнмӗ. Вырсарникун юр ӳкме пултарӗ.
Акан 13-мӗшӗнче 3 градус ҫеҫ ӑшӑ тӑрӗ. Ҫитес эрнере ҫанталӑк самаях ӑшӑтӗ, 20 градус таранах. Ака вӗҫӗнче вара каллех сивӗтме пултарӗ. Ҫу уйӑхӗн пуҫламӑшӗнче ҫанталӑк йӗркене кӗрӗ.
Республикӑра ку эрнере 15 градус таран ӑшӑтассине пӗлтереҫҫӗ синоптиксем. Анчах паян-ыранах мар. Ака уйӑхӗн 6-мӗшӗнче, паян ҫӗрле, калллех юр ҫума пултарӗ, ҫавна май ҫулсем шуҫлакланӗҫ.
Юнкун вара самаях ӑшӑтӗ, термометр 10 градус ӑшӑ кӑтартӗ. Анчах вырӑнӑн-вырӑнӑн ҫумӑр ҫума пултарӗ. Кӗҫнерникун уяр ҫанталӑк тӑрӗ, сывлӑш температури 15 градуса ҫитӗ.
Акан 10-мӗшӗнче кӑнтӑр енчен вӗрекен ҫил вӑйланӗ. Ку хальхи вӑхӑтра питӗ хӑрушӑ: ҫынсем тем чуль асӑрхаттарсан та типӗ курӑк ҫунтараҫҫӗ, ҫулӑм ҫиле пула сарӑлма пултарать.
Анчах шӑматкун каллех ҫанталӑк сивӗтӗ, ҫумӑр ҫӑвӗ. Вырсарникун 2-7 градус таран ӑшӑтӗ. Ҫитес эрнерен вара Чӑваш Енре ӑшӑ ҫанталӑк тӑрӗ.
Амур облаҫӗнче Хӗрлӗ кӗнекене кӗртнӗ Инҫет хӗвелтухӑҫ аистӑн пурнӑҫне сӑнама вырнаҫтарнӑ видеокамера тӑрӑх онлайн мелӗпе типӗ курӑк пысӑк лаптӑкра хыпса илнине курма май пулнӑ. Ҫӑмартаран тухмалли чӗпписене вара кайӑксем хӑйсен пурнӑҫне шеллемесӗр хӳтӗленӗ.
Типӗ курӑк шӑп та лӑп нумай пулмасть ҫеҫ ҫӑмарта кӑларнӑ йӑва тавра хыпса илнӗ.
Ҫулталӑк маларах ҫакнашкалах пулса иртнӗччӗ. Ун чухне мӑшӑр аист пурӑнакан кивӗ ЛЭП юпи ҫывӑхӗнче пӗлтӗрхи курӑк ҫунма тытӑннӑччӗ, Гильчин айлӑмӗ йӑлтах хыпса илнӗччӗ. Халӗ инкек тепӗр хут сиксе тухнӑ.
Кайӑксем ҫӑмартисене хӑйсен кӗлеткипе хупланӑ. Йӑва ҫӳлте пулнӑран кӑна вӗсен сывлӑхӗ сиенленмен. Шел пулин те, ытти кайӑк-кӗшӗке унашкалах ӑнӑҫмӗ, вӗсенчен нумайӑшӗ хӑйсен йӑвисене аялта, шурлӑхлӑ вырӑнта ҫавӑраҫҫӗ. Ҫакӑн пек пушарсем вара вӗҫен кайӑксемпе вӗсен чӗпписене ҫулран ҫул сахал мар тӗп тӑваҫҫӗ.
Инҫет хӗвелтухӑҫ аисчӗсем сайра тӗл пулакан кайӑксен шутне кӗреҫҫӗ.
Ҫӗнӗ коронавирус инфекцийӗ сарӑласран йышӑнакан мерӑсем сунарҫӑсене те пырса тивнӗ. Чӑваш Ен Ҫутҫанталӑк ресурсӗсен тата экологи министерстви республикӑн влаҫ органӗсен официаллӑ порталӗнче паян пӗлтернӗ тӑрӑх, ҫурхи сунарпа ҫыхӑннӑ мӗнпур мероприятие чарса лартма йышӑннӑ. Ҫавӑн пек хушӑва республикӑн ҫутҫанталӑк ресурсӗсен тата экологи министрӗн тивӗҫӗсене пурнӑҫлакан Александр Воробьев пуш уйӑхӗн 31-мӗшӗнче алӑ пуснӑ.
Коронавирус инфекцийӗ сарӑласран йышӑннӑ мерӑсене пӑхӑннӑ май сунара ҫӳреме ирӗк парассине чарса лартнӑ.
Ҫапла вара ҫурӑм хыҫне пӑшал ҫакса вӑрманпа хире каяймӑн.
Чӑваш Енри тата ҫӗршыври паллӑ орнитолог, Александр Яковлев, ҫитмӗл те ҫичӗ кайӑкпа паллаштарассине пӗлтерет. Заповедник тытӑмне йӗркеленӗренпе 100 ҫул ҫитнӗ тӗле вӑл «365 заповедных птиц» (чӑв. Заповедникри 365 кайӑк) ҫулталӑк марафонӗ ирттернӗччӗ.
Хальхине хастар орнитолог Чӑваш автономине йӗркеленӗренпе 100 ҫул ҫитнине халалланӑ. 3–4 уйӑх йӗркелесе пыма шантарнӑ вӑл ҫак ӗҫе. Вӑл вӑхӑтра 77 кайӑкпа паллаштарӗ. «77 телейлӗ число», – тет орнитолог.
«77кайӑк (77 птиц) – «Ҫитмӗл те ҫичӗ кайӑк» марафонти пӗрремӗш кайӑк – тӑрна. Кашни кайӑкпах икӗ чӗлхепе: чӑвашла тата вырӑсла – паллаштарма шантарнӑ.
«Тӑрна — Чӑвашри чи пысӑк кайӑксенчен пӗри. Юр ирӗлсе пӗтсен мӑшӑр шурлӑхлӑ вырӑнта йӑва ҫавӑрать, икӗ ҫӑмарта хураҫҫӗ. Чӗпсем тухсан шурлӑхра, ҫаран синче тӗрлӗ тымар-курӑк, вӑрӑ, ҫырла, шапа-пулӑ тупса ҫиеҫҫӗ. Хӗл каҫнӑ вырӑнсенчен тӑван тавралӑха ака уйӑхӗнче таврӑнаҫҫӗ. Йӑва ҫавӑрса чӗпсене ӳстерсе ҫунат ҫине тӑратнӑ хыҫҫӑн вӑрманти шурлӑхсенче пысӑк ушкӑнсене пуҫтарӑнаҫҫӗ. Авӑн уйӑхӗнче Сӑр тӑрӑхӗнче 1000-1500-е яхӑн тӑрна пулать. Вӗсем унта ҫывӑрма пуҫтӑранаҫҫӗ, апатланма вара тул ҫутӑлсанах Чулхула ҫӗрӗсем ҫинчи уйсене вӗҫсе каяҫҫӗ.
Синоптиксем пӗлтернӗ тӑрӑх, кӑҫал ака уйӑхӗ ӑшӑ та типӗ килӗ. Сывлӑш температури нормӑран пысӑкрах пулмалла. Кунашкалли 1975 ҫулта пулнӑ, кӑҫал та ун пек ҫанталӑк килес шанчӑк пур.
Ака уйӑхӗн пуҫламӑшӗнче кӑштах сивӗтсе илӗ, йӗпе юр ҫума пултарӗ. Анчах хальлхинчи пек юр ҫуса лартмӗ. Пӗрремӗш декада вӗҫлениччен татах сивӗтме пултарӗ.
10-мӗш хыҫҫӑн ӑшӑ та типӗ ҫанталӑк хуҫаланӗ. Тӑпра та типме пултарӗ. Ака уйӑхӗнче ҫуллахи пек ӑшӑ пулас шанчӑк та пур – виҫҫӗмӗш декадӑра сывлӑш температури 20-25 градус таран ӑшӑнӗ.
Анчах ҫу уйӑхӗнчи канмалли кунсенче сивӗтессине пӗлтереҫҫӗ. Ку шӑтса тухнӑ курӑка, ӳсен-тӑрана сиенлетме пултарӗ
Паян каҫхине Чӑваш Ене циклон килет, юр ҫӑвать. Кун пирки «Чӑваш Енри ҫанталӑк» проект авторӗ Владимир Михайлов пӗлтерет.
Ытлах куянса ан ӳкӗр – хӗл пулмасть. Юр ҫунӑ хыҫҫӑнах ҫанталӑк ӑшӑтса ярӗ. Ыран ир енне 10 сантиметр хулӑнӑш юр ҫуса лартма пултарать, ҫулсем пӑрлак пулӗҫ. Сывлӑш температури 0-5 градус пулӗ.
Сивӗ нумайлӑха килмӗ. Пуш уйӑхӗн 25-мӗшӗнче ҫил лӑпланӗ, хӗвел тухӗ. Ӑшӑ пулнӑ май юр та ирӗлӗ. Эрнекунччен ирӗлсе пӗтмелле. Пушӑн 26-мӗшӗнчен хӗвеллӗ кунсем пуҫланӗҫ. Кӑнтӑрла термометр 10-12 градус ӑшӑ кӑтартӗ. Ку кӑтарту – ака уйӑхӗн 20-мӗшӗнчи пек.
Синоптиксем ҫитес кунсенче Чӑваш Енре ҫанталӑк япӑхланасса пӗлтереҫҫӗ. Ҫанталӑк сивӗтӗ тата юр вӗҫтерӗ. Ҫил ҫеккунтра 20-25 метр таран вӗрӗ.
«Чӑваш Енри ҫанталӑк» проект авторӗ Владимир Михайлов пӗлтернӗ тӑрӑх, ыран, шӑматкун, ҫумӑрсӑр-юрсӑр ҫанталӑк пулӗ. Сывлӑш температури 3-8 градус ӑшӑ тӑрӗ.
Вырсарникун вара каллех ҫумӑр ҫума пуҫлӗ, хушӑран юр ӳкӗ. Ҫӗрле вара ҫил-тӑман вӗҫтерӗ. Ҫӗр ҫине юр ҫуса лартӗ. Ҫанталӑк сивӗтӗ: 2-7 градус сивӗ тӑрӗ. Ҫавна май ҫулсенче шуҫлак пулӗ – асӑрханӑр.
Ҫитес эрне пуҫламӑшӗнче каллех хӗвел пӑхӗ, кӑнтӑрла 3-5 градус пулӗ. Анчах ҫил вӑйланӗ. Юнкунран пуҫласа эрнекунччен ҫумӑр ҫукалӗ.
Ҫанталӑк ака уйӑхӗнчи пекех тӑрать. Анчах синоптиксем водительсене хӗллехи шинӑсене халех улӑштарма сӗнмеҫҫӗ. Республикӑра сивӗ тата юрлӑ ҫанталӑк тата пулӗ-ха.
Синоптиксем пӗлтернӗ тӑрах, пуш уйӑхӗн виҫҫӗмӗш декадинче сивӗ ҫанталӑк ҫитӗ. Малтанлӑха палӑртнӑ тӑрӑх, пуш уйӑхӗн 22-мӗшӗнче Чӑваш Енре юр вӑйлӑ ҫӑвӗ. Пӗр талӑкра Шупашкарта 36 миллиметр юр ҫуса лартмалла.
Ҫав кунсенче сывлӑш температури 2-7 градус таран сивӗнӗ. Пушӑн виҫҫӗмӗш декадинче 30 сантиметр ҫӳллӗш кӗртсем пулӗҫ.
Чӑваш халӑх сайчӗн тӗп редакторне Николай Плотникова паян кӗреҫепе тата пуртӑпа кӳрши тапӑннӑ. Хайхи тӗп редакторӑн телефонӗ шар курнӑ, тата унӑн урине ыраттарнӑ.
Сӑлтавӗ вара — ҫурхи шыв.
Ҫав ҫурхи шывшӑнах Чӑваш халӑх сайчӗн тӗп редакторӑн ҫак ӑнман кӳршӗ майлӑ пулса ял тӑрӑхӗн администрацийӗ те район администрацийӗ те унӑн ӗмӗр-ӗмӗр усӑ курнӑ пахчине туртса илесшӗн. Туртса илсе ӗнтӗ ҫурхи шыва юхтарасшӑн.
«Чӑваш Республикинчи вырӑнти хӑйтытӑмлӑх пирки» саккун тӑрӑх (2018 ҫулхи нарӑсӑн 8-мӗшӗнче кӗртнӗ улшӑну хыҫҫӑн) ялти ҫурхи шыв юхӑмне йӗркелесси вырӑнти ял тӑрӑх администрацийӗн тивӗҫӗ пулса тӑрать. Анчах та Лапсар ял тӑрӑхӗн тӳри-шарисен шучӗпе Лапсар ялӗнчи Комсомольски урамӗнче ку ӗҫе Чӑваш халӑх сайчӗн тӗп редакторӗ Николай Плотников тата унӑн кил-йышӗ тумалла иккен.
+13.3 °C